ابتکارات تازه کشورهای عرب در برابر اسرائیل

از بامداد روز شنبه (۲۳ مه / ۲ خرداد) اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در دمشق شروع شد. بشار الاسد رئیس جمهور سوریه در سخنرانی گشایش اجلاس از ضرورت ابتکاری صلح‌آمیز برای حل بحران خاورمیانه دفاع کرد.

به نظر بشار اسد، رفتن به سوی جنگ، تا کنون چیزی جز زیان و تلفات بیشتر به بار نیاورده است. او گفت که اسرائیل همچنان بر همان خط مشی پیشین است، اما در شرایط کنونی سیاستی تازه بر پایه همکاری بین‌المللی ضرورت دارد. او بر اتحاد همه کشورهای عرب و مسلمان برای مقاومت در برابر سیاست اسرائیل تأکید کرد.

به عقیده ناظران سیاسی، تغییراتی که پس از به روی کار آمدن باراک اوباما در سیاست ایالات متحده در قبال اسرائیل دیده می‌شود، و همچنین انتقاد آشکار برخی از کشورهای بزرگ از جمله دولت فرانسه از مواضع دولت راستگرای اسرائیل، می‌تواند فرصتی تاریخی برای کشورهای عرب باشد تا به تعرض دیپلماتیک تازه‌ای در برابر اسرائیل دست بزنند.

ناامیدی فلسطینی‌ها نسبت به اجرای "راه‌حل دو دولت"

در اجلاسی که در ریاض پایتخت عربستان سعودی برگزار شد، اسرائیل حضور نداشت، اما بحث درباره سیاست این کشور در مرکز گفتگوها بود. از جمله عمرو موسی، دبیرکل اتحادیه عرب از اسرائیل و آمریکا انتقاد کرد که به تعهدات خود پای‌بند نیستند. وی گفت: «در آغاز سال ۲۰۰۸ وعده می‌دادند که تا پایان سال صلح و همچنین دولت فلسطین تشکیل شود، اما در آخر سال جنگ شروع شد».

بمباران نوار غزه، تقویت سیاسی گروه اسلامی حماس و پیروزی راستگرایان در انتخابات اسرائیل، شرایط فلسطینی‌ها را بیش از پیش وخیم کرده است. دولتمردان منطقه، از جمله در میان فلسطینی‌ها، دیگر به تحقق "راه حل دو دولت همجوار" امیدی ندارند.

با وجود این، عمرو موسی تأکید می‌کند که «نقشه صلح کشورهای عرب آماده است». در این طرح، اسرائیل باید به مرزهای سال ۱۹۶۷ برگردد و دولت فلسطین تشکیل شود. اما با اصرار اسرائیل در ادامۀ سیاست ساخت شهرک‌های یهودی‌نشین، حتی شخص دبیرکل اتحادیه عرب به کارایی این برنامه در آینده ابراز تردید می‌کند.

در عین حال عمرو موسی در اجلاس تصریح کرد که «صلح با دولت بنیامین نتانیاهو امکان‌پذیر است». این در شرایطی است که نخست وزیر تازه اسرائیل، نه از برنامه صلح با فلسطینی‌ها، بلکه مدام از خطر یک ایران مجهز به سلاح اتمی سخن می‌گوید. در برابر عمرو موسی در سخنرانی خود بر این نکته انگشت گذاشت که بیش از برنامه احتمالا هسته‌ای ایران، "خطر واقعی" در خاورمیانه سلاح اتمی اسرائیل است.

نگرانی از "ایران هسته‌ای"

اما این اظهارات نگرانی عمومی کشورهای عرب را از برنامه هسته‌ای ایران پنهان نمی‌کند. شاهزاده ترکی الفیصل، دبیرکل بنیاد دولتی الفیصل که در ترسیم سیاست خارجی عربستان سعودی نقشی بارز دارد، از ضرورت مقابله با برنامه هسته‌ای ایران «از تمام راهکارها، از جمله در نهایت از راه گزینه‌ی نظامی» سخن می‌گوید. او در عین حال یادآور می‌شود که باید به ایران اطمینان داد که می‌تواند زیر نظر نهادهای بین‌المللی، از انرژی هسته‌ای به شیوه‌ی صلح‌آمیز استفاده کند.

دو نهاد پژوهشی بنیاد آلمانی "برتلسمان" و بنیاد سعودی "ملک فیصل" در هفته‌ای که گذشت، یک کنفرانس مشترک در این زمینه در ریاض پایتخت عربستان سعودی برگزار کردند.