آیا ویروس جدید کرونا واقعا از آزمایشگاه بیرون آمده است؟

مدت‌ها پژوهشگران در مورد منشاء ویروس کرونا سارس کوید ۲ و اینکه چگونه سر و کله این ویروس برای نخستین بار در ووهان پیدا شد، در حال گمانه‌زنی بودند. بیشترین شک به یک بازار ماهی فروشی (محصولات دریایی) در این شهر بود که در آن خرید و فروش حیوانات وحشی هم رونق داشت.

اما اکنون رسانه‌های گوناگون غربی در گزارش‌هایی متعدد از احتمال خروج این ویروس از مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان که اتفاقا در مجاورت بازار ماهی‌فروشان ووهان قرار دارد، خبر می‌دهند.

از ماه ژانویه سال جاری، تئوری‌هایی که این مؤسسه ویروس‌شناسی را مبدأ انتشار ویروس می‌نامیدند به همراه تئوری‌های توطئه درباره تحقیقات سری سلاح‌های بیولوژیک، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد. در همان زمان بود که واشنگتن پست هم پا به میدان گذاشت و از یک تئوری جدید نوشت؛ از اینکه این ویروس احتمالا دست‌ساز بشر است. ویروس‌شناسانی که این روزنامه بر سر این تئوری به سراغشان رفت اما بر پایه ویژگی‌های ویروس، گزینه جهش صورت‌گرفته به دست انسان را رد کردند. رأی این ویروس‌شناسان را تحقیقات دیگری که یک تیم پژوهشی به سرپرستی کریستیان گ. آندرسِن آن را انجام داده بود، تأیید کرد. نتایج این تحقیق در تاریخ ۱۷ مارس در مجله "نیچر مدیسن" منتشر شد.

از سوی دیگر این نکته هم مهم بود که فعالیت مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان سری نبود و پروژه‌های تحقیقی فراوان این مؤسسه بر روی ویروس‌های خفاش‌ها، پیش از این هم در مجله‌های تخصصی منتشر شده بود. در این پروژه‌ها مؤسسه‌های معتبر دیگر از سایر کشورها هم با این مؤسسه چینی همکاری کرده بودند. برای نمونه می‌توان به ارتباطات تنگاتنگ مؤسسه تحقیقاتی پزشکی فوق‌امنیتی "آزمایشگاه ملی گالوستون" از دانشگاه تگزاس با مؤسسه تحقیقاتی ووهان اشاره کرد. "دیلی میل" حتی از کمک‌های مالی آمریکا به این پروژه‌های پژوهشی می‌نویسد.

اولین مبتلایان به کوید ۱۹ کجا بودند و چگونه آلوده شدند؟

اما همه‌ی این گزارش‌ها این احتمال را رد نمی‌کنند که تحقیقات مؤسسه ویروس‌شناسی چین در ووهان می‌تواند باعث آزاد شدن این ویروس شده باشد. در اواخر ماه ژانویه، در مجله تخصصی "ساینس" مقاله‌ای منتشر شد که این فرضیه را که از احتمال انتقال ویروس در بازار ماهی‌فروشان ووهان به انسان سخن می‌گفت، زیر سئوال می‌برد.

پژوهشی که نتایج آن در هفته‌نامه پزشکی "لنست" منتشر شده، نشان می‌دهد که از نخستین مبتلایان به ویروس یعنی ۴۱ نفر نخست، ۱۳ نفرشان هیچ ارتباطی با این بازار محصولات دریایی ووهان نداشتنه‌اند.

در این مقاله همچنین آمده که افزون بر عدم ارتباط این ۱۳ نفر با بازار ماهی‌فروشان، این احتمال هم وجود دارد که آلودگی به این ویروس در نخستین مبتلا (بیمار صفر) در ماه نوامبر ۲۰۱۹ اتفاق افتاده باشد. پرفسور دنیل لوسِی، استاد بیماری‌های عفونی در دانشگاه  جرج تاون هم در مصاحبه با "ساینس" می‌گوید، نخستین موارد ابتلا به ویروس اصلا تماسی با بازار ماهی ووهان نداشته‌اند.

گناه بر گردن محققان و تحقیقات بر روی خفاش‌ها؟

اما این ویروس چطور به ووهان آمد؟ پرفسور و ویروس‌شناسی به نام ژنگلی شی توضیحی درباره ویروس‌های کرونا دارد. این محقق در مؤسسه ووهان بر روی ویروس‌های خفاش تحقیق می‌کرد و در پایان ماه فوریه مقاله‌ای علمی در "نیچر" در مورد ویروس‌های خفاش‌ها منتشر کرد.

در یکی از روزنامه‌های چین در روز ۶ فوریه مقاله‌ای در مورد این پرفسور منتشر شد که در آن نویسنده به فعالیت‌های او و اینکه چگونه این محقق در ۲۸ استان مختلف چین، در غارها در جستجوی فضولات خفاش‌ها بوده‌ است و از آنها نمونه برمی‌داشته، پرداخته بود.

به نوشته نشریه علمی "ساینتیفیک آمریکن"، ژنگلی شی در شهر ووهان آرشیو بزرگی برای ویروس‌های خفاش‌ها بر پا کرده بود.

دویچه وله را در اینستاگرام دنبال کنید

در آغاز سال ۲۰۱۹ این محقق چینی و همکارانش نتایج تحقیقات گسترده‌ای درباره ویروس‌های کرونایی که از طریق خفاش‌ها منتقل می‌شوند را، منتشر کردند. او ویروس‌های کرونا را در یک خفاش نعل‌بینی بزرگ پیدا کرده بود؛ ویروس‌هایی که به ویروسی که هم اکنون جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کند، بسیار شبیه‌اند.

با کمک تحقیق‌های او و گروهش بود که به سرعت، توالی‌یابی دی‌ان‌اِی ژنوم ویروس ممکن شد و با انتشار آنها جستجو به دنبال واکسن و آنتی‌بادی هم با سرعتی بی‌مانند آغاز شد و دنبال می‌شود. 

اگر "چرند مطلق" است، چرا چین گزارش‌‌دهی در این‌باره را محدود کرده؟

اما همین فعالیت‌ها برای ژنگلی شی در هفته‌های گذشته دشمنی‌های فراوانی از شرق و غرب کره زمین در شبکه‌های اجتماعی به ارمغان آورده است. پیتر دازاک، محققی از نیویورک که با او همکاری می‌کند و مدیر EcoHealth Alliance در نیویورک است، به تازگی از ژنگلی و تحقیقاتش دفاع کرده است.

دویچه وله را در تلگرام دنبال کنید

او در مصاحبه‌ای این ادعا را که ویروس از لابور تحقیقاتی "در رفته" است را "چرند مطلق" نامیده و می‌گوید خودش هم در جمع‌آوری نمونه‌هایی از خفاش‌ها سهیم بوده است. به گفته‌ی این پژوهشگر آمریکایی، در آزمایشگاه ووهان هیچکدام از ویروس‌های سارس کوید ۲ نگهداری نشده‌اند و شایعات پخش شده در این باره را "سیاسی کردن ناگوار موضوع مبدأ و منشأ پاندمی" نامیده است.

البته باید به این نکته هم اشاره کرد که ظاهرا چین اخیرا محدودیت‌هایی برای گزارش‌دهی در مورد منشأ ویروس جدید کرونا وضع کرده است.

سفارت چین در لندن، در واکنش به مقاله‌ای که در "دیلی میل" منتشر شده است، ادعای خروج ویروس از آزمایشگاه ووهان را، "بی‌اساس" خوانده است. سفارت چین در موضع‌گیری نسبت به این گزارش می‌نویسد، پژوهش‌ها برای پی بردن به منشأ ویروس کوید ۱۹ در چین در جریان‌اند.