چرا چین کار استخراج مس عینک را متوقف کرده است؟

معدن مس عینک که زیر خرابه های یک شهر بودایی کهن قرار دارد، یکی از بزرگترین معادن مس جهان است. اما پس از این که شرکت "متالورجیکال گروپ" چین موسوم به "ام.سی.سی" قرارداد استخراج این معدن را در سال 2007 به دست آورد، پروژه استخراج آن با تاخیر و توقف روبرو بوده است.

سرمایه گذاری در بخش استخراج معادن طبیعی افغانستان با ارزش بیش از یک تریلیون دالر (یک هزار میلیارد) اولویت حکومت اشرف غنی به شمار می رود. رئیس جمهور افغانستان می خواهد تا بودجه کشور را که وابسته به کمک های جهانی است با استخراج این معادن تامین کند.

اما پیام ناخوشایند چین به افغانستان در سفر ماه اکتوبر اشرف غنی به این کشور نشان دهنده چالش جدی در توسعه اقتصادی کشور جنگزده افغانستان است. هیچ راه ریلی در این کشور برای خارج ساختن مس استخراج شده وجود ندارد، و مسیرهای مواصلاتی زمینی خطرناک هستند و علاوه بر این بهای مس در بازار جهانی از سال 2011 به بعد 40 درصد کاهش یافته است.

داوود صبا، وزیر معادن افغانستان می گوید: «تاکنون هیچ توافقی به دست نیامده. ما موضع خود را داریم، آنها موقف خود را؛ اما من فکر می کنم که بیشتر مشکلات قابل حل هستند». مقامات وزارت معادن افغانستان این هفته گفته اند که وضعیت هنوز تغییری نکرده است.

این در حالی است که شورشیان طالبان کنترول و نفوذ خود را بر مناطق اطراف معدن مس عینک تشدید کرده اند. پس از تهدیدات، حملات راکتی و خطر ماین های زمینی، شرکت "ام. سی. سی" سال گذشته میلادی کارگران چینی خود را از این منطقه شدیدا حفاظت شده بیرون کشید.

علاوه بر این، خرابه های شهر بودایی در این منطقه وجود دارد که باستان شناسان مشغول هستند تا گنجینه های آن را قبل از آغاز استخراج معدن بیرون بکشند.

مذاکرات دشوار پیرامون معدن مس عینک که فقط یک ساعت با موتر از کابل فاصله دارد، روابط تجاری چین با افغانستان و نقش در حال افزایش این کشور را در امور افغانستان تحت تاثیر قرار داده است؛ به ویژه این که به نظر می رسد چین می خواهد در مذاکرات صلح بین شورشیان طالبان و حکومت کابل میانجیگری کند.

صبا گفت که هنگام سفر غنی به پیکنگ، چین از رئیس جمهور افغانستان خواست تا حق امتیاز کشورش را از 19.5 درصد به 10 درصد کاهش دهد. خواست های چین که پیش از این جزئیات آن منتشر نشده بود، می تواند با فرض این که سالانه 197 هزار تن مس استخراج گردد، سالانه 114 میلیون دالر از عواید افغانستان بکاهد.

شرکت چینی "ام. سی. سی" پیشبینی می کند که از این معدن ممکن است سالانه تا 343 هزار تن مس تولید گردد که به طور غیر مستقیم می تواند هزاران شغل را در کشور پدید آورد.

"هیچ توافقی به دست نیامده"

شرکت چینی "ام. سی. سی" به پرسش های نویسندگان این گزارش پاسخ نداد؛ اما این شرکت در گزارش مالی نیمه سال 2014 خود گفته است که "تلاش می کند تا اصلاحاتی را در ارتباط با قرارداد استخراج معادن با حکومت افغانستان ایجاد کند".

این شرکت امتیاز استخراج این معدن را برای 30 سال در اختیار دارد. غنی با توجه به گزینه های جایگزین اندک و علاقمندی به سرمایه گذاری بیشتر چین، تمایل ندارد که قرارداد مس عینک را لغو کند.

افغانستان ذخایر بزرگ سنگ آهن و مس دارد که همچنان دست ناخورده باقی مانده اند. اما از آنجایی که شورشگری و خشونت در کشور به بدترین وضعیت رسیده، این سرمایه ها دور از دسترس قرار گرفته اند.

عینک بهترین تکیه گاه غنی

با این همه، در مس عینک کارهایی تاکنون صورت گرفته است. اواخر سال گذشته میلادی، شرکت چینی پس از سه سال تاخیر یک ارزیابی عینی از معدن را انجام داد. به پیشنهاد بانک جهانی، افغانستان خواستار بهبود ارزیابی از جمله در بخش تاثیرات محیطی استخراج معدن شده است. داوود صبا گفت که افغانستان منتظر ارزیابی بازبینی شده است.

چین فهرستی از دلایل توقف کار در معدن مس عینک را ارائه کرده است. رویترز که خلاصه یادداشت غنی در سفر به چین را مشاهده کرده، موارد توقف کار را نبود زغال سنگ برای تامین برق معدن، نبود فسفات کافی برای خالص سازی مس، و نبود بودجه برای ساخت ریل و کارخانه ذوب آهن عنوان کرده است.

در کنار ناامنی، دلیل اصلی شرکت "ام. سی. سی" برای تاخیر در استخراج معدن ذکر شده، کار باستان شناسی در منطقه می باشد.

باستان شناسان افغان و خارجی که تلاش دارند تا گنجینه های تاریخی را پیش از آغاز کار معدن بیرون بکشند، هدف یک رشته حملات شورشیان قرار گرفته اند.

در ماه جون سال گذشته، مردان مسلح هشت کارگر ماین پاکی را که اطراف معدن عینک کار می کردند، به قتل رساندند. از آن هنگام به بعد، وضعیت امنیتی در منطقه اکتشافات باستانی تشدید شده است. نیروهای امنیتی افغانستان چندین منطقه کنترول ایجاد کرده اند و حداقل با هاوان و دیوارهای سنگی این ساحه را حفاظت می کنند.

جدا از این که پروژه مس عینک چگونه پیش می رود، غنی در ماه فبروری سرزده به این منطقه سفر کرد. در خلال سفر غنی به چین نیز او توافق کرد تا شمار نیروهای پولیس در محل را تا 1750 تن افزایش دهد و وعده سپرد که آثار باستانی نیز تا تابستان از منطقه بیرون کشیده شوند. پس از دیدار از عینک، غنی حتا تدابیر امنیتی بیشتر را دستور داد.

عزیز وفا که یک تیم کوچک از باستان شناسان افغان را رهبری می کند، بی توجه به وضعیت امنیتی همچنان مشغول استخراج آثار باستانی است. او در مورد ناامنی منطقه می گوید: «برای چینی ها [خشونت] یک مشکل است اما برای افغان ها نه؛ من در جنگ به دنیا آمدم، در جنگ بزرگ شدم و در جنگ خواهم مرد».