Kolika je odgovornost Mađarske za holokaust?

Povod za Godinu holokausta je sedamdeseta godišnjica početka genocida nad Jevrejima u Mađarskoj: od marta 1944. do januara 1945. deportovano je i u njemačkim logorima smrti ubijeno skoro 600.000 Jevreja. Zajedno sa jevrejskim zajednicama Mađarske i uz učešće izraelske države, tokom godine je planirano mnogo manifestacija.Gest Orbanove vlade pozitivno je iznenadio mnoge mađarske Jevreje, ali su istovremeno mnogi ipak ostali skeptični. Ovi drugi su izgleda bili u pravu. Jer, još na samom početku Godine sjećanja na holokaust, Šandor Šakalji, direktor vladinog Instituta za istoriju "Veritas", relativizovao je učešće Mađarske u holokaustu.

U intervjuu mađarskoj novinskoj agenciji MTI, on je rekao da su Jevreji u Mađarskoj imali "značajne gubitke" tek poslije njemačke okupacije zemlje, 19. marta 1944. Prethodne deportacije Jevreja je nazvao „akcijama policije prema strancima“, navodeći da većina tada deportovanih Jevreja nije imala mađarski pasoš.

Kontraverzni spomenik

Najveću kontraverzu je ipak izazvao planirani spomenik njemačke okupacije Mađarske. Predviđeno je da stoji na centralnom Trgu slobode u Budimpešti: orao, simbol njemačkog rajha, obrušio se na arhanđela Gavrila, koji simbolizuje Mađarsku. Izričito se kaže da je spomenik posvećen "svim žrtvama", u periodu od marta 1944. do kraja rata, u aprilu 1945. Stav vlade je, a to piše i u preambuli ustava iz 2012. da je suverenitet Mađarske prestao da važi 19. marta 1944. Između redova, to znači da Mađarska kao država samo djelimično ili uopšte nije odgovorna za holokaust nad mađarskim Jevrejima.

Mađarske jevrejske zajednice i brojne jevrejske organizacije protestovale su protiv spomenika. Andraš Hajsler, predsjednik federacije jevrejskih zajednica „Mažihiš“, izjavio je u utorak (21.01) u Budimpešti, da ako vlada ne odustane od inauguracije spomenika i ako šef "Veritasa" ne podnese ostavku, „Mažihiš“ neće učestovati u Godini sjećanja na holokaust.

"Grubo i tendenciozno falsifikovanje istorije"

Portparol vladajuće stranke Fideš, nazvao je debatu o spomenku "histerijom". Mađarski premijer Viktor Orban je branio spomenik. U pismu predsjedniku Mažihiša je napisao da ima onih koji bi htjeli da manifestaciju povodom sjećanja na holokaust politički iskoriste, ali će se takvim pokušajima odlučno suprotstaviti.

I brojni istaknuti mađarski istoričari protestuju protiv spomenika, uključujući i Krištiana Ungvarija: "Ovaj spomenik je grubo i tendenciozno falsifikovanje istorije", kaže Ungvari. "Mađarska je bila formalno okupirana, ali je ostala važan saveznik Njemačke." Budimpeštanski istoričar takođe ističe kako su mađarske vlasti deportovale Jevreje: više nego ažurno i po strožijim kriterijumima od Nijemaca. Da su se držali njemačkih uputstva, oko 200.000 mađarskih Jevreja ne bi moralo da bude deportovano, kaže Ungvari.

Sve samo predizborna kampanja?

Još prošle godine je došlo do kontraverznih rasprava oko obima mađarske odgovornosti za holokaust, a u vezi sa predloženim Memorijalnim centrom u bivšoj željezničkoj stanici u Budimpešti, pod nazivom "Kuća sudbina". Koncept je napravila istoričarka Marija Šmit, direktorka "Kuće terora" u Budimpešti, koja ima reputaciju da smanjuje odgovornost režima Mikloša Hortija za holokaust. Jevrejske zajednice i organizacije joj prebacuju da se u "Kući sudbine", koja prije svega podsjeća na ubijanje jevrejske djece, preveliki naglasak stavlja na pojedinačne spasioce mađarskih Jevreja. "Mnogo više energije je investirano za istrebljenje Jevreja nego za njihovo spasavanje", kaže izraelski ambasador u Budimpešti, Ilan Mor.

Nove kontraverze na početku godine posvećene holokaustu, Ungvari je nazvao "korisnim predizbornim aktivnostima " za vladajuće stranku Fideš. "Ta stranka svu kritiku predstavlja kao neprijateljske napade iz inostranstva na mađarski suverenitet. I kod velikog dijela njenog biračkog tijela, krajnje desno orijentisanog, to nailazi na plodno tlo ", kaže istoričar Ungvari.

Autor: Keno Fersek

Odgovorni urednik: Azer Slanjankić