نظام خانواده: فرایند تغییر و منازعۀ قدرت -3

در نظام سنتی و پذیرفتۀ خانواده در افغانستان، مرد منبع قدرت ابدی است که تمام مجاری اقتدار و اختیار در دست و ارادۀ او قرار دارد.

https://p.dw.com/p/Qz0j

زنان در محیط مهاجریت از ضمانت های حقوقی و کاری بیشتری برخوردار می شوندعکس: AP

اعلانات بازرگانی

ادغام اجتماعی مهاجرین افغان در کشورهای اروپایی یا وفق⁯یابی آن⁯ها با جامعه جدید، به مشکل حاد در میان مهاجرین افغان تبدیل شده است. بی⁯هویتی دامنگیر بخش وسیعی از افغان⁯هایی است که در کشورهای اروپایی زندگی می⁯کنند. کم نیستند افغان⁯هایی که بعد از سال⁯ها زندگی در کشورهای اروپایی، اکنون نه در هویت افغانی خود را بازمی⁯یابند و نه در هویت اروپایی. حمزه واعظی، پژهشگر افغان مقیم ناروی در نوشته یی برای رادیو صدای آلمان به بررسی علمی این مشکل پرداخته است که در چهار بخش نشر می شود.

بخش سوم

مهاجرت خانواده⁯ها به اروپا و قرار گرفتن در معرض نظام اجتماعی متفاوت و در زیر چتر سیستم حقوقی ـ قانونی به صورت کامل دگرگونه که بر مبنای آن، الگوی چینش قدرت و منزلت خانواده متوازن است، بسیاری از خانواده⁯های افغان را در معرض چالش جدی قرار می⁯دهد. این چالش از منازعۀ «قدرت» ناشی می⁯گردد که میان سه ضلع خانواده به صورت آشکار و یا فروخفته پدیدار می⁯گردد. این سه ضلع عبارت اند از:

1. پدر: به عنوان رییس و حامل سنتی قدرت که مشروعیت خود را از مبانی نظام مردسالارانه و پدرسالارانۀ میراثی می⁯گیرد؛

2. مادر: مدعی مشارکت در قدرت که مشروعیت ادعایش معطوف به منابع قانون و عرف جامعۀ میزبان می⁯باشد؛

3. فرزندان: به عنوان واسطه⁯های قدرت، نقش متعادل کننده را در فرایند تعامل خانواده ایفا می⁯کنند و خود نیز رکنی از فرایند عنصر قدرت محسوب می⁯شوند.

بنابراین، منازعۀ قدرت در اساس بین مرد خانواده از یک طرف و همسر و فرزندان از جانب دیگر تبارز می⁯یابد که در جامعۀ جدید با موقعیت⁯های متغیر و فرصت⁯های متفاوت و حتا متعارض قرار می⁯گیرند. همین موقعیت⁯های متفاوت، مبنای چالشی تازه میان مرد خانواده از یک سو وهمسر و فرزندان او از جانب دیگر می⁯گردد؛ مردی که در فرهنگ سنتی به صورت طبیعی و دایمی به عنوان رییس خانواده و همواره فرادست قرار داشته است؛ زن و فرزندانی که همواره در جایگاه فرمانبران و فرودستان در نظام خانواده شناخته شده اند.

زنان، در جامعۀ جدید عموما از موقعیت و قدرت ممتازی برخوردار می⁯گردند که از چند مجرا به دست می⁯آورند:

الف. قرار گرفتن در فضای امنیت روانی و اجتماعی جدید؛

ب. فراهم آمدن شرایط رشد ذهنی، آموزش و ارتقای موقعیت تحصیلی؛

ج. برخورداری از حمایت⁯های قانونی و حقوقی گسترده و ضمانت بخش؛

د. برخورداری از فرصت کاری و انتخاب شغل و کسب درآمد مستقل اقتصادی.

فرزندان خانواده با برخورداری از حمایت⁯های قانونی، امنیت روانی، رشد تحصیلی، آموزشی و تربیتی، فراهم شدن زمینه⁯های کاری و موقعیت شغلی مناسب، آمادگی برای تغییرات ذهنی و الگو پذیری از جامعۀ جدید، از قدرت ویژه⁯یی برخوردار می⁯گردند و بدین رو توانایی فکری و جسارت فرهنگی به چالش و پرسش کشیدن قدرت و سلطۀ مطلقه و سنتی پدر را کم کم به دست می⁯آورند.

پدران اما به دلیل برخورد نامنعطف و روش⁯های استبدادی عادت شده در برخورد با فرندان و اعضای خانواده، هر روزه قدرت تأثیرگذاری، نفوذ یک جانبه و حاکمیت مطلقۀ خود را دچار تنزل و تزلزل می⁯بینند، برای حفظ موقعیت گذشته و کنترل خانواده به خشونت مردانۀ بیشتری دست می⁯زنند و این چرخۀ تنش و چالش را در روابط خانواده به گردش می⁯سازد.

بنابراین، موضوع اصلی تنش و چالش قدرت میان مرد خانواده با سایر ارکان خانواده عمدتا ناشی و متأثر از سه عنصر اصلی می⁯باشد:

1. تسلط و کنترل بر مالکیت، دارایی اقتصادی و درآمد خانواده؛

2. ریاست و تصمیم⁯گیری بر روابط درونی و بیرونی خانواده؛

3. حفظ باورها و نمادهای فرهنگی، پاسداری از مرزهای سنت و ارزش⁯های خانوادگی؛

4. تعیین الگوی تعامل با محیط و چگونگی مواجهه با ارزش⁯ها، فرهنگ و نرم⁯های اخلاقی و اجتماعی جامعۀ مقصد.

هراس از تغییر نقش⁯ها

مهمترین بحران ذهنی و رفتاری، اغلب در میان مردان مشاهده می⁯گردد. این مردان از آن⁯جا که در فرهنگ پدرسالار و مردمحور رشد و تربیت یافته و شخصیت و الگوی اخلاقی ـ رفتاری شان با چنین فرهنگی شکل گرفته است، می⁯کوشند نقش تحکم آمیز ریاستی خویش را بر خانواده، کیش شخصیت خود را در میان خویشاوندان و اقتدار اجتماعی خود را در اجتماع مهاجرین نیز حفظ کنند.

این گروه از مردان، در میان قبیله، جامعه و محیط زندگی خود دارای «نقش»هایی بوده اند که «پایگاه اجتماعی» شان را تعیین می⁯کرده است. این نوع پایگاه اجتماعی «قدرت تأثیرگذاری» برآن⁯ها می⁯داده است که در فرایند تعامل و روابط اجتماعی تبلور پیدا می⁯کرده است. دلبستگی برای حفظ موقعیت اجتماعی و پایگاه فردی این مردان، به عنوان پدر، رییس خانواده، کلان قوم، ریش سفید و حاجی و یا به عنوان داکتر، جنرال، وزیر، مدیر، رییس، کاتب و... خاطره و احساسی به این گروه از مردان می⁯بخشد که جزو هویت فردی و شخصیت اجتماعی شان می⁯گردد.

بنابراین، زمانی که این مردان در موقعیت متفاوت و جامعۀ جدید قرار می⁯گیرند نیز کو شش می⁯کنند همان نقش، موقعیت، پایگاه و خاطرات گذشته را بازسازی و یا حد اقل شبیه سازی نمایند. دست یافتن به چنین موقعیت و نقشی، مستلزم حفظ و یا بازتولید فرهنگ، سنت⁯ها، ارزش⁯ها و رفتارهای درون کتله⁯یی در میان مهاجرین می⁯باشد؛ چرا که این گروه تصور می⁯کنند حفظ احترام شخصی، ادامۀ نقش اجتماعی و اقتدار خانوادگی آنان در صورتی میسر خواهد بود که از فرایند جذب و تأثیرپذیری خانواده⁯ها و جوانان از محیط، فرهنگ و ارزش⁯های جامعۀ دوم جلوگیری نمایند.

استبداد تربیتی

حجاب یکی از مسایلی است که پرده حایل میان مهاجران و شهروندان کشورهای اروپایی خلق می کندعکس: AP

خانواده⁯ها، به ویژه پدران، به عنوان روسای تصمیم⁯گیرندۀ خانواده، سعی می⁯کنند فرزندان خویش را به خاطر پیشگیری از تأثیرات آموزشی، تربیتی و فرهنگی جامعۀ میزبان، با همان روش و الگوهای منطبق با اخلاق، انظباط، فرهنگ و ارزش⁯های مذهبی موروثی خویش تربیت کنند. این نوع نگرش و روش تربیتی که اغلب با قاطعیت پدرسالارانه و بدون درک شرایط و فشار حاکم بر روان اجتماعی، محیط تربیتی و تاثیرات فرهنگی مراکز آموزشی، محیط بازی و همسالان همراه است، پاسخ درخور و قناعت بخشی به نیازهای عاطفی و پرسش⁯های فلسفی و کنجکاوانۀ فرزندان نمی⁯باشد. اعمال چنین الگوی تربیتی تحکم آمیز و استبدادی، در مقایسه باالگوی تربیتی بسیار منعطف و به شدت سیال مراکز آموزشی و نهادهای پرورشی جامعۀ دوم، پیامدها و تاثیرات ذیل را بر شخصیت فرهنگی، رفتار اجتماعی و تربیت روانی کودکان و نوجوانان برجای می⁯گذارد:

1. «دوگانگی شخصیتی»: فرزندان خانواده با درک تجربه عینی و فرایند رشد ذهنی، تفاوت عمیقی میان این دو نوع الگو می⁯بینند. درک این تفاوت⁯ها و سنجش و مقایسۀ معیارها و نشانه⁯های این دو نوع الگو، به تدریج نوجوانان و جوانان را دچار سردرگمی و پریشانی⁯های عاطفی، ذهنی و شخصیتی جدی و جدیدی می⁯سازد. ⁯گزینش و اولویت بخشیدن به هرکدام از این دو الگو، انتخاب دشواری می⁯گردد که در نهایت عمدتا به دوگانگی شخصیتی آنان منجر می⁯شود. این دوگانگی شخصیتی به مرور، به «منافقت رفتاری» تبدیل می⁯گردد. تجلی بیرونی این منافقت رفتاری این است که این گروه از جوانان و نوجوانان مجبور می⁯شوند در محیط خانه و محیط بیرون نقش⁯های متفاوت و کاملا دگرگونه⁯یی بازی کنند: بدین معنا که در بیرون و در میان دوستان، همصنفان و همسالان خویش، درنقش، هویت و شخصیت «خود» می⁯باشند و در محیط خانواده ناگزیرند تحت فشارهای عاطفی و روانی خاص، براساس خواسته و الگوی تحمیلی و نقش دلبخواه پدر ظاهر شوند و تصویر «دیگری» از شخصیت خود در محیط خانواده ارایه نمایند.

2. «بحران ذهنی»: ادامۀ چنین رفتار دوگانه، به تدریج به تزلزل روانی، ضعف شخصیتی و اضطراب و پریشان رفتاری مداوم و چه بسا به بحران ذهنی آنان منجر می⁯گردد و در بحرانی⁯ترین حالت، گاه موجب فاصله⁯گیری و بی⁯اعتمادی از کانون خانواده، فرار از شخصیت بیرونی خود، و در نتیجه، بی⁯پروایی و گریز از آموزه⁯ها و نمادهای ارزشی و هنجاری فرهنگ مادری می⁯گردد.

نویسنده: حمزه واعظی

ویراستار: عارف فرهمند

اعلانات بازرگانی

مناطق

موضوعات

بخش‌ها

نظام خانواده: فرایند تغییر و منازعۀ قدرت -3

مطالب مرتبط