ترکیه و اسرائیل؛ پول خصومت را از بین می برد

پس از به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل توسط دونالد ترامپ، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به صراحت اعلام کرد که بیت المقدس "خط قرمز برای همه مسلمانان" می باشد. چند روز پس از این اظهارات، دیده می شود که رئیس جمهور ترکیه در موضعگیری های خود جدی بوده است. در حال حاضر نشست نمایندگان ۵۷ عضو سازمان همکاری های اسلامی به دعوت اردوغان در استانبول جریان دارد. هدف رسمی این نشست دریافت پاسخ مشترک در برابر تصمیم اخیر دونالد ترامپ خواهد بود.

کرستین براکل، مسئول شعبه ترکیه بنیاد هاینریش بول آلمانی در گفتگو با دویچه وله توضیح می دهد که آیا رجب طیب اردوغان به عنوان رهبر ائتلاف مسلمانان در برابر ایالات متحده و اسرائیل تلقی خواهد شد. براکل می گوید: «اردوغان از زمان طولانی است که تصویر "ناجی" ستم دیدگان و افراد تحت تعقیب در جهان اسلام را از خود تبارز می دهد. حالا در قضیه بیت المقدس که در قلب بسیاری مسلمانان جایگاه ویژه دارد، طبیعی است که این روش اردوغان، خوب کار خواهد کرد. این که آیا رهبران کشورهای اسلامی دیگر از او پیروی خواهند کرد، بحث دیگری است.»

از دید براکل، در کنار مولفه دینی عامل دیگری که سبب اظهارات شدید اردوغان می شود ملاحظات داخلی سیاسی در ترکیه است. به بیان براکل: «در ترکیه به صورت دوامدار مبازرات انتخاباتی جریان دارد. انتخابات ۲۰۱۹ در پیش رو قرار دارد و تنش با اسرائیل می تواند به عنوان ابزار بسیج عمومی خوب عمل کند».

ترکیه و اسرائیل؛ تاریخ پر از حادثه

روابط میان ترکیه و اسرائیل پیچیده است. در سال ۱۹۴۸ ترکیه به عنوان اولین کشور اسلامی اسرائیل را به رسمیت شناخت. از آن زمان به بعد در جریان چند دهه گذشته توافقات مسلسل تجارتی میان این دو کشور به امضا رسیده است. خدیجه کاراهان، مشاور امور اقتصادی رجب طیب اردوغان در گفتگو با دویچه وله روابط اقتصادی ترکیه با اسرائیل را "شرایط برد-برد" برای هر دو طرف بیان می کند. کاراهان گفت: «ترکیه به اسرائیل قطعات وسایط نقلیه، آهن، فولاد، وسایل برقی و پلاستیک صادر می کند و در برابر مواد سوختی و نفت از اسرائیل وارد می کند».

ترکیه و اسرائیل به هدف تعمیق همکاری این چنینی در سال ۲۰۰۸ پروژه زیربنایی در بحیره مدیترانه را آغاز کردند. هدف درازمدت این برنامه ایجاد شبکه پیشرفته و پایپلاین به هدف انتقال برق، گاز، نفت خام و آب میان این دو کشور در نظر گرفته شده است. درحالی که روابط اقتصادی میان دو طرف در حال افزایش است، تنش ها در سطح سیاسی می توانند سبب ناراحتی و نگرانی شدید شوند.

در جریان نشست اقتصاد جهانی سال ۲۰۰۹ در داووس سر و صدای سیاسی ایجاد شد. در آن زمان، رئیس جمهور ترکیه در خطاب به شیمون پرز همتای اسرائیلی خود از "تروریسم دولتی" یاد کرد و دولت اسرائیل را متهم به "کشتار کودکان" نیز نمود. در سال ۲۰۱۰ نظامیان اسرائیلی یک کشتی مملو از مواد کمکی ترکیه که به سوی غزه در حرکت بود را متوقف کردند. در جریان درگیری نظامی نه تن از فعالین جان باختند. در نتیجه چنین حوادث روابط سیاسی میان دو کشور در پایین ترین سطح خود قرار گرفت و سفرای این دو کشور به یک مدتی از پایتخت ها فراخونده شدند.

رویکرد عملگرایانه

در سال ۲۰۱۶ بار دیگر مصالحه در سطح دیپلوماتیک صورت گرفت. باوجود درگیری های لفظی گذشته چرخش کنونی موضوع تعجب برانگیزی برای کرستین براکل پنداشته نمی شود. برانکل می گوید: "رجب طیب اردوغان افزون بر همه اظهارات مختصر، یک سیاستمدار مطلق واقع نگر است. اردوغان از سرگیری گفتگوها را با دقت و ملاحظات صریح روی دست گرفت. بحران با روسیه سبب نگرانی و دغدغه زیادی در انقره گردید چونکه بیش از ۶۰ درصد گاز ترکیه از روسیه وارد می شود. در حالی که مطمین نبود در آینده گاز روسیه به ترکیه فرستاده شود، در صدد دریافت شرکای تازه در منطقه گردید. در این میان یکی آن اسرائیل بود. در میان همه، بهره برداری از میدان های گاز در بحیره مدیترانه در محراق توجه اش قرار داشت."

روابط اقتصادی به گونه پایدار توسعه می یآبد

خدیجه کاراهان از دید عملگرایی خود هیچ رازی را در روابط پنهان نمی کند. برای این اقتصاددان، اعداد اولویت دارند و نسبت به تحولات اخیر راضی به نظر می رسد. کاراهان افزود: «در سال های پسین میزان صادرات به اسرائیل به گونه دوامدار رو به افزایش بوده و در سال ۲۰۱۶ به حدود دو و نیم میلیارد یورو رسیده است. تنها در ده ماه اخیر صادرات به اسرائیل ۱۴ درصد بالا رفته است». با توجه به احصائیه رسمی، اسرائیل به عنوان یکی از ده مارکیت عمده برای تولیدات ترکیه به حساب می آید. کاراهان روند واردات از اسرائیل را هم بهتر توصیف می کند. به گفته او "واردات از اسرائیل در سال ۲۰۱۶ به ۱.۲ میلیارد یورو رسیده بود. تنها از ماه جنوری تا اکتوبر سال ۲۰۱۷ ارزش کالاهای وارد شده به ترکیه ۱.۱ میلیارد یورو را احتوا کرده است."

اظهارات سیاسی به عنوان یک "نمایش"

افزون بر این تحولات مثبت اقتصادی باز هم دیده می شود که در سطح سیاست تنش هایی میان این دو کشور به وقوع می پیوندند. در اخیر هفته گذشته، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در جریان یک نشست خبری کلمات واضحی را به آدرس رجب طیب اردوغان فرستاد. نخست وزیر اسرائیل در برابر دوربین خبرنگاران گفت: "قرار نیست نصیحت های اخلاقی را از رهبری به دست بیاورم که قریه های کردها را در کشور خودش بمباران می کند، خبرنگاران را زندانی می کند و ایران را در دور زدن تحریم های بین المللی همکاری می کند".

از منظر کرستین براکل، این چنین انتقادات شدید لفظی توسط رهبران دو کشور به عنوان بخشی از نمایش سیاسی می باشد. کرستین علاوه نمود: «وقتی هر دو رهبر در مورد دموکراسی جنگ لفظی می کنند، به این می ماند که یک مرغ خانگی به پنگوئین پرواز کردن را بیاموزاند. نه اردوغان و نه نتانیاهو در سال های اخیر عشق شان به دموکراسی و حقوق بشر را نشان داده اند. با این وجود، آنها نیازهای اقتصادی و امنیتی را با هم متصل می کنند.»

دویچه وله/ ا. ج