آیا از نظر حقوقی سلب تابعیت اعضای آلمانی داعش ممکن است؟

تعداد زیادی از شهروندان آلمان که زمانی به گروه تروریستی "دولت اسلامی" یا داعش پیوسته بودند، امروزه در زندان به سر می برند. در مجموع حدود ۳۰۰۰ تن از اعضای پیشین "دولت اسلامی" و خانواده های شان در سوریه و عراق زندانی هستند. ۱۲۰ تن آنها شهروندان آلمان هستند. محاکمه آنها در شمال سوریه فعلاَ ممکن به نظر نمی رسد.

دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده امریکا از آلمان و اروپا خواسته است که جنگجویان عضو داعش را از شمال سوریه تحویل بگیرند. ترامپ تهدید کرده است، در صورتی که کشورهای اروپایی از پس گرفتن این اعضای زندانی داعش خودداری کنند، آن ها را آزاد می کند.

فرانسه شهروندان اش را پس می گیرد

دولت های اروپایی در برابر این خواست ترامپ به صورت متفاوت واکنش نشان داده اند. حکومت بریتانیا می خواهد از عودت یک زن عضو «دولت اسلامی» جلوگیری کند و به این دلیل از او سلب تابعیت کرده است.

دنمارک برگشت جنگجویان داعش به کشور را رد می کند. سخنگوی امور سیاست خارجی لیبرال های دنمارک گفت که این جنگجویان "خطرناک ترین انسان های جهان هستند."

سباستیان کورتس، صدراعظم اتریش، به صورت محتاطانه ابراز نظر کرده و گفته است که "حفاظت از مردم اتریش" ارجحیت دارد. حکومت بلجیم خواستار یک "راه حل اروپایی" در این زمینه شده است.

فرانسه به عنوان یگانه کشور اروپایی قبلاَ در ماه جنوری اعلام کرده بود که ۱۳۰ جنگجوی با پاسپورت های فرانسوی را پس می گیرد.

آلمان با این مساله چگونه برخورد می کند؟ آیا آلمان باید به اعضای آلمانی داعش که فعلاَ در شمال سوریه به سر می برند، اجازه برگشت دهد، یا می تواند از برگشت آن ها به کشور جلوگیری کند؟

اوزولا فون دیر لاین، وزیر دفاع آلمان فدرال، هشدار داد که جنگجویان پیشین "دولت اسلامی" نباید بدون کنترول به آلمان برگردند. این سیاستمدار حزب دموکرات مسیحی آلمان تقاضا کرد که باید از این جنگجویان پیشین با شهروندی دوگانه، تابعیت آلمانی شان سلب شود.

اما آنانی که تنها تابیعت آلمانی دارند، سلب تابعیت شان ممکن نیست، زیرا قانون اساسی سلب تابعیت از کسانی را که تنها تابعیت آلمانی داشته باشند، به وضاحت رد می کند.

قانون اساسی: لغو تابعیت ممنوع است

بر مبنای وضعیت حقوقی فعلی، سه امکان در مورد لغو تابعیت وجود دارد: «لغو تابعیت یا محروم کردن از تابعیت»، «از دست دادن تابعیت» و «پس گرفتن تابعیت». البته در آلمان محروم کردن از تابعیت براساس ماده ۱۶ قانونی اساسی ممنوع است. برای جلوگیری از سوء استفاده سیاسی، اجازه نیست که کسی سلب تابعیت شود.

گزینه دومی از دست دادن تابعیت یا شهروندی است. مثلاَ وقتی کسی شهروندی یک کشور دیگر را بگیرد و یا به صورت داوطلبانه به عضویت نیروهای مسلح یک کشور دیگر درآید، تابعیت آلمانی خود را از دست می دهد. البته زمانی که یک شخص عضویت یک اردوی منظم دولتی یک کشور را به دست بیاورد، نه این که شامل یک گروه مسلح ملیشه ای و غیردولتی مانند داعش شود.

مورد سومی پس گرفتن تابعیت است. این مورد زمانی پیش می آید که یک شخص در جریان روند کاری برای کسب شهروندی، اظهارات غلط کرده باشد. اگر این امر ثابت شود، در این صورت دوسیه شهروندی اش بسته می شود.

به این ترتیب قاعدتاً سلب تابعیت اعضای عودت کننده داعش ممکن نیست. اما ماتیاس هارتویگ، حقوق دادن و مسئول امور حقوق خارجی و عامه در انستیتوت «ماکس پلانک» می گوید در این رابطه این بحث وجود دارد که "آیا می شود از شخصی که در جریان گرفتن شهروندی آلمان در باره نزدیکی خود به گروه های افراطی سکوت کرده باشد، حق تابعیت اش سلب شود یا نه." چون مساله بر سر این است که هرگاه یک شخص اهداف ناسازگار با نظام قانونی آلمان را تعقیب کند، در همان آغاز نمی تواند شهروندی آلمان را به دست بیاورد. به این ترتیب اگر یک شخص در زمان سپری کردن مراحل اداری کسب تابعیت، چنین اهدافی داشته و در این مورد سکوت کرده باشد، می تواند تابعیت اش بی اعتبار شود.

اما در عمل ثابت کردن این مساله بسیار مشکل است که آیا یک جنگجوی داعش پیش از به دست آوردن پاسپورت آلمانی به افراط گرایی رو آورده است و یا بعد از آن.

هارتویگ توضیح می دهد: "قاعدتاً هر دولتی مکلف به پس گرفتن شهروند خود می باشد و این را حقوق بین الدول به رسمیت شناخته است. این امر را حکومت آلمان از دولت های افریقای شمالی مانند تونس، مراکش و الجزایر نیز تقاضا دارد. حکومت آلمان به این کشورها گفته است که مکلف هستند شهروندان شان را پس بگیرند. اگر یک آلمانی در شمال سوریه زندانی شده باشد، باید آلمان او را دوباره به کشور انتقال دهد."

این کارشناس می افزاید که بر مبنای وضعیت حقوقی کنونی، رد کردن پذیرش این آلمانی ها گزینه واقعبیانه نیست. او می گوید اگر حالا یک قانون جدید در مورد افراد دارای تابعیت دوگانه که به گروه های تروریستی در خارج پیوسته اند تصویب گردد، در آن صورت نیز چنین قانونی فقط برای موارد آینده عملی خواهد بود.

تشخیص هویت

معمولاً شهروندان آلمانی راجستر شده اند. ثابت کردن این که یک شخص شهروند آلمان است یا نه، قاعدتاً چالش بزرگی نیست. این کارشناس توضیح می دهد: "اما مامورین آلمانی باید به سوریه سفر کنند و تشخیص هویت را به پیش ببرند." به گفته او، اگر ظن سهم گیری اشخاص در جنگ ها وجود داشته باشد، حکومت آلمان باید آن را ثابت کند.

به گفته او، اگر اعضای سابق داعش که دارای تابعیت دوگانه اند و به آلمان برگشت می کنند، در آلمان محکوم شوند و مجازات شان را سپری کنند، امکان آن است که بعد از آن از آلمان اخراج شوند، اما در آن صورت زمان طولانی سپری می شود و معلوم نیست که آن زمان علاقمندی به اخراج آنها وجود خواهد داشت یا نه.

اسماعیل نرمین/ ح. م.