Sida - zanemarena epidemija

Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije trenutno je od side oboljelo 38 miliona ljudi u svijetu. Svake godine se zarazi još milion i po ljudi. Prema podacima Instituta Robert Koh 1800 ljudi se 2021. zarazilo HIV-om, virusom side. Isti broj osoba je zaražen i 2020. Interesantno je da opada broj novozaraženih kod homoseksualaca i biseksualaca, što je pozitivan trend. Međutim, od 2010. zaražava se sve više zavisnika od droge. Sada je i tu zabilježena stagnacija. Ipak, Institut Robert Koh navodi da je seksusalni odnos bez zaštite, a ne upotreba droge, glavni put prenošenja bolesti.

Organizacija Njemačka pomoć za sidu je zabrinuta jer pretpostavlja da određeni broj zavisnika od narkotika uopšte ne zna da je zaražen. Oni najlakše zaraze druge. Krajem 2021. u Njemačkoj je zabilježeno 90 800 osoba koje su HIV pozitivne, prema proračunima 8600 infekcija još nije dijagnostifikovano.

Zašto je sida tako opasna?

Sida je francuska skraćenica za „sindrom stečene imunodeficijencije” – engleska skraćenica je „aids” . Virus HI, skraćeno HIV napada imuni sistem. Tačnije, virus prodire u T pomoćne ćelije koje su podgrupa bijelih krvnih zrnaca. Time one bivaju oštećene ili potpuno uništene. Što manje tih ćelija imamo, to je slabiji naš imuni sistem. Ljudi zaraženi HIV-om, ako se ne liječe, veoma često obolijevaju. U siromašnijim zemljama sida se često otkrije tek kada nastupe takozvane bolesti definisane sidom. U njih spadaju tubekuloza, zapaljenje mozga i tumori. Ako se osoba oboljela od side ne liječi, smrtni ishod je izvjestan. Sida je priznata kao bolest od 1981. Mnogi povezuju pojavu HIV-a sa osamdesetim godinama, ali virus je najvjerovatnije star 100 godina. 

Šta je posebno kod tog virusa?

Površina HI virusa je drukčija od, recimo, koronavirusa. Postoji manje „mjesta za pristajanje“ za antitela. Osim toga, virus veoma brzo mutira, pa se ta mjesta stalno mijenjaju. Tako su antitijela već poslije nekoliko generacija virusa nemoćna. Upravo je ta munjevita mutacija veliki izazov za nauku. Samo u organizmu jednog pacijenta virus tokom liječenja može da mutira i milion puta. Osim toga virus brzo postaje rezistentan na terapije. Tako se terapija mora stalno prilagođavati, to je trka sa vremenom. Virus side može da preživi neprimijećen u ćelijama „spavačima”, recimo u limfnim čvorovima ili koštanoj srži. Ti podmukli rezervoari se ne mogu pronaći testovima na antitela.

Koje terapije postoje?

HIV-om zaražena osoba još uvijek ne može da se potpuno izliječi, ali u međuvremenu postoje dobre terapije, koje sprečavaju dalje širenje virusa u organizmu. Tako da HIV pozitivne osobe često mogu da žive bez većih ograničenja i ne mogu da prenesu zarazu. Hana Metjus sa Univerzitetske klinike Hamburg-Ependorf kaže da virus čak i njihova djeca pri rođenju ne nasljeđuju. Ali redovne kontrole kod ljekara su neophodne da bi se prilagodili lijekovi, pošto njihovo dejstvo s vremenom može da osłabi, ili organizam može da razvije alergičnu reakciju.  

Osim toga, postoji i takozvana preekspoziciona terapija (PrEP) sa tabletama truvade, koja djeluje kao vakcina, ali dejstvo nije trajno. Ljudi koji nisu zaraženi, a znaju da su izloženi povećanom riziku, mogu uzeti tablete. Ako se tablete uzimaju konsekventno, znatno opada rizik od zaražavanja. Međutim, postoji i negativna strana – neki ljudi onda ne upotrebljavaju kondome, pa se povećao rizik od drugih polnih bolesti.

Samo u izuzetnim slučajevima primenjuje se i transplantacija koštane srži, koja je kod nekoliko pacijenata dovela do izlečenja. A kineska terapija, kojom se kod embriona otklanjanjaju geni odgovorni za protein CCRP, preko kojih HIV napada ćelije, za mnoge je etički neprihvatljiva.

Postoji li vakcina protiv side?

Pošto je virus koji izaziva sidu znatno promenljiviji od koronavirusa, potraga za vakcinom je mnogo kompleksnija i traje skoro četiri decenije. Sve dosadašnje vakcine nisu bile posebno efikasne. Oprezan optimizam se odnosi na istraživanja vakcine zasnovane na takozvanim informacionim ribonukleinskim kiselinama (RNK). Moderna je razvila prvu takvu vakcinu januara 2022. I Bajontek razvija vakcinu protiv virusa side. Još nije izvjesno da li će ta tehnologija donijeti konačnu pobjedu nad virusom.

Obećavajuća je metoda liječenja koju razvija Filip Šomers sa Univerzitetske klinike Keln. On je kod zaraženih osoba otkrio jedno univerzalno antitijelo, koje bi moglo da spriječi mutacije virusa. To je prvi korak prema vakcini. Šomers je za svoje istraživanje 2021. dobio Njemačku nagradu za studije Fondacije Kerber.