دانشگاه های مصر، آخرین سنگر اپوزیسیون؟

از زمان سقوط محمد مرسی، رئیس جمهور سابق در ماه جولای سال 2013، حکومت و نظامیان مصر سخت گیری شدیدی را در پیش گرفته اند. اعضای گروه اخوان المسلمین "تروریست" عنوان شده و مورد تعقیب سیاسی قرار دارند. شماری از اعضای این سازمان مورد مجازات ظالمانه قرار گرفته اند. همچنان جنبش جوانان سکولار چپ به نام "6 اپریل" نیز ممنوع اعلام شده است. کنترول حکومتی بر فعالان حقوق بشر و روزنامه نگاران شدت گرفته است.

با این حال، در دانشگاه ها بارها تظاهرات سیاسی راه اندازی شده است و حکومت نتوانسته است آن را زیر کنترول بیاورد. تاثیرات این تظاهرات از محوطه دانشگاه فراتر می رود. به عنوان مثال، روز سه شنبه گذشته ده ها تن از دانشجویان دانشگاه مشهور اسلامی الازهر در قاهره، چندین جاده و شاهراه های بزرگ را مسدود کردند. قبل از این که پولیس با گاز اشک آور به این تظاهرات پایان دهد، دانشجویان راکت های آتش بازی شلیک کردند.

"مثل این که ما تروریست باشیم"

دانشگاه ها در هفته ها و ماه های گذشته در برابر هر نوع اعتراض سیاسی و همچنین در برابر اقدامات خشونت آمیز "مجهز" ساخته شده اند. در دانشگاه ها دروازه های فلزی، دروازه های کشف فلز و کمره های کنترول کننده نصب شده است. سگ های نیروهای امنیتی در محوطه دانشگاه ها در گشت و گذار اند. دانشجویان باید از چندین بازرسی عبور کنند تا به صنف درسی برسند. یکی از دانشجویان دانشکده فلسفه در دانشگاه قاهره به دویچه وله گفت: «زمانی که به دانشگاه می آیم، این احساس برایم پیدا می شود که به منطقه محافظت شده جنگی داخل شده ام». او اضافه می کند: «کنترول دقیق صورت می گیرد. این احساس برای ما خلق می شود که گویا ما تروریست های بالقوه باشیم!». این دانشجو از ترس تعقیب سیاسی می خواهد نامش افشا نگردد.

مقامات حکومت مصر تلاش می کنند تا از تظاهرات در دانشگاه ها از طریق حضور بیشتر نیروهای امنیتی و شرکت های خصوصی امنیتی جلوگیری کنند. حتی قصد دارند از این هم شدیدتر و سخت تر در برابر تظاهرات در دانشگاه های مصر با حدود 1،5 میلیون دانشجو عمل کنند. برای این کار یک قانون جدید نیز وضع شده است. عبد الخالق، وزیر تحصیلات عالی می گوید که براساس این قانون، محاکم نظامی به سادگی می توانند شهروندان ملکی را مورد مجازات قرار دهند. این قانون برای "حفاظت از دانشگاه ها" تصویب شده است.

علاوه بر دانشجویان، کارمندان عالی رتبه دانشگاه ها نیز از این کنترول سیاسی شدیداً انتقاد می کنند. لیلا ظوایف، استاد دانشگاه قاهره، از "حمله به استقلال دانشگاه ها" صحبت می کند و آن را کنترول بیهوده ای می خواند که قبلاً تجربه نکرده اند. بر اساس توضیحات ظوایف، حکومت حتی فعلاً بر انتخاب رؤسای دانشکده ها نیز نظارت دارد. علاوه بر این او از اخراج 90 دانشجو بدون روند انضباطی صحبت می‌کند. ظوایف می گوید که موارد مشابه در اسکندریه نیز وجود داشته است. در آنجا نیز هفت دانشجو به دلیل شرکت در تظاهرات از دانشگاه اخراج شده اند.

حازم حسنی، استاد علوم سیاسی در دانشگاه قاهره، تظاهرات را مثبت تلقی می کند. او می گوید: «در دانشگاه ها جوانان می توانند متمرکز حضور پیدا کنند. صدای مخالفان جوان در اینجا به وضوح بیشتر نسبت به جاهای دیگر شنیده می شود». او اضافه می کند: «اما من معتقدم که در حال حاضر به طور کلی اپوزیسیون جدید در حال شکل گیری است، حتی اگر شاید هنوز به طور کامل متبلور نشده باشد. این اپوزیسیون عمدتاً خارج از ساحه احزاب سنتی ایجاد می شود و متشکل از جوانان تحصیلکرده و پیشرو خواهد بود. جوانانی که می توانند درک کنند که در اطراف آنها چه اتفاقاتی می افتد».

"دانشگاه ها به میدان نبرد تبدیل خواهند شد"

ایمن عبدالوهاب که در دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه قاهره استاد است، نظر متفاوت از همکارش دارد. او می گوید که دانشگاه ها به "آخرین سنگر گروه های اپوزیسیون" تبدیل شده است. او اضافه می کند که "آنچه اتفاق می افتد این است که از طبقات خاص اجتماعی بهره برداری می گردد. بیشتر از جوانانی بهره برداری می شود که ریشه روستایی دارند". گفته می شود اخوان المسلمین و دیگر گروه ها هدفمندانه به این کار دست می زنند. عبدالوهاب مخالف این گونه فعالیت ها در دانشگاه است: «در نتیجه دانشگاه ها، به صحنه مبارزات سیاسی که در آن هنوز جهات خاص پیشی دارند، تبدیل می شوند. به این ترتیب دانشگاه ها نقش اصلی شان را از دست می دهند».

بیشتر دانشجویانی که در دانشگاه های مصر دست به اعتراض می زنند، مربوط به سازمان هایی اند که از ایدیولوژی اخوان المسلمین پیروی می کنند. اما دیگر گروه های دانشجویی چپ و لیبرال نیز در اقدامات اعتراضی شرکت می کنند. عماد عبدالحمید، یکی از دانشجویان که نماینده چپ سکولار "جنبش 6 اپریل" است، می گوید که گاهی اوقات جنگ ایدیولوژیک میان دانشجویان رخ می دهد. او اضافه می کند که حامیان مرسی تنها به برقراری دوباره رژیم اخوان المسلمین علاقه مند هستند. عبدالمحید انتقاد می کند: «آنها از رویارویی با نیروهای امنیتی برای مقاصد خود استفاده می کنند»

محمود الاظهری، سخنگوی جنبش موسوم به "دانشجویان علیه سرنگونی" این انتقاد را رد کرده می گوید: «ما بارها به جنبش های دیگر دانشجویی دست همکاری دراز کردیم و می خواهیم تحت یک پرچم با هم متحد شویم». او دیدگاه خود را چنین بیان می دارد: «دانشجویان باید رهبری مردم مصر را به عهده گیرند تا از شر رژیم نظامی خلاص شویم».