داکتر فقیران؛ تصویری از برندگان «نوبل آلترناتیف»

داکتر فقیران

سیما سمر 22 ساله بود که همسرش ناپدید شد. همچنان سه برادر وی و شصت تن دیگر از اقارب اش به صورت ناگهانی مفقودالاثر شدند. آن ها در آشفتگی جنگ های اواخر دهه هفتاد قرن گذشته میلادی گم شدند و دیگر هیچگاه خبری از آن ها شنیده نشد. اما سیما سمر جوان درمانده نشد و با امیدواری به آینده تحصیل در دانشگاه کابل تحصیل در رشته طب را آغاز کرد تا اینکه چند ماه پس از پایان تحصیلش مجبور به فرار از وطن اش گردید و به پاکستان رفت.

سیما سمر جمعاً 17 سال را در مهاجرت به سر برد. او به عنوان داکتر در یکی از اردوگاه های مهاجرین در پاکستان کار کرد. خانم سمر در سال 1987 اولین شفاخانۀ زنان و اطفال را در شهر سرحدی کویته در پاکستان اساس گذاشت. پس از گذشت دو سال او سازمان شهدا را ایجاد کرد. این سازمان در این میان بیشتر از یکصد مکتب و 15 شفاخانه و کلینیک در افغانستان و پاکستان دارد.

پس از ورود نیروهای امریکایی در سال 2001 به افغانستان، سیما سمر به وطن اش برگشت و در حکومت موقت به سمت وزیر امور زنان توظیف شد. او در سال 2002 از این پست کناره گیری کرد و در عوض ریاست کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان را به عهده گرفت. گزارش ها و سخنان تند وی تا حال بارها باعث برخوردهای جدل آمیز او با حکومت شده است. سیما سمر بارها تهدید به مرگ شده است، ولی همچو تهدیدها نتوانسته اند مانع تلاش وی برای رسیدن به هدف اش، یعنی ساختن یک افغانستان بهتر، به خصوص برای زنان و کودکان شوند. سیما سمر در مصاحبه ای با دویچه وله گفت: "تنها ایجاد یک کمیسیون حقوق بشر در یک کشور درگیر بحران، مثل افغانستان، دستاورد بزرگی است". او همچنان گفت: "بسیاری از افغانها از طریق ما آگاه میشوند که دارای حقوق اساسی هستند".

الگوی عدم خشونت

جین شارپ از ایالت اوهایوی ایالات متحدۀ امریکا نمیخواست در جنگ اشتراک کند. این زمانی بود که او در حال نوشتن یک کتاب در مورد مقاومت مسالمت آمیز مهاتما گاندی بود. جین شارپ جنگ کوریا در اوایل دهۀ 50 قرن گذشتۀ میلادی را بیهوده میخواند. او به عقیدۀ خود راسخ بود و حتی حاضر بود به خاطر باورش به زندان برود. او به اتهام اینکه از اشتراک در جنگ خودداری کرده است، 9 ماه به زندان افکنده شد.

جین شارپ، که حالا 84 سال عمر دارد، در آنزمان میدانست که انقلاب سیاسی میتواند بدون خشونت هم صورت بگیرد و این موضوع باید مشی زندگی اش را بسازد. او در این مورد چندین کتاب نوشت و در سال 1983 در شهر بوستون ایالت ماساچوست ایالات متحدۀ امریکا "انستیوت البرت آینشتاین" را بنیان گذاشت تا از آن طریق در مورد اشکال مقاومت و فعالیت های فاقد خشونت، تحقیق صورت بگیرد. او ده سال بعد یکی از موفق ترین کتاب های خود را به نام "از دیکتاتوری به دموکراسی: راهنمایی برای آزادی" به چاپ رساند. این اثر وی در سراسر جهان غوغا برپا کرد. کتاب مذکور به 30 زبان مختلف جهان ترجمه شد و شارپ بالاخره آنرا به صورت مجانی در صفحۀ انترنت در اختیار همگان قرار داد.این کتاب، فعالان اجتماعی را در سراسر جهان از صربستان و اوکرایین گرفته تا مصر و میانمار خطاب قرار می داد.

جین شارپ انقلاب فاقد خشونت را با کلمات واضح شرح میدهد و میگوید: بدون حمایت مردم، هیچ رژیمی نمیتواند بقا داشته باشد. اگر این حمایت قطع گردد، تمام ساختار فرو میپاشد. شارپ در این کتاب خود تقریباً 200 شیوۀ فعالیت مسالمت آمیز را درج کرده است. مفکورۀ استفاده از یک رنگ خاص به شکل نمادین در قیام مسالمت آمیز، در "انقلاب نارنجی" اوکرایین مشاهده شد. یکی از رهبران این قیام کتاب جین شارپ را "انجیل" نامید. وزیر دفاع لتوانیا هنگام جدا شدن کشورش از اتحاد جماهیر شوروی پیشین در اوایل دهۀ نود قرن گذشتۀ میلادی گفت که یک جلد کتاب جین شارپ را به بمب اتوم ترجیح می دهد.

جین شارپ از آغاز مسالمت آمیز "انقلاب عربی" بسیار خرسند بود و در مصاحبه ای با دویچه وله از آن به عنوان یک پیروزی عالی یاد کرد. او گفت: "در مصر در طول یک روز بیشتر از یک میلیون نفر گردهم آمدند و این گردهمایی تقریباً در تمام وقت مسالمت آمیز باقی ماند. من هیچ مقطع زمانی دیگری را در تأریخ جهان به یاد ندارم که تظاهراتی بدین وسعت بدون توصل به خشونت صورت گرفته باشد. این نمایانگر آن است که چنین شیوه هم کارایی دارد".

پدر جنبش محیط زیست در ترکیه

زمانیکه متصدیان یک معدن طلا – آن طور که گفته می شد – در نظر داشتند هزاران درخت را در منطقۀ کوتساک در غرب ترکیه از ریشه برکنند، حیریتین کاراچا میخواست از موضوع دقیقتر آگاه شود. او تنها میخواست از درخت ها و گیاهان آنجا عکسبرداری کند، اما چند مرد با موترهای خود نزدش آمدند و او را توهین و تهدید کردند. آنها ادعا میکردند که کاراچا بدون اجازه وارد آن ساحه شده است. در آنزمان، در سال 2010 میلادی، کاراچا 88 سال عمر داشت. آن قضیه به محکمه کشانده شد و همین چند هفته پیش اتهامات علیه وی رد گردیدند. در ترکیه مثل گذشته خطرناک است که کسی در زمینه حفظ محیط زیست فعالیت کند. این گفته به خصوص زمانی صدق میکند که یک فعال محیط زیست با شرکت های بزرگ و نیرومند مبارزه کند. حیریتین کاراچا خود زمانی مالک یک کارخانۀ صنعتی بود و در جوانی یک شرکت نساجی داشت. زمانیکه کاراچا در سالهای 70 قرن گذشتۀ میلادی به سراسر ترکیه سفر کرد، متوجه یک مساله وحشت آورشد. او دید که زارعان از زمین استفادۀ نادرست میکنند و محیط زیست از اثر آن شدیداً آسیب میبیند. جنگل های قدیمی از بین میرفتند، گیاهان کمیاب با خطر نابودی روبه رو بودند و فرسایش زمین روزبه روز بیشتر میشد.

کاراچا تصمیم گرفت دست به کار شود. او خسارت وارده را مستند ساخت و سیاستمداران کشور و جامعه را از این معضله آگاه نمود. کاراچا درخت ها و گیاه های نادر را جمع آوری کرده و در باغ بزرگی در استانبول به زمین نشاند. امروز بیشتر از 14 هزار نوع گیاه در آن باغ وجود دارند، که شمار زیادی از آنها تنها در ترکیه یافت میشوند. این باغ به روی علاقمندان باز است، زیرا در حقیقت مفکورۀ اصلی حیریتین کاراچا همانا روشن ساختن اذهان عامه است.

حیریتین کاراچا بدین منظور در آغاز دهۀ نود قرن گذشتۀ میلادی، یکجا با تاجر دیگری، انجمنی را به نام "تیما" بنیان گذاشت. این انجمن تلاش میکرد تأثیر بزرگی روی سیاست کشور نیز داشته باشد. در این میان 450 هزار تن که اکثریت آنانرا جوانان تشکیل میدهند، داوطلبانه از این انجمن حمایت میکنند. فعالیت آنها بی نتیجه نمانده است، چنانچه نتیجۀ یک همه پرسی نشان داده است که دو سوم شهروندان ترکیه فرسایش زمین را یک معضلۀ حاد خوانده اند. حیریتین کاراچا، که اکنون نود ساله است، هنوز هم از طریق برنامۀ تلویزیونی خودش، و همچنان در خطابه های مستقیم در برابر مردم، به خصوص نوجوانان و کودکان، حفظ محیط زیست را به بحث میگیرد. او در سال 2012، به خاطر فعالیت های ثمربخش اش برای حفظ محیط زیست، جایزۀ "نوبل آلترناتیو" را به دست آورد.

قدردانی در سویدن

حیریتین کاراچا، سیما سمر و جین شارپ در بدل این خدمات شان جایزۀ "نوبل الترناتیف" سال 2012 را به دست می آورند. همچنان یک انجمن بریتانیایی به نام "کمپاین ضد تجارت اسلحه" نیز در سال روان میلادی همین جایزه را دریافت میکند. این کمپاین از سال 1974 به اینطرف در بریتانیا علیه تجارت اسلحه فعالیت میکند. به قول هیات منصفۀ تفویض جایزۀ "نوبل الترناتیف"، این گروه به کاهش سبسیدی یا یارانه های صادراتی برای اسلحه در بریتانیا موفق شده است.