افغانستان شش منبع بزرگ نفت و گاز دارد (بخش دوم)

(بخش دوم)

به جز مخزن نفت قشقری که در بخش اول این مقاله در مورد آن توضیح داده شد، در مورد مناطق دیگر حوزه نفتی آمودریا اطلاعات کمتری در دست است. ذخیره نفتی دیگری در سال 1977 در "بازارکلی" در 20 کیلومتری غرب سرپل کشف گردید که مشخصات تخصصی آن این گونه است:

اندازۀ این ذخیره در طبقۀ تباشیر پایانی مساوی به 18 در 1.4 کیلومتر به امپلیتود 30 متر بوده و موقعیت افقی مذکور از 1668 تا 1680 متری و کثافت نفت 0.856 گرام فی سانتی متر مکعب است و متوسط موجودیت مواد فرار کننده 50.6 و مقدار سلفر 1.8 درصد و مقدار پارافین 2.17 درصد، اسفلتین 6.2 درصد و غلظت سینماتیکی 16.2 سانتی پوآز و دارایی گاز کاندینست از 2 الی 10 گرام در متر مکعب می باشد. مساحت اصلی اشباع شده نفتی 2400 هزار متر مربع به ارتفاع 5.6 متر، ضریب قابلیت نفوذ 0.20 و ضریب نفتی 0.59 و ضریب نفت دهی 0.37 است. مقدار نفت در همین یک طبقه 750 هزار تن و قابل استخراج 277 هزار تن است.

ساحۀ دیگر نفتی، ساحه "زمرد سای" در طبقۀ 14 جیولوجیکی سمت شمالی دارای نفت سرشار است. مشخصات تخصصی این ذخیره نفتی نیز چنین است: اندازۀ محفظ 9.5 ضرب 2.7 کیلومتر به امپلیتود 84 متر بوده و موقعیت افقی مذکور بین 1650 تا 1770 متر است. کثافت نفت 0.887 گرام در سانتی متر مکعب و متوسط موجودیت مواد فرار طبقه 31.0 درصد، سلفر 2.1 درصد، پارافین 4.4 درصد، اسفلتین 8.2 درصد بوده و غلظت سینماتیکی 43 سانتی پوآز می باشد. موجودیت گاز کاندینست بین 12 تا 20 گرام در متر مکعب نفت و فشار طبقه 21.5 میگاپاسکال و حرارت طبقه 83 درجه سانتی گراد است. مساحت اصلی مشبوع از نفت 10063 متر مربع و ضخامت مشبوع نفتی 8.6 متر، ضریب قابلیت نفوذ 0.22 و ضریب نفتی 0.64 و ضریب نفت دهی 0.25 است. موجودیت نفت در این طبقه به قدر 10688 هزار متر مکعب و قابل استخراج آن 2672 هزار متر مکعب می باشد.

به صورت عمومی در هر پنج ساحۀ ذکر شده نفت قابل استخراج 11.21 میلیون تن نفت به قرار محاسبات صورت گرفته، موجود است.همچنین چاه های منطقه انكوت ولايت سرپل با حضور نعمت الله شهراني وزير معادن و صنايع و مقامات ولايت سرپل چندی قبل افتتاح گرديد.پروسه استخراج اين چاه ها با ظرفیت 800 بشکه تیل در يك شبانه روز آغاز گرديده و پس از تصفيه در پالایشگاه هاي كشور به بازار عرضه خواهد شد.

ریاست نفت و گاز شبرغان به نویسنده این مقاله گفته است که افغانستان داراي شش منبع بزرگ نفت و گاز می باشد كه شامل حوزه های ساحلی نفتی آمو دريا، افغان- تاجک، كشكه، كتواز، هلمند و حوزه نفت خیز هرات است.در مورد حوزه نفت خیز آمو دریا پیش تر بحث شد. حوزه نفت خیز افغان - تاجیک دارای ذخیره پیش بینی شده ۱٬۵۹۶میلیارد بشکهاست، که اگر هر بشکه نفت را 77 دالر حساب کنیم ارزش مجموعی این ذخیره نفتی به 123 میلیارد دالر می رسد. این حوزه نفتی این روزها در حال واگذاری است. سخنگوي وزارت معادن مي گويد كه سروي اين حوزه نفتي توسط يك كمپاني كانادايي آغاز شده است و پس از پايان سروي اين حوزه نفتي به داوطلبي گذاشته مي شود.اين حوزه نفتي در شمال شرق كشور است و ولايت هاي بغلان، قندوز و تخار را در بر مي گيرد.

جواد عمر، سخنگوي وزارت معادن از آغاز كار سروي اين حوزه توسط يك كمپاني كانادايي خبر داده و مي گويد که مرحله داوطلبي اين حوزه نفتي پس از سروي آغاز مي شود.پيش از اين وزير معادن گفته بود كه ذخيره ساحه نفتي حوزه هاي افغان- تاجيك و آمو دريا در حدود 15 تریليون متر مكعب نفت برآورد شده است.البته این رقمی که دولت اعلام کرده قابل تامل است چرا که اگر به بشکه تبدیل شود چیزی در حدود 60 تریلیون بشکه نفت خواهد شد که در جدول کشورهای دارای ذخایر نفت در رتبه 9 بعد از روسیه قرار می گیرد و بالاتر از لیبی.

با توجه به مقدار مصرف جهانی و ذخایر کشورهای عمده تولید کننده نفت، افغانستان در زمره صادرات کننده های عمده به شمار نخواهد رفت؛ اما این مقدار نفت خام می تواند نیازهای داخلی را برای سالیان متمادی برآوره کند.

این در حالی است که میزان ذخایر جهانی 1392 تریلیون بشکه نفت خام گفته شده و 84 میلیون بشکه روزانه تولید جهانی نفت خام است و مصرف جهانی آن 85 میلیون بشکه روزانه ثبت شده است. افغانستان در رتبه 158 جهانی از لحاظ واردات نفت به مقدار روزانه 4120 بشکه در سال 2004 گفته شده است. در مورد حوزه های نفتی در جنوب و جنوب شرق افغانستان متاسفانه معلومات دقیق وجود ندارد و تا به حال نتایج کارهای تحقیقی و اکتشافی هم توسط وزارت معادن به بیرون درز نکرده است.

در مورد گاز هم باید گفته شود که مجموع ذخایر کشف شده گاز در حدود ۱۵٬۶۸۷میلیارد فوت مکعب و مجموع ذخایر قابل گاز مایع در حدود ۵۶۲میلیارد بشکه است. این میدان ها شامل موارد ذیل می باشند:

ميدان گازي خواجه برهان: اين منطقه در35 كيلومتري جنوب شرقي شهر شبرغان واقع گرديده است. ابعاد منطقه چين خورده 5/2×7 كيلومتر مي باشد. در سطح چين خوردگي، تركيب شيميايي گاز اين ميدان داراي 92 فی صد متان مي باشد و دیگر حجم آن را هایدرو كاربون هاي ديگر تشكيل مي دهد. ذخيره كلي اين ميدان در حدود 4 تا 5 ميليارد متر مكعب تخمين زده شده است.

ميدان گازي يتيم تاق: ميدان گازي يتيم تاق يكي از بزرگترين ميدان هاي گازي منطقه شبرغان است كه مجموع ذخيره آن در حدود 20 تا 25 ميليارد متر مكعب مي باشد. در جريان حفاري چاه شماره 4 اين ميدان به دليل عدم رعايت استنداردهاي حفاري و عدم تعيين دقيق فشار داخلي مخزن، كليه تأسيسات حفاري در اثر انفجار چاه منهدم گردید. این حادثه باعث آزاد شدن گاز و آتش سوزي گرديد كه قريب به يك سال ادامه يافت تا بالاخره با روشهای مختلف از جمله تزريق مواد و گذاشتن سرپوش فلزي آتش سوزی چاه مهار گردید.

ميدان گازي خواجه گوگردك: این ميدان در 22-19 كيلومتري جنوب شرقي شهر شبرغان قرار دارد. ابعاد اين ميدان در حدود 5×9 كيلومتر مي باشد كه حاوي گاز ترش و شيرين است . ذخيره كلي اين ميدان در حدود 8/46 ميليارد متر مكعب تخمين زده شده و بهره برداري از آن از 21 اكتبر1967 آغاز شده است. در سال 1973 بیست و هشت حلقه چاه جهت استخراج و بهره برداري گاز حفر گردید و تا سال 1975 به 32 حلقه افزايش يافت. بخشی از گاز توليدي اين منطقه از طريق خط لوله به شوروي سابق صادر مي شد و بخشی دیگر از آن به كارخانه كود و برق مزار شريف منتقل مي گرديد. ذخيره گاز ترش خواجه گوگردك در حدود 4/ 18ميليارد متر مكعب و گاز شيرين آن در حدود 37تا38 ميليارد متر مكعب ارزيابي شده است.

ميدان گازي جرقدوق: این ميدان در حوزه گازي شبرغان واقع شده است و ذخيره گاز آن41 ميليارد متر مكعب ارزيابي شده است .علاوه بر ميدان هاي ذكر شده، مناطق نفت و گازخيز ديگري نيز در اين ناحیه شناسائي شده اند كه می توان به حوزه دشت ليلي, حوزه آقچه, حوزه محمد جان خان دگر، حوزه بلخ، حوزه غورماچ، حوزه علي آباد، حوزه كلفتو حوزه جنگل كلان اشاره نمود.

چاه های گاز افغانستان تا به حال بعد از 10 سال به صورت جدی مورد استخراج قرار نگرفته و مردم هنوز گاز مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر وارد می کنند. با توجه به رشد 12 درصدی سالانه در مصرف جهانی گاز، افغانستان نیز با داشتن ذخایر عظیم گاز باید روی استخراج و تصفیه آن برای مصارف درونی و حتی صادرات گام های بلندتری بردارد.

چندی قبل سایت مرکز مطالعات زمین شناسی آمریکا اعلام کرد که افغانستان دارای 1.6 میلیارد بشکه نفت خام ، 15687 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و 562 میلیارد بشکه گاز مایع ذخایر کشف ناشده است. همین سایت اعلام می کند که بیشتر ذخایر کشف نشده نفت افغانستان در حوزه افغان- تاجیک قرار دارند و گاز طبیعی کشف ناشده در آمودریا موقعیت دارد.

نکته قابل توجه دیگر، حوزه های نفت و گاز مشترک بین افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان و حتی ایران در منطقه سرخس است. اگر افغانستان از ذخایر طبیعی خود استفاده نکند کشورهای دیگر با توجه به توان اقتصادی و جذابیت های بیشتر برای سرمایه گذارهای خارجی و کمپنی های بزرگ، خواهند توانست زودتر نفت و گاز این منابع مشترک را استخراج نمایند.

با توجه به این که افغانستان از لحاظ مواد اولیه صنعتی غنی است و معادن عظیم سنگ های قیمتی و کاربردی ، منرال های کارآمد و ذخایر عظیم هایدروکاربن ها در آن موجود است، می تواند بحران مالی و اقتصادی بعد از 2014 و مشکل بی کاری در بین نیروهای متخصص و کارگر را از طریق سرمایه گذاری بیشتر روی همین منابع حل نماید.

نویسنده: سید نادر پژوهش

ویراستار: عاصف حسینی