تصویر: پیشرفت و چالش های زنان افغان در یک و نیم دهه اخیر

یکی از کارهای بسیار مهمی که زنان در یک و نیم دهه اخیر در کنار مردان قادر به انجامش شده اند، اشتراک در صف نیروهای امنیتی افغانستان برای تامین امنیت در این کشور جنگ زده است. شمار پولیس افغانستان به۱۵۰ هزار تن می‌ رسد که تنها ۳۳۲۶ تن شان زن هستند. ۳۸۹ تن آن‌ ها کارمندان ملکی وزارت داخله می‌ باشند.

حکومت افغانستان ابتکاری روی دست گرفته که شمار آنان را در نیروهای مسلح این کشور افزایش دهد. ۱۵۷۵ زن افغان در صفوف اردوی این کشور فعالیت می کنند که سه تا چهار درصد را تشکیل می دهند. دولت می خواهد شمار آنان را به ۱۰ درصد بالا ببرد. شمار نیروهای اردوی افغانستان ۱۹۵ هزار تن می باشد.

نیلوفر رحمانی، پیلوت قوای هوایی افغانستان به نمادی از موفقیت تبدیل شده بود تا این که چندی پیش خبر پناهنده شدن او در ایالات متحده امریکا جنجال برانگیز شد. شبکه زنان افغان در تحقیقی یافته است که بدرفتاری ها به شمول آزار و اذیت جنسی بزرگترین مشکل زنان در نیروهای امنیتی افغان است.

افغانستان در نیروی ویژه پولیس، اردو و استخباراتش هم ماموران زن دارد. زنان در نیروهای امنیتی افغانستان شکایت دارند که برعلاوه آزار و اذیت، به آنان به عنوان جنس دوم نگریسته می شود. مقامات از روی دست گرفتن میکانیزم هایی برای رفع این چالش ها خبر می دهند.

در افغانستان هنوز هم زنان به ۳۵ درصد سهم شان در ادارات دولتی دست نیافته اند و آنچنان که رهبران دولت جدید به آنان پنج وزارتخانه را وعده داده بودند، به آن هم دست نیافته اند. حتی برخورد تبعیض آمیز با زنان در اداره های دولتی نیز یک مشکل جدی است.

آمار می رساند که در انتخابات گذشته در افغانستان بیش از ۳۵ درصد رای دهندگان زنان بوده اند. آنان همچنان در پیشبرد روند مبارزات انتخاباتی نامزدان و برگزاری انتخابات نیز نقش ارزنده ای داشتند. هرچند اشتراک زنان در انتخابات و روندهای سیاسی در افغانستان بیشتر شده، اما هنوز هم بخش بزرگی از آنان از این حق شان برخوردار نیستند.

زنان در روندهای سیاسی در افغانستان بیشتر فعال شده اند و در کابینه این کشور نیز سهم دارند. وزارت زنان افغانستان می گوید که در حال حاضر تنها سه زن در کابینه حضور دارند و نیاز است که پنج تا شش وزارتخانه موثر به زنان واگذار شود.

در سال های اخیر زنان در افغانستان به پست هایی مانند ولایت در دو ولایت این کشور نیز دست یافته اند. در حال حاضر فقط یک والی در دایکندی زن است. این عکس سیما جوینده والی سابق ولایت غور را نشان می دهد که با نیروهای امنیتی این کشور گشت زنی می کند. علاوه بر رسایت های امور زنان ولایت ها، در نهادهایی دیگری چون سارنوالی نیز زنان ریاست کرده اند.

در یک و نیم دهه اخیر زنان افغان توانسته اند در بخش های اقتصادی نیز پیشرفت هایی داشته باشند. مثلا در کنفرانس سالانه زنان تجارت پیشه در این کشور ۳۰۰ زن تجارت پیشه شرکت کرده و در مورد راهکارها برای پیشرفت اقتصادی شان بحث می کنند.

همچنان به کمک سازمان های بین المللی، صنایع تولیدی زنان رشد چشمگیری داشته و توانسته به اقتصاد آنان کمک کند. برگزاری نمایشگاه صنایع دستی زنان و راه اندازی تجارت ها و تولیدی های کوچک یکی از ده ها برنامه برای خودکفایی اقتصادی زنان در افغانستان است.

زنان افغانستان هنوز هم نقش ارزنده ای را در اقتصاد این کشور بازی می کنند که بخش عمده ای از مردمش به زراعت و دامداری مشغول هستند و از این راه تامین معیشت می کنند. زنان روستایی این کشور همواره در کنار مردان در این کارها سهم فعال دارند.

زنان در این کشور در تولید بخش مهمی از کالاهای تولیدی و تجارتی سهم دارند. از آنجایی که هنوز هم روند پروسس تولیدات زراعتی و حیوانی در افغانستان کاملا مدرنیزه نشده، نیروی انسانی و مخصوصا زنان نقش مهمی در این زمینه دارند. آنها حتی در خط تولید کارخانه ها در این کشور نیز به وضاحت فعال اند.

با این همه تلاش و فعالیت، هنوز هم اکثریت از زنان از نظر اقتصادی به مردان خانواده وابسته اند و استقلال مالی ندارند. این مسئاله همواره باعث می شود که حقوق آنان نقش شود. یافته های سازمان های تحقیقاتی در راستای حقوق زنان نشان می دهد که یکی از دلایل تحمل خشونت از سوی زنان، نداشتن منابع اقتصادی است.

هنوز هم صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد از محروم ماندن دختران افغان از رفتن به مکتب ابراز نگرانی می کند و جنگ و ناآرامی همواره باعث می شود مکاتب بیشتر دخترانه در مناطق مختلف افغانستان مسدود گردد.

سطح تعلیم و تربیه دختران با پسران هنوز هم نابرابر است. بنابر آمار دولتی ۳۲ درصد آموزگاران، ۴۱ درصد دانش آموزان و ۶۲ درصد از اشتراک کنندگان کورس های سوادآموزی را زنان تشکیل می دهند.

زنان هنوز هم در افغانستان به تساوی در تحصیلات عالی دست نمی یابند. ممانعت خانواده ها با بزرگتر شدن دختران شان به خاطر سنت های حاکم اجتماعی هنوز هم چالش بزرگی در راستای تحصیلات زنان است. اما وضعیت بهتر شده و زنان حداقل در کلان شهرهای این کشور به دانشگاه می روند؛ اما سهم شان کمتر است. وزارت تحصیلات عالی با تدوین پالیسی جندر یا تساوی جنسیتی می‌خواهد سهم زنان را در نهادهای تحصیلی افزایش دهد.

زنان و دختران افغان در سال های پس از طالبان به آموزش های گوناگون روی آورده اند. در برخی از ولایت ها برای زنان در این کشور کورس های اختصاصی برگزار می شود. کافی نت های مخصوص زنان وجود دارد و زنان این کشور به دهکده جهانی اینترنت وصل شده و سهم فعالی در شبکه های اجتماعی اینترنتی دارند.

عدم دسترسی به خدمات صحی خصوصاَ در دوره حاملگی یک مشکل اساسی برای زنان است. حتی در برخی از مناطق این کشور زنان بدون اجازه مردان شان نمی توانند داکتر بروند. شمار مرگ و میر زنان حامله و فرزندان شان نسبت به زمان طالبان بسیار کمتر شده، اما هنوز هم این اتفاق می افتد و جای نگرانیست.

در بسیاری از ولسوالی های افغانستان در حال حاضر به شدت کمبود پرسونل صحی وجود دارد و شمار داکتران زن در سراسر این کشور به مراتب کمتر از مردان است. هنوز هم در افغانستان زنان در مناطق دور افتاده و درگیر جنگ به خاطر بیماری های پیش پا افتاده و عدم دسترسی به خدمات صحی جان می دهند.

یکی دیگر از آزادی هایی که زنان در یک و نیم دهه اخیر به آن دست یافته اند، اشتراک در فعالیت های ورزشی است. مثلا آنان حالا تیم های دوش ماراتون دارند. مثل این زنان که در بامیان در کنار مردان و اشتراک کنندگان خارجی مسابقه دادند.

در کنار اینکه حالا رشته های ورزشی به صورت محدود در مکاتب این کشور تدریس می شود؛ ورزش هایی که تابو بودند، حالا به ورزش هایی محبوب در میان زنان تبدیل شده اند. مثلا این کشور حالا تیم های ملی بایسکل رانی، اسکی و فوتبال دارد.

شمار کلپ های ورزشی برای زنان در افغانستان افزایش یافته است. در کلان شهرهای این کشور زنان در رشته های رزمی و بدن سازی نیز شرکت می کنند. ورزشکاران زن افغانستان توانسته اند در مسابقه های منطقه و جهانی مدال هایی نیز به دست آورند.

برای زنان معلول و معیوب در این کشور وضعیت از دیگران دشوارتر است. با آن هم در برخی از ولایت ها آنان نیز در بخش های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سهم دارند. مثلا این تیم والیبال زنان معلول در ولایت هرات که از سوی کمیته بین المللی صلیب سرخ حمایت می شوند.

زنان نهادهای اجتماعی بسیار زیادی ایجاد کرده و رویدادهای زیادی را سازماندهی کرده و در آنان اشتراک می کنند. آنان همواره تلاش می کنند تا فعالیت های اجتماعی بیشتری داشته و به مساوات حقوق در جامعه دست یابند.

زنان افغان در آزادی های بیشتری در جامعه برخوردار شده اند. مثلا می توانند رانندگی کنند؛ اما این رانندگی شان بیشتر اوقات با آزار و اذیت خیابانی همراه است. آزارهای خیابانی در این کشور از مدت ها به این سو بحثی داغ در رسانه ها بوده و می باشد.

دختران و زنان در رسانه های افغانستان سهم فعال دارند. هرچند هنوز هم از این میزان اشتراک شان در رسانه ها راضی نیستند، اما رسانه های اختصاصی زنان افغان در داخل و خارج از این کشور یک پیشرفت است. زنان و دختران در رسانه های افغانستان هم با چالش های زیادی ربرو هستند. قتل زنان خبرنگار و تهدیدهای امنیتی یکی از بزرگترین نگرانی ها است.

زنان در بخش های مختلف هنری نیز پیشرفت های چشمگیری داشته اند و همواره این کشور شاهد برگزاری نمایشگاه ها و رویدادهای هنری و فرهنگی مخصوص زنان می باشد.

شمار هنرپیشه های زن در افغانستان افزایش یافته و آوازخوان های بانو نیز تقریبا آزادانه تر می توانند در رقابت های آوازخوانی در رسانه ها اشتراک کرده و پیشرفت کنند. فیلم ها و تولیدات رسانه ای هنری و فرهنگی زیادی در مورد زنان ساخته می شود.

در کنار دیگر همایش های هنری و فرهنگی مخصوص زنان می توان از جشنواره بین المللی فیلم زنان در هرات یادآوری کرد. هرسال شمار زیادی از زنان سرشناس سینماگر و هنرپیشه های مشهور در این جشنواره شرکت می کنند که اکثرشان زنان هستند.

زنان در عرصه موسیقی نیز پیشرفت های زیادی داشته اند. مثلا نخستین ارکستر زنان افغانستان "زهره" توانست امسال در مجمع جهانی اقتصاد در داووس پا به سکوی جهانی بگذارد. این ارکستر از سوی انستیتوت ملی موسیقی افغانستان تشکیل شده و متشکل از ۳۵ دختر میان ۱۳ تا ۲۰ ساله است.

هرچند در یک و نیم دهه اخیر تلاش های زیادی برای احقاق حقوق زنان انجام شده و زنان به آزادی هایی دست یافته اند، اما هنوز هم خشونت علیه زنان در افغانستان یک بحث داغ جهانی است و هرازگاهی خبرهای تکان دهنده ای از خشونت بر زنان نشر می شود. مثل این ریزه گل که شوهرش بینی اش را برید و در دنیا غوغا به پا شد.

در کنار رویدادهای خشونت علیه زنان در پانزده سال گذشته، قتل فرخنده دختر جوان افغان، کشیدن جسدش به دنبال موتر، سوزاندن جسدش در محضر عام و در حضور پولیس باعث شوکی شدید در میان جامعه افغانستان و جامعه جهانی شد. تظاهرات های گسترده ای در افغانستان و جهان راه اندازی گردید و یک بار دیگر وضعیت زنان در این کشور بحث داغ رسانه های جهانی شد.

زنان در افغانستان پس از این قتل وحشتناک و به خاطر اداره خشونت ها بر زنان با سرخوردگی و خشم، حتی به مردان اجازه ندادند که جنازه فرخنده را تا قبرستان ببرند و خودشان تابوتش را بر شانه های شان حمل کردند. حتی این هم با واکنش های اجتماعی، مخصوصا از سوی اجتماعات دینی روبرو گردید و کاری نادرست و خلاف شریعت اسلامی خوانده شد.

در میان زنان افغانستان براساس محیط زندگی روستایی، شهری و سطح اجتماعی نحوه های مختلف پوشش وجود دارد. هرچند مدرن ترین زنان نیز در این کشور باید به شدت شعونات اسلامی را در نحوه پوشش شان در نظر داشته باشند، اما بحث نحوه زنان در این کشور هنوز هم موضوعی داغ است.