آیا «بهار عربی» علیه اسلام سیاسی در راه است؟
۱۳۹۲ تیر ۱۴, جمعه
پس از سرنگونی دولت محمد مرسی، رئیس جمهور اسلام‌گرای مصر و تعیین رئیس دولت موقت توسط ارتش این کشور، رسانه‌های بین‌المللی را که تحولات منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه دنبال می‌کنند، با پرسشی تازه روبرو ساخت: آیا بهار عربی این بار علیه اسلامگرایان در حال تکرار شدن است؟
اغلب دانشگاهیانی که سیاست خاورمیانه را تدریس می‌کنند، این عبارت را تکرات می‌کنند که: «هر کجا که مصر می‌رود، منطقه (خاورمیانه) نیز آن را دنبال می‌کند.»
کارشناسان بر این باوراند که سرنگونی حکومت اخوان‌المسلمین توسط ارتش که تنها یک سال پیش در انتخاباتی آزاد قدرت را به دست گرفته بود، تاثیراتی فراتر از این کشور خواهد داشت.
مصر نه تنها پرجمعیت‌ترین کشور عربی و یک الگو برای منطقه، که زادگاه جنبش‌های اسلام‌گرا و چراغ هدایت بهار عربی سال ۲۰۱۱ محسوب می‌شود که سرنگونی پیاپی دیکتاتورها و قدرت گرفتن اسلامگرایان از تونس تا مصر و لیبی و یمن را در پی داشت.
خبرگزاری رویترز در گزارشی به بررسی تحولات مصر و ارتباط آن با دیگر کشورها پرداخته است. در این گزارش با اشاره به تاسیس اخوان المسلمین در سال ۱۹۲۸ در مصر، سرنگونی مرسی را نقطه تاریکی در کارنامه ''اسلامی سیاسی سنی'' برآورد کرده است.
سقوط حسنی مبارک فرصت مناسبی بود برای اخوان‌المسلمین که به مدت هشت دهه اجازه فعالیت قانونی نداشت و به عنوان حزبی سازمان‌یافته و البته مرموز توانست قدرت را در دست بگیرد.
سال‌ها حاکمیت جمال عبدالناصر و ادامه‌دهندگان راه او با ایده پان‌عربیسم و گسترش آن در تمام منطقه با جهت گیری شکل دادن جهانی پسااستعماری، جایی برای فعالیت‌های سیاسی دموکراتیک باقی نمی‌گذاشت. تنها اخوانی‌ها بودند که تونستند از فضاهای موجود بهره ببرند.
فروپاشی کامل اسلام سیاسی سنی؟
نیروهایی که انقلاب مصر را در سال ۲۰۱۱ آغاز کردند و آن را به موفقیت رساندند اکثراً جوانان ناراضی از شرایط سیاسی و اجتماعی مصر بودند. اما این اخوان المسلمین سازماندهی شده بود که توانست به بهترین وجه بر انقلاب سوار شود و خلاء قدرت پس از سقوط مبارک را پر کند.
اخوان مصر توانستند در اولین انتخابات آزاد و دموکراتیک پیروز رقابت شوند اما به نظر می‌رسد همچون دوستان‌شان مانند حزب حاکم النهضه تونس، ترک عادات و رفتارهای گذشته برای‌شان ممکن نبود.
منتقدان می‌گویند که آنها به دنبال کسب همه نهادهای قدرت و در خدمت گرفتن آنها برای نیرو بخشیدن به اخوان المسلمین بودند به جای آنکه به فکر کمک و تغییر شرایط زندگی شهروندان باشند.
فواز جرجس استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه اقتصاد لندن معتقد است سقوط اخوان یک فاجعه و ضربه سخت به کل حرکت اسلامی در منطقه است.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: «اخوان المسلمین و محمد مرسی نمایشی دلسردکننده و ضعیف را از اسلام سیاسی ارائه کردند. اتفاقی که تصویر حرکت‌های اسلامی را در سراسر منطقه از جمله اردن و حتی ترکیه تضعیف می‌کند.»
جرجس با اشاره به اینکه این شرایط توانایی اسلامگرایان را برای اداره حکومت‌های منطقه به شدت زیر سؤال می‌برد، می‌افزاید: «همه به این نتیجه رسیدند که شرایط در زمان مرسی بدتر شده است. روش‌های دیکتاتورمابانه، سو مدیریت و فقدان ایده در اخوان نمایش یک امپراتور بدون لباس بود. نشان داد که جنبش اسلامی برهنه است و این امر، پیامدهای عمده‌ای برای این جنبش در منطقه خواهد داشت.»
تونس در راه مصر؟
تنها جمعیت حاضر در میدان تحریر مصر نبودند که از شنیدن خبر برکناری مرسی، در پوست خود نمی‌گنجیدند، انقلابی‌های سراسر منطقه از این اتفاق شادمان شدند.
کیلومترها دورتر جمعیت شادمان در تونس که پیش‌تر زین‌العابدین بن‌علی را سرنگون کرده بودند این بار مقابل سفارت مصر در تونس فریاد می‌زدند: «امروز مصر، فردا تونس. مرگ بر حکومت اخوان‌المسلمین، سرنگون باد النهضه، این انقلابی است تا پیروزی نهایی.»
فضای مجازی کاربران تونسی هم پر است پیام‌های شادی و وعده انقلابی دیگر. بسیاری از کاربران این پیام را خطاب راشد الغنوشی رهبر النهضه باز نشر کردند: «مرسی سرنگون شده است، غنوشی کی زمان تو فرا می‌رسد؟»
صوفیان بن فرهات، تحلیل‌گر مسایل خاورمیانه معتقد است: «این آغاز سقوط اسلام سیاسی در کشورهایی است که بهار عربی را تجربه کرده‌اند. این یک شکست فاجعه‌بار برای اسلام سیاسی است.»