بغداد؛ دیوارها فرو می پاشند و آزادی ها بیشتر می شوند

پس از آنکه گروه تروریستی داعش یا "دولت اسلامی" از عراق بیرون رانده شد، کماکان فضای آرامش در این کشور حاکم شده است. در پایتخت عراق زنان حضور بیشتری در جامعه دارند و ازدواج میان گروه های مختلف دینی و مذهبی بیشتر شده است.

تغییرات در بغداد با حدود هشت میلیون جمعیت چشمگیر است. اکثر دیوارهای امنیتی برداشته شده اند و پارک ها و مناطق سبز بیشتر به چشم می آیند. دیوارها و پوسته های بازرسی در مناطق به شدت امنیتی مثل اطراف پارلمان، وزارت خانه ها و سفارت خانه های خارجی به روی مردم و ترافیک باز شده است.

مثلا یکی از تغییرات اجتماعی باز شدن اولین کافه زنان است؛ جایی که زنان می توانند بدون یک مرد همراه و بدون چادر یا عبا با هم ملاقات کنند. گشت و گذار زنان بدون چادر و عبا در سرک های بغداد نیز تقریبا عادی شده است.

عدرا عادل عبید، زنی ۴۷ ساله و مالک "کافه زنان" است. او در مورد بسیاری از مناطق در عراق می گوید: «پدران نمی خواهند دختران شان به کافه هایی بروند که مردان آنجا چلم می کشند». او هم در کافه اش برای زنان چلم فراهم می کند. دختر ۲۰ ساله اش هم برای آنان مشروبات غیرالکولی و غذای سبک تهیه می کند.

عادل عابد می افزاید "حتی اگر بخواهم محافظ استخدام کنم، زن خواهد بود". چراکه علیه کافه او شایعاتی نیز پخش شده است. هیچ مردی تا به امروز پایش به این پناهگاه زنانه نرسیده و عادل می گوید به همین دلیل برخی از آنان "حسودی" و شایعه پراکنی می کنند.

جشن تولد، نامزدی و فراغت های زنانه نیز در این کافه برگزار می شود. مشتری ها از قشر متوسط و ثروتمند هستند. قهوه، چای، چلم، صحبت و موسیقی شنیدن سرگرمی زنان پیر و جوان است. به گفته عابد پنج سال پیش در زمان ظهور داعش اصلا کسی فکر باز کردن چنین کافه ای هم به سرش نمی زد.

تغییر هنجارهای فرهنگی

عادل تنها نمونه تغییر نیست. با فروپاشی خلافت خودخوانده داعش و بهتر شدن ثبات سیاسی و امنیتی، زنان به زندگی عمومی شهر برگشته اند. در محله المنصور بغداد، کافه ها و رستورانت های مختلط برای زنان و مردان وجود دارد. چهره شهرها رنگی تر شده و زنان دیگر مجبور نیستند خودشان را پشت عبا و نقاب های سیاه پنهان کنند.

زنان و دختران جوانی به چشم می خورند که چادر ندارند. مثلا مایس ترجیح می دهد که شلوار جینس بپوشد و چادر به سر نکند. ماری الخفاجی هم همینطور است. او به تازگی با مصطفی الانی نامزد شده است.

این زوج که در دهه دوم زندگی شان هستند، برای دیدن یکدیگر به یک کافه در پارک بغداد می روند. ظاهر هردو آراسته و آزاد است. ازدواج این دو یک نشانه دیگر از تغییر فضا در عراق است.

نکته این است که ماری شیعه و مصطفی سنی است. همین چند سال قبل این می توانست یک مشکل بسیار بزرگ باشد. شاید ماری نمی توانست حتی بگوید شیعه است. والدین ترجیح می دادند اولادشان با خودی ازدواج کند. حتی برای آنان زوج برمی گزیدند.

اما از زمانی که نیروی متحد در عراق برای راندن تروریستان خلافت خودخوانده "دولت اسلامی" ایجاد شد و پیروز گردید، ازدواج های مختلط هم میان ادیان و مذاهب مختلف دوباره رایج شده و افزایش یافته است. حتی میان نسل جوان در بغداد به یک امر "جدید طبیعی" مبدل گردیده است.

قبل از سال ۲۰۰۳ برای عراقی ها ازدواج پیروان مذاهب و ادیان مختلف یک امر عادی بود. اما پس از سقوط رژیم صدام جامعه این کشور دچار تفرقه شد. وقتی که اکثریت شیعه در عراق قدرت را به دست گرفت، جنگ داخلی در این کشور آغاز گردید و زمینه را برای به میان آمدن اسلام گرایان افراطی و نهایت به میان آمدن خلافت خودخوانده "دولت اسلامی عراق و شام" یا داعش فراهم کرد.

این زوج جوان می گویند: «بالاخره عراقی ها با اتحاد خودشان و کمک جامعه بین المللی داعشی ها را از کشورشان راندند و تصمیم گرفتند آن دوران سیاه را فراموش کرده و به دوران قبل از انقسام جامعه شان برگردند».

به صورت سنتی در عراق والدین برای جوانان شان زوج انتخاب می کنند، اما حالا وضعیت فرق کرده و جوانان در محیط تحصیل، آموزش و کار با یکدیگر آشنا شده و با تفاهم ازدواج می کنند.

نقش اینرتنت در تغییرات

در عراق نیز مثل همه کشورهای دیگر اینترنت و شبکه های اجتماعی نقش مهمی در ایحاد این تغییرات داشته اند. این شبکه ها راه جدیدی را برای آشنایی جوانان فراهم کرده اند. از آنجایی که بسیاری از نسل جوان در حال حاضر پسوند دینی، مذهبی، قومی و فرقه ای شان را با نام شان وصل نمی کنند، زمینه آن فراهم شده است که پیش روی جرقه اول عشق مانعی وجود نداشته باشد.

مصطفی می گوید که شبکه های اجتماعی باعث شدند که جوانان دیدگاه انتقادی داشته باشند: «جوانان سنی و شیعه با این دید انتقادی بزرگ شدند که نقشی که رهبران مذهبی و احزاب سیاسی در جامعه ما بازی کردند چه بوده است؟» وی افزود در بغداد ازدواج های مختلط "حالا بسیار طبیعی» هستند، اما در جوامع مخافظه کار و سنتی دیگر شهرها و روستاها هنوز موانعی وجود دارد.

سیستم ازدواج خود یک مانع دیگر است. یک زوج متعهد باید انتخاب کنند که تحت چه دین یا مذهبی می خواهند ازدواج خود را ثبت کنند، چرا که فرقه های مختلف هر یک قوانین میراث و طلاق خود را دارند. اگرچه قوانین طلاق در مذهب شیعه برای زنان کمی بهتر است، این زن و شوهر قوانین سنی را انتخاب کردند. الخفاجی می گوید: «خانم مسئول در محکمه این را توصیه کرد، اما من واقعا اهمیتی نمی دهم».

هنا ادوار، یک فعال مشهور در جامعه که سرپرست انجمن "آمال" در عراق است، به بهبود وضعیت امنیتی پس از داعش به عنوان عامل اصلی تغییرات نگاه می کند: «این تاثیر روحی است که تمام دیوارها را برمی دارد. زنان جوان به خود می گویند حالا بهتر است طبیعی زندگی کنیم. آنها روسری را برمی دارند و نقش فعالتری در جامعه بازی می کنند و خانواده های شان نیز همگی موافق اند».

به گفته وی حالا والدین دوباره آزادی های فرزندانشان را رعایت می کنند: «والدین حالا دوباره به دختران شان اجازه می دهند تنهایی به بصره و یا اربیل بروند. قبلا حتما باید توسط پدر و برادرشان همراهی می شدند». او در مورد اتحاد مردم عراق در نبرد با داعش می گوید: «در جنگ علیه داعش ما دیدیدم که مردان و زنان جوان تیم هایی را حتی برای نجات غیرنظامیان تشکیل می دادند.»

حالا همین مردان و زنان جوان ثمره مبارزه شان را گرفته اند و از طعم خوش آزادی لذت می برند. نه تنها مردان، بلکه زنان نیز در مکان های عمومی می توانند علیه ازدواج های اجباری آزادانه حرف بزنند. مردم می توانند در مورد دین، مذهب و عقیده، فرهنگ و سنت های شان صحبت کرده و آنان را با هم به اشتراک بگذارند.

 جودیت نیورینک/ر.ش