تهران، طالبان و تنش بر سر آب

نیک کوثر، کارشناس مسایل محیط زیست ایرانی در گفتگویی با دویچه وله به معضل آب میان دو کشور افغانستان و ایران اشاره کرده گفت: «با به قدرت رسیدن طالبان وضعیت مرزی میان دو کشور بهبود نخواهد یافت».

این پژوهشگر ایرانی مقیم واشنگتن در زمینه پیامدهای تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن در حوزه وسیع سوریه، عراق، ایران و افغانستان تحقیق می کند. او در این ارتباط گفت: «تغییرات اقلیمی شرایط را برای رشد افراطگرایی و تروریسم مناسبت تر ساخته است. تداوم خشکسالی و مدیریت نامناسب آب دهقانان را با مشکلات مواجه کرده و فقر سبب پیوستن آنان به گروه های جنگجو و افراطگرایان خشونتگرا مثل طالبان شده است. این گروه افراطی در افغانستان اکنون به قدرت رسیده و در برابر مشکل عظیم محیط زیست قرار دارد.»

یک تنش کهنه بیش از ۱۰۰ ساله میان افغانستان و ایران احتمالاً در آینده تشدید خواهد شد: اختلافات بر سر آب دریای هلمند که طولانی ترین رودخانه افغانستان است. این رودخانه از نزدیک کابل از سلسله کوه های هندوکش سرچشمه گرفته و پس از طی کردن مسیر حدود ۱۱۰۰ کیلومتری به دریاچه هامون در مرز ایران وصل می شود. هامون بزرگترین دریاچه آب شیرین در ایران است و از اهمیت خاصی در عرصه محیط زیست و اقتصاد منطقه برخوردار می باشد.

ولایت سیستان و بلوچستان ایران در همسایگی افغانستان یکی از فقیرترین نواحی این کشور به شمار می رود. در این مناطق به دلیل تداوم خشکسالی و مدیریت نادرست آب، برای زراعت آب خیلی کمی در دسترس دهقانان قرار دارد. براساس منابع پارلمان ایران، در دو دهه اخیر به دلیل خشکسالی و کم آبی حدود ۲۵ تا۳۰ درصد جمعیت این مناطق، محل زندگی خود را ترک کرده و به شهرهای دیگر مسکن گزین شده اند.

تحولات جدید پس از قدرت گیری طالبان؟

ایران همسایه اش افغانستان را به نقض حق آبه متهم می کند و ادعا دارد که به مراتب کمتر از مقدار تعیین شده در قرارداد ۱۹۷۳ آب از افغانستان به ایران می رسد. این درحالیست که حکومت قبلی افغانستان بر دریای هلمند در نزدیکی مرز ایران یک بند آب ایجاد کرد. بند آب کمال خان پس از مدت زمان طولانی که زیر کار ساختمانی بود، در ماه مارچ امسال افتتاح شد. تهران ادعا دارد که جریان آب به سمت ایران به دلیل اعمار این بند آب به مراتب کاهش یافته است.

اکنون بنا بر گزارش های شماری از رسانه های داخلی ایران، گفته می شود که پس از تصرف قدرت توسط طالبان، ظاهراً آب بیشتری به ایران می رسد. براساس این گزارش ها، طالبان آب‌راه‌های بیشتری را در بند کمال خان باز کرده اند تا آب بیشتری به سمت ایران جاری شود، اما تا اکنون این مساله رسماً از جانب ایران و طالبان تأیید نشده است.

داد محمد بهیر، کارشناس افغان در گفتگو با دویچه وله افزود: «این معضل را از دیر زمانی می شناسم». بهیر در زمان حکومت حامد کرزی ریاست اداره آب رسانی را به عهده داشت.

او می گوید: «ذخیره های آب ما محدود است و افغانستان خودش نیاز به آب دارد. در حال حاضر اداره کارآمد امور محیط زیست در افغانستان فعال نیست. اکثر همکاران من این کشور را ترک کرده اند. طالبان از مسایل محیط زیست چیزی نمی دانند و بیشتر با کسانی همکاری می کنند که از وجه ایدیولوژیک با آنان همفکر باشند. این درحالیست که ما با مشکلات جدی زیادی مواجه هستیم و به همکاری نزدیک با همسایه های خود ناگزیر می باشیم.»

امیدواری به همکاری های فرامرزی

حکومت سابق افغانستان و مقامات تهران در ماه فبروری سال روان میلادی بر سر یک نقشه راه برای تقسیم مناسب آب رودخانه هلمند میان دو کشور توافق نمودند. قرار بود با نصب ایستگاه‌های هیدرومتریک اندازه گیری شود که چه مقدار آب واقعاً به ایران می ریزد.

داد محمد بهیر در این ارتباط گفت:‌ «ما به تبادل نظر حرفه ای با همسایه های ما نیاز داریم تا بتوانیم این معضل را به طور دوامدار و مناسب حل کنیم.»

اکنون روشن نیست که آیا مرجعی در کابل به اختلافات آب با ایران توجهی خواهد کرد یا خیر. اینکه طالبان با وجود کمبود آب در افغانستان، چگونه با این معضل برخورد خواهند کرد، برای اکثر مردم افغانستان از اهمیت حیاتی برخوردار است.

سال ۲۰۰۶ دریاچه هامون توسط یونسکو در لیست ذخیره‌های حفاظت شده بین المللی ثبت شد. این لقب با هدف توسعه پایدار محیط زیستی و اقتصادی با توجه به مسایل اجتماعی به این دریاچه اعطا شده است.

براساس گزارش خبرگزاری ایرنا که در ماه اپریل ۲۰۲۰ منتشر گردید، به همین دلیل اتحادیه اروپا حمایت اقتصادی خود را به ارزش حدود ده میلیون یورو برای برنامه های انکشافی سازمان ملل در این زمینه اعلام نمود. قرار شد با این کمک ها تا در فاصله پنج سال وضعیت و کیفیت زندگی اهالی این مناطق بهبود یابد. اکنون این مورد مشروط به توافق معتبر میان زمامداران جدید کابل و ایران در زمینه تقسیم آب دریای هلمند میان دو کشور می باشد. ایران امیدوار است که با همکاری عملگرایانه اش با طالبان، به راه حلی در این زمینه برسد.