آیا توهین به مقدسات در فرانسه دوباره رواج می‌یابد؟
۱۳۹۹ شهریور ۷, جمعه
ملت فرانسه، که زاده شورش علیه کلیسا و تاج و تخت سلطنتی است، از دیر زمانی به این طرف تحریک و بی احترامی، و با آن آزادی کفرگویی را به عنوان بخشی از هویت انقلابی خود گرامی می‌دارد.
اما به قول ناظران، سنت دیرینه تمسخر یکسان و غیراعتذاری انسان ها و خدایان، که در فرانسه ریشه عمیق دارد، پنج سال پس از حمله مرگبار بر مجله طنزی «شارلی ابدو» که پرچم دار تبصره های توهین آمیز است، در این کشور خطرناک باشد.
پس از حمله خونین بر دفتر شارلی ابدو در جنوری ۲۰۱۵ در پاریس، تا دو میلیون نفر و رهبران چهل کشور در دفاع از آزادی بیان راهپیمایی کردند و فریاد زدند: «من شارلی ام!» اما حالا که قرار است در هفته آینده ۱۷ مظنون به دلیل آن حملات در برابر محکمه قرار بگیرند، به نظر می رسد که شماری از آنها علاقمندی خود به «توهین به مقدسات» را از دست داده اند. یک نظرسنجی که در ماه فبروری امسال از سوی موسسه نظرسنجی (Ifop) برای مجله شارلی ابدو راه اندازی شده بود، نشان داد که اکنون تنها نیمی از پرسش شوندگان از «حق انتقاد از اعتقادات و نمادهای مذهبی و اندیشه های دگم، حتی به شکل تمسخر آمیز» حمایت می کنند. اکثر آنها زیر ۲۵ سال عمر داشتند.
اناستاسیا کولوسیمو، استاد الهیات سیاسی در دانشگاه «مطالعات سیاسی پاریس» می گوید: «در جهانی که خود را سکولار می خواند، در فرانسه ای که خود را همواره کمتر مذهبی می نامد، کفرگویی به گونه متناقضی به یک تابوی بزرگ مبدل شده است.» به گفته وی «ضد روحانیت و یا بی دینی به گونه فزاینده توهین آمیز پنداشته می شود.»
برای فرانسه، که به عنوان اولین کشور در اروپا کفرگویی و اهانت به مقدسات را رسماً از سال ۱۸۸۱ و عملاً پس از انقلاب فرانسه در سال ۱۷۸۹ دیگر جرم نمی‌پندارد، این یک تغییر آشکار است.
ژان گاریگوئه، مورخ سیاسی، به خبرگزاری فرانسپرس گفت: «خودداری از طرح کفرگویی در ریشه جمهوری فرانسه نقش بسته است. این به تاریخچه کلیسا و تفوق کلیسای کاتولیک و پیوند آن با سلطنت در فرانسه بر می‌گردد، سلطنتی که توسط انقلابیون جمهوریخواه سرنگون شد. این چیزی است که واقعاً به قلب هویت فرانسوی مبدل گشته است.»
اما شماری از مردم فرانسه به گرایش تدریجی «خود سانسوری» اشاره کرده اند، زیرا هراس دارند که در صورت «توهین به مقدسات» مبادا با واکنش خشونت آمیز شبیه حملات پنج سال پیش روبرو شوند. در آن زمان دفتر شارلی ابدو، پس از نشر کاریکاتور پیامبر اسلام، هدف حمله انتقامجویانه قرار گرفته و ۱۲ تن به شمول پنج تن از کاریکاتوریست‌ها کشته شدند. برخی از کاریکاتورهای پیامبر اسلام مورد انتقاد غیر مسلمانان نیز قرار گرفت. کولوسیمو می گوید: «با حملات سال ۲۰۱۵، واقعیت به مخاطره انداختن زندگی یک فرد به خودسانسوری هرچه بیشتری انجامید.»
هرچند شارلی ابدو به ترسیم کاریکاتورهای پیامبر اسلام ادامه داد، اما برخی می گویند که این روش جذابیت خود را از دست داده است.
لوران سوریسو، کارتونیست و ادیتور شارلی ابدو، که پس از حمله سال ۲۰۱۵ فعالیت دست راست خود را از دست داده و به خاطری زنده مانده است که وانمود کرده بود مرده است، در ماه جنوری به خبرگزاری فرانس پرس گفته بود «در فرانسه گرایشی وجود دارد که نشر کارتون های سیاسی باید شدیداً مستلزم توافق و تفاهم باشد». به قول وی «روزنامه ها آنقدر ریسک نمی کنند و کارتون ها بی مزه شده اند.»
در سال ۱۹۷۲، به منظور مبارزه علیه نژادپرستی در فرانسه، قانونی در رابطه با جرایمی مثل اهانت، افترا و تحریک به نفرت، خشونت و یا تبعیض وضع گردید. در این کشور از سال ۱۹۹۰ به این طرف انکار از هولوکاست یک عمل غیر قانونی است. کولوسیمو می گوید: «از زمان انفاذ این قانون، ما تنها ممنوعیت ها را تشدید کرده، مجازات را افزایش داده و حقوق را ... کمتر ساخته ایم.»
در جنوری سال روان بحث بر سر آزادی بیان دوباره داغ شد، زیرا یک دختر نوجوان پس از آنکه در شبکه اجتماعی اینستاگرام اسلام را یک «دین شنیع» خواند، تهدید به مرگ شد. وزیر عدلیه آن زمان فرانسه با تقبیح تهدیدها علیه این دختر، از او انتقاد کرد که مرتکب «اهانت به دین» شده است. اما امانوئل ماکرون رئیس جمهور این کشور از این نوجوان به شدت دفاع کرده و بر حق مردم فرانسه برای «کفرگویی، انتقاد از دین و ترسیم کاریکاتور در پیوند با دین» تأکید کرد.
کولوسیمو می گوید: «آزادی بیان برای محافظت از بحث های دلپذیر نیست، بلکه برای آن است تا از بحث های حمایت شود که زننده اند، شوکه آور اند و زنگ خطر را به صدا در می آورند.»
او هشدار داد که اگر یک بستر محافظت شده برای بحث های داغ وجود نداشته باشد، «شاید شیوه دیگری را در پیش گیریم که با کلمات خشونت آمیزتر و یا اقدامات در برابر این موضوعات برخورد کنیم.»
(AFP) / si, af