Zapadni Balkan: Meka organizovanog kriminala
20. maj 2019
Zapadni Balkan je Meka za kriminalne bande, koje ne znaju za granice niti etničku pripadnost. Globalna inicijativa za borbu protiv organizovanog kriminala u jugoistočnoj Evropi koja je dio Globalne inicijative protiv transnacionalno organizovanog kriminala objavila je u Beču novi izvještaj. 20 novinara i eksperata je prikupilo podatke o žilama kucavicama organizovanog kriminala u Albaniji, BiH, Srbiji, Kosovu, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji. Razlozi koji su doveli do toga je strateški položaj Balkana, slabe i korumpirane vlade tamošnjih zemalja i ekonomska nestabilnost.
Izvještaj, između ostalog, identifikuje gradove u blizini graničnih prelaza kao hotspotove nezakonitih aktivnosti. Najprije se pominje Subotica, smjeütena u blizini granice sa Mađarskom, na potezu autoputa E75 od Slovačke do Grčke, što je popularna ruta za krijumčarenje droge i cigareta, s tim što većina cigareta ima akcizne marke Sjeverne Makedonije.
No, Subotica je važna raskrsnica i za migrante koji se, nakon što je Mađarska podigla zaštitnu žicu, vraćaju u privremene centre za prihvat, podignute u Srbiji. To je dovelo kako do humanitarnog problema tako i do nastanka tržišta za krijumčarenje migranata, trgovinu ljudima i druge nezakonite aktivnosti. Kao drugi hotspot pominje se Vršac na jugu Vojvodine, u blizini granice sa Rumunijom. Granični prelaz Vatin/Stamora Moravita smatra se lokacijom za krijumčarenje i prepakiranje cigareta. U blizini Vršca je zaplijenjen heroin. Autoput Beograd –Temišvar je ujedno ruta za krijumčarenje migranata.
Hot spot istočno od Tuzle, oko Bijeljine i Zvornika
Kao posebno važno područje za krijumčarenje migranata, ali i droge, drveta, auta, falsifikovanog novca i fake-odjeće u izvještaju se precizira područje istočno od Tuzle (BiH) - oko Bijeljine i Zvornika. Granični prelaz Rača između BiH i Srbije smatra se posebno važnim za krijumčarenja automobila. Lokalni carinici, kako se navodi u izvještaju, smatraju se posebno korumpiranim i podmitljivim. Potom se pominje Trebinje (RS), granica sa Hrvatskom (70 km) i sa Crnom Gorom (130 km). To ovaj grad čini idealnom lokacijom za tranzit droge koja dolazi iz Crne Gore uključujući kanabis iz Albanije i kokain koji dolazi brodovima iz crnogorskih luka i prebacuje se u BiH i Hrvatsku, posebno na područje Dubrovnika. Trebinje je i odredište za krijumčarenje cigareta koje dolaze iz Crne Gore a od 2015. se nalazi na ruti za krijumčarenje migranata. U istom kontekstu se pominje i Bileća i granični prelaz Deleuša/Vraćenovići, gdje je etablirana mreža za krijumčarenje cigareta kojoj pogoduju, kako se kaže u izvještaju, posebno korumpirani granični službenici i policija koja je većinom i sama uključena u operacije krijumčarenja.
Također Rožaje na sjeveroistoku Crne Gore u blizini granice sa Kosovom I Srbijom, sa većinskim muslimanskim stanovništvom smatra se hotspotom za krijumčarenje drogom. U oktobru 2014 je vođa Rožajske grupe Safet Kalić uhapšen u Austriji i optužen za pranje 7,7 miliona eura, stečenih, kako se vjeruje, u poslovima sa drogom. Dobar dio imovine je bio zaplijenjen, ali nakon što je njegova porodica oslobođena optužbi, kompenzovana joj je imovina u Crnoj Gori ali ne i u Njemačkoj gdje se Kaliću također sudi u posebnom procesu. U izvještaju se kao hotspotovi pominju i granični prelaz Špiljani/Dračenovac kao mjesto za krijumčarenje droge, cigareta i lijekova ali i Kula između Kosova i Crne Gore.
Crnogorske luke presudne za trgovinu kokainom
Crnogorske luke Bar, Budva i Kotor smatraju se lokacijama trgovine kokainom. U borbi za kontrolu nad ovim lukrativnim poslovima od 2014. se rasplamsao krvavi sukob između klana Škaljari i klana Kavač, koji su dobili nazive po dva mjesta u kotorskoj opštini. Sukob je eskalirao nakon što su se uključile i druge kriminalne grupe iz Srbije i Crne Gore, stavljajući se na jednu ili drugu stranu. Sve je rezultiralo nizom uglavnom nerazjašnjenih ubistava i devastiranjem dijelova prelijepe crnogorske obale ali i prenošenjem sukoba u inostranstvo (pucnjava u Beču).
Deceniju ranije je krijumčarenje drogom uglavnom kontrolisao Kotorski klan, povezan sa južnoameričkom i italijanskom mafijom. Kotorski klan je važio kao efikasan i na njega se moglo osloniti. Ali onda je zapao u krizu. Dragan Dudić, biznismen i kriminalac povezan sa političarima, te biznismenom Radoljubom Radaulovićem i balkanskim kraljem kokaina Darkom Šarićem, ubijen je u maju 2010. u kafiću u Kotoru. Šarić se nakon 4-godišnjeg bijega predao policiji 2014. a 2018. je osuđen na 15 godina zatvora za krijumčarenje 5,5 tona kokaina iz Južne Amerike u Evropu tokom 2008. i 2009. godine. Optužen je i za pranje 22 miliona eura. Procjenjuje se da je Šarić investirao 2-3 milijarde eura u Zapadni Balkan, uključujući investicije u banke u vlasništvu brata crnogorskog predsjednika.
A onda je član grupe Goran Radoman optužen za nestanak 200 kg kokaina u Valensiji i to je dovelo do svađe i podjele kriminalne grupe na dva klana. 2015. Radoman je pronađen mrtav na Novom Beogradu a na njegovog najboljeg prijatelja Milana Vujotića izvršen je bombaški napad. To je dovelo do niza "milo za drago- incidenata" u Kotoru, Budvi i Podgorici. 27. Oktobra 2015. snajperom je u starom gradu u Budvi ubijen Goran Đurićković, član klana Škaljari. Za ubistvo je osumnjičen Srđan Popović iz BiH, koji je uhapšen 2017. U austrijskom Grazu. Kriminalci su, kako se člini, za jedan korak uvijek bili ispred policije. Jedna teorija glasi da je Kotor više pokriven kamerama koji su instalirale kriminalne bande nego kamerama policije.
Nasilje je iz Crne Gore prešlo je i na Srbiju. Okidač je u oktobru 2016. navodno bilo ubistvo vođe kluba navijača beogradskog Partizana i osuđenog dilera drogom Aleksandra Stankovića zvanog Sale Mutavi. To ubistvo je, kako se vjeruje, povezano sa neplaćenom pošiljkom kokaina. Nakon toga je ministar policije Srbije Nebojša Stefanović proglasio rat lokalnoj mafiji. Većina od 52 ubistva koja su se od 2012. desila u Beogradu su, kako se smatra, povezana sa ratom između klanova Škaljari i Kavač, iako je situacija složena s obzirom na veze tih klanova sa etabliranim kriminalnim grupama kao što su banda Luke Bojovića i Mutavi-klan. Čak i nakon hapšenja vođe Škaljari-klana Jovice Vukotića u septembru 2018. u Turskoj i lidera Kavač-klana Slobodana Kašćelana u decembru 2018. u Pragu, nasilje se nastavilo.
Auto mafija iz RS i krađa auta u Sarajevu
U izvještaju se, kada je u pitanju BiH, govori o „velikoj krađi automobila u Sarajevu" i spominje ubistvo dva policijska službenika u oktobru 2018. nakon pokušaja privođenja osumnjičenih. I dok su ubistva šokirala grad, to nije bilo ništa novo. 22. maja 2018. dva policajca su ranjena nakon što su pokušala osujetiti krađu automobila u sarajevskoj opštini Novi grad. U periodu između 2014. i 2017. godine u 15 do 20 slučajeva kradljivci automobila su otvorili vatru na policajce, pokušali da ih pregaze ili da oštete policijska kola tokom bijega. To je pripadnike auto-mafije svrstalo u red najopasnijih kriminalaca u gradu. Navodi se i da tokom 2017-e godine nije bilo dana a da nije zabilježena krađa barem jednog automobila, kao i da kradljivci postaju sve bezobzirniji jer kradu čak i vozila lokalne sarajevske policije, Državnog tužilaštva, Državne agencije za istragu i zaštitu SIPA i Ministarstva odbrane.
Procjenjuje se da je krađom u proteklih 15 godina zabilježena zarada od 50 miliona eura, tako da je to najlukrativniji vid kriminala u BiH. Mnogi počinioci, navodi se, dolaze iz Republike Srpske, posebno sa Pala, udaljenih 20 minuta od Sarajeva, ali i Sokoca, Mokrog i Zvornika. Oni rade u timovima od po troje ljudi, maskirani su i naoružani, starosne dobi između 25 i 27 godina. Njihovi mentori su bosovi koji su se počeli baviti ovim poslom prije 10 do 15 godina i koji su u međuvremenu razgranali i proširili biznis na niz drugih često nezakonitih aktivnosti. Neke od najvećih kriminalnih grupa u regionu poput pripadnika Zemunskog klana započeli su karijeru kao kradljivci automobila.
Iste kriminialne grupe su navodno involvirane i u krijumčarenje i trgovinu drogom, iznuđivanje novca (i kada je u pitanju krađa auta) i pranje novca. I pored toga što je fokus na krađi automobila, prisutne su i druge vrste organiziranog kriminala. Čini se da se situacija na tom polju popravila nakon hapšenja dva mafijaška kralja (i rivala) Zijada Turkovića i Nasera Keljmendija.
Samo mali broj kradljivaca automobila uhapšen
Ukradena kola se odvoze van Sarajeva. U nekim slučajevima ona se koriste za druga kriminalna djela a potom uništavaju, ili se prodaju u inostranstvu ili rastavljaju pa se onda dijelovi prodaju na crnom tržištu. Velika je koncentracija mehaničarskih radionica duž granice BiH, mnoge od njih rade ilegalno. Veliki dio profita ostvarenog na ovaj način pere se otvaranjem servisa za popravak kola, za pranje kola, taksi kompanija i rent a cara.
Samo mali broj počinilaca je uhapšen, s obzirom na komplikovanu administraciju i niz nivoa upravljanja. Ne samo da je zemlja podijeljena već je i Sarajevo sa većinom bošnjačkom populacijom od 275.000 stanovnika dio entiteta Federacija BiH, dok je istočno Sarajevo sa 60.000 stanovnika dio entiteta Republika Srpska. Kriminalci koriste složeni administrativni sistem situaciju i činjenicu da FBiH, RS i distrikt Brčko imaju svoju policiju i da tu postoji sistemski nedostatak saradnje.
Neki iz policije u Sarajevu su autorima izvještaja izrazili svoju frustraciju što njihove kolege u Istočnom Sarajevu ili uopšte RS ne čine dovoljno po pitanju hapšenja kriminalaca. Pa ipak, ima znakova da bi se situacija mogla promijeniti. U novembru 2018. izvedena je operacija „Volan" i protiv 27 lica su podignute optužnice. Očekuje se da istraga traje godinama.
Ujedno raste i prodaja kokaina i sintetičkih droga, a u oktobru 2018 zaplijenjeno je 900 kg kanabisa. Cijene droge se međutim ne povećavaju što znači da je velika konkurencija na tržištu.
Ovo je dio izvještaja Civilne observatorije za borbu protiv organizovanog kriminala u jugoistočnoj Evropi koja je dio Globalne inicijative protiv transnacionalno organizovanog kriminala. na izvještaju je radilo 20 novinara i eksperata iz regiona i objavljen je u Beču.