هفته جهانی شیردهی: آنچه در مورد شیر مادر و شیردهی باید بدانید!

در سراسر دنیا فقط حدود ۴۰ درصد از همه نوزادان زیر شش ماهه تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند. این نتیجه یک کار پژوهشی ملل متحد است. شیر مادر مانند نخستین واکسین عمل می‌کند، اما فایده‌های بسیار بیشتری دارد.

شیر مادر حتی قبل از زایمان در دوران بارداری ایجاد می‌شود. اما هورمون‌های پروژسترون و پرولاکتین غده‌های شیری را تقریبا ۲۴ ساعت پس از تولد به جریان می‌اندازد. این نوزاد است که با نخستین باری که سینه مادر را می‌مکد، راجع به شروع شیردهی تصمیم می‌گیرد. افزون بر این هورمون پرولاکتین سیستم عصبی مادر و مقدار شیری را که باید تولید شود تنظیم می‌کند.

فواید شیر مادر آنقدر غیرقابل تصور است که تقریباً جادویی به نظر می‌آید. در هفته‌های نخست زندگی، شیر مادر از کودک در برابر عفونت روده محافظت می‌کند، به هضم کمک می‌کند و از نفخ و یبوست نوزاد جلوگیری می‌کند. شیر مادر به نوزاد برای ایجاد نیروی ایمنی موثر و جلوگیری از بروز حساسیت‌های مختلف کمک می‌کند. افزون بر این مکیدن به پروسه ایجاد کام و فک دهان کمک می‌کند.

لیست این مواد بسیار طولانی است. مهمترین آن‌ها مواد معدنی، ویتامین‌ها، چربی و اسید امینو است. به همین ترتیب نوکلئوتیدها که بنیان‌های اساسی «دی ان ای» را ارائه می‌کنند، کاربوهایدریت‌ها که انرژی فراهم می‌سازد، فاکتورهای رشد که به ایجاد بافت پوششی روده کمک می‌کنند و فاکتورهای ضد میکروبی که مورد استفاده سیستم ایمنی قرار می‌گیرند تا بدن عوامل خارجی را شناسایی و خنثی کند.

شیر مادر دائما در حال تغییر است. در نخستین روز شیردهی، غدد شیری ماده موسوم به پله (کولستروم) را تولید می‌کنند که بسیار مغذی است. از روز چهارم شیر موقت ایجاد می‌شود و در روز دهم، غدد شیری شیر رسیده یا تکامل‌یافته را تولید می‌کنند. اما این هم فقط مرحله‌ای بیش نیست. ترکیب شیر مادر با توجه به مراحل مختلف رشد کودک پیوسته تغییر می‌کند.

یک زن هر روز تا یک لیتر شیر تولید می‌کند. یک نوزاد در هر «وعده غذایی» حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی لیتر شیر مصرف می‌کند. اما پستان زن می‌تواند خود را به سرعت با نیازهای کودک انطباق دهد و شیر کمتر یا بیشتر تولید کند.

در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. سازمان جهانی صحت و کمیسیون ملی شیردهی به مادران توصیه می‌کنند که دست کم تا شش ماه به نوزادشان شیر دهند و از حداکثر ماه چهارم، غذای اضافی به او بدهند.

مدت زمان شیردهی در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است. به طور مثال زنان در بوفی، واقع در افریقای مرکزی، به کودکان شان تا ۵۳ ماهگی، یعنی تا حدود چهار و نیم سالگی، شیر می‌دهند. یک مادر می‌تواند در این مدت به مقدار غیرقابل تصور ۱۶۰۰ لیتر شیر تولید کند. اما به طور متوسط مادران در سراسر جهان حدود ۳۰ ماه به نوزادانشان شیر می‌دهند.

در برخی کشورها در گذشته به جای نام «شیر مادر» از «شیر زن» استفاده می‌شد. بعد از یک کارزار در قرن هجدم بود که از نام «شیر مادر» استفاده شد. در این کارزار به مادران توصیه شد که کودکانشان را به دایه نسپارند و خودشان به آن‌ها شیر بدهند. کودکان باید توسط مادرانشان تغذیه شوند، نه توسط زنان بیگانه.

شیر دادن به نوزاد در ملاء عام زیاد رایج نیست و در برخی کشورها یک تابو است. اما در برخی کشورهای غربی شیردهی به نوزاد در ملاء عام در حال رایج شدن است.

انسان و حیوان در زمینه رسیدگی به فرزندانشان زیاد به هم شباهت ندارند. در حالی که انسان‌ها هروقت که خواستند می‌توانند فرزندانشان را از شیر بگیرند و یا اصلاَ به آن‌ها شیر ندهند، جوجه‌های حیوانات مدت زیادی به مادرانشان وابسته هستند. آن‌ها وقتی می توانند از شیر مادر صرف نظر کنند که توانایی جستجوی غذا را داشته باشند. به طور مثال میمون هومینید بین پنج تا هفت سال به نوزادش شیر می‌دهد.