صنعت شیشه سازی افغانستان تقریباً رو به محو شدن است

کمرش خم شده و سن و سالی از او در صنعت شیشه سازی گذشته است؛ صنعتی که سده ها از یک نسل به نسل دیگر منتقل شده و حالا در معرض خطر قرار دارد و به نظر می رسد به پایانش نزدیک شده است.

سخی یکی از آخرین شیشه سازان هراتی است؛ صنعتی دستی که زمانی یکی از صنایع نامدار در غرب افغانستان بود. این صنعت از دهه ها جنگ ضربه شدیدی خورده و حالا واردات ارزان تولیدات ماشینی نیز بیش تر از پیش بر آن لطمه وارد کرده است.

کارگاه محقرانه ساخته شده از خشت که سخی در آن کار می کند، فقط چند روز در ماه کوره اش روشن می شود و مقداری ظروف شیشه ای آبی رنگ تولید می کند؛ اجناسی که به مراتب نسبت به تولیدات چینایی گرانتر هستند.

غلام سخی که در میانه دهه چهارم عمرش می باشد، روی چوکی کم ارتفاعی روبروی کوره ای چوب سوز نشسته که حرارتی بسیار بالا دارد و شیشه را ذوب می کند. سخی می گوید: «مردم به هنر ارزش نمی دهند». حرارت فضای کارگاهی که وی کار می کند بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد است.

سخی وقتی هفت ساله بود در کارگاه شیشه سازی پدرش مشغول کار شد. حبیب الله پسر بزرگ غلام سخی حالا با پدرش کار می کند. او شیشه ها را خرد می کند و داخل کوره می ریزد. به آن ها پودر مس و یا آهن اضافه می کند تا رنگ آبی و سبز به خود بگیرند. نهایتاَ داخل دیگ مایعی مذاب از شیشه به دست می آید.

سخی میله ای درون خالی را درون دیگ شیشه مذاب فرو برده و می چرخاند. مقداری به آن می چسبد، مثل عسلی که به نوک یک چوب چسبیده باشد. سخی آن را دوباره درون آتش کوره می برد و بیرون می کند. هر بار از طریق میله به درون شیشه ذوب شده می دمد، می چرخاند و با ظرافت کامل با ابزار دستی به آن شکل می دهد.

ابزار و روشی که سخی از آن استفاده می کند، به گفته خودش در گذر نسل ها به شدت تغییر کرده است. او حالا به جای ساخت شیشه از سنگ معدنی کوارتز، از بوتل ها و شیشه های شکسته بازیافت شده استفاده می کند که "ساده تر" می شود آنها را به دست آورد.

نیاکان غلام سخی دو تا سه قرن مشغول شیشه سازی بودند. اما او حالا دیگر امیدی به آینده این صنعت ندارد و می گوید: «این صنعت به نسل های بعدی نخواهد رسید».

دهه ها جنگ باعث شده که گردشگران خارجی دیگر به افغانستان نروند؛ کسانی که مشتریان اصلی این صنعت را تشکیل می دادند. توریست های خارجی به هرات می رفتند، شهری که در تاریخ از آن به عنوان مرکز تجارتی جاده ابریشم باستان و پایتخت امپراتوری تیموریان در قرن پانزدهم یاد می شود.

سخی می گوید علاوه بر این افغان ها نیز بیشتر ظروف ارزان قیمت چینایی را ترجیح می دهند تا اجناس دست ساز تولید داخلی را که شکننده تر است: «مردم فکر می کنند اگر از واردات چینایی بخرند، کیفیت بهتری خواهد داشت».

تنها نشانه های مدرنیته در کارگاه دودزده غلام سخی موبایل نوکیای آبی رنگ و پنکه برقی می باشد که در دمای به شدت گرم کارگاه چرخ می زند.

 سلطان احمد حمیدی، مرد ریش سفیدی که مالک این کارگاه است و تمام روزش را روی مبل دکان بغل کارگاه سپری می کند تا شیشه های هراتی، شلوارها و دستمال های نازک و مقداری هم اشیای عتیقه را بفروشد، از کسب و کارش ناامید شده است.

حمیدی با سرخوردگی می گوید: «سی چهل سال پیش، مردم اینجا صف می کشیدند تا از این تولیدات شیشه ای بخرند. هر روز تا ۱۰۰ توریست اینجا می آمدند».

دکان وی در جاده ای روبروی مسجد جامع بزرگ و آبی رنگ شهر هرات موقعیت دارد. دکان وی حالا با گلدان ها، پیاله ها، کاسه ها و دیگر اشیاء تزئینی شیشه ای آبی و سبز رنگی پر شده که روی شان گرد و غبار سنگینی نشسته است.

وی با گلایه و شکوه می گوید که قیمت ها برای خارجی ها از حدود شش دالر شروع می شود، اما ماه ها طول می کشد تا ۱۰۰ قطعه از آن ها فروخته شود. با کمتر شدن خرید صنایع شیشه ای، تلاش برای بقا هم برای سخی و خانواده اش دشوارتر می شود.

حبیب الله پسر غلام سخی برای کمک به تامین خرج خانواده اش، در کنار کمک به پدرش در صنعت شیشه سازی، با یک ریکشا در شهر مسافربری می کند.

اما بدون حمایت دولت از صنعت توریسم، دشوار است که صنعت شیشه سازی هراتی بقا یابد. غلام سخی از این هراس دارد که آخرین هراتی شیشه ساز باشد و می گوید: «من بسیار ناراحتم. اگر وضع چنین باشد، این صنعت خاتمه یافته است».

Rsh/Af (AFP)