اضطراب و ترس پيش از امتحان

يكى از دانشجوهاى آلمانى در مورد تجربه شخصى خود و ديگر هم دانشگاهى مى‌گويد: «راستش من خودم خيلى با ترس قبل امتحان مشكلى ندارم، چون هميشه سعى مى‌كنم تا جايى كه ميشه قبلش خودم را آرام كنم، ولى هم دانشكده هايى دارم كه قبل امتحان خيلى استرس دارن، من به خاطر اينكه معمولا كارهاى دانشگاه را كتبى تحويل مى دهم، در واقع با اين نوع ترس خيلى برخورد نداشتم و ندارم‌.»

به نظر يكى از دانشجوها ترس مى‌تواند عوارض جسمى خطرناكى هم در پى داشته باشد: «هميشه از امتحان شفاهى مى‌ترسم، همين هم باعث مى‌شه كه بعضى وقتها به خاطر فشار عصبى كه دارم، روى گردنم لك بزنه، يا مشكل روده پيدا كنم.»

در عين حال هستند كسانى كه چنين ترسى را به طور كل نمى شناسند و برايشان چنين مسائلى پيش پا افتاده است، همانند اين دانشجوى آلمانى كه می‌گويد :«در كل ترسى از امتحان ندارم، مگه اينكه خيلى امتحان مهمى باشه. راستش وقتى خوب براى يه امتحانى كار كردم و آمادگى دارم، ديگه ترسى ازش ندارم.»

طناز كه ۲۵ سال سن دارد و دانشجوى رشته مترجمى زبان آلمانى در ايران مى‌باشد، از ترس‌هاى شب امتحان در دوران دبيرستان و دانشگاه، و اينكه چطور توانسته است تاثيرش را به حداقل برساند، اين طور تعريف مى‌كند:

«خب صددرصد توی دبیرستان ترس داشتم، بخاطر اینکه یکسری درسها را مجبور بودم امتحانش را بدهم که دوست نداشتم آن درسها را. ولی خب برای غلبه بر ترسم اینجوری فکر می‌کردم که خب آن درس آنقدرها هم که می‌گویند سخت نیست و اینکه من می‌توانم از عهده‌اش بربیایم. ولی خب هرچه سن‌ام آمده بالاتر یا همین که به دانشگاه آمدم،‌ چون رشته‌ای را که انتخاب کردم خیلی دوست داشتم، خیلی کم پیش می‌آمد که ترس داشته باشم از امتحانش. مگر اینکه درسی باشد، که می‌گویم،‌ خیلی سخت باشد. مگر اینکه با خودم مبارزه کرده باشم و اینطوری فکر کنم که نه! این درس سخت نیست و من می‌توانم از عهده‌اش بربیایم و یا با کمک یکسری اعتقاداتی که داشتم، توانستم که خودم را آرام بکنم و دیگر این ترس قبل از امتحانم را نداشته باشم.»

جمشيد، دانشجوى رشته موسيقى دانشكده هنر و معمارى، در مورد ترس قبل از امتحان در مقاطع مختلف تحصيلى و عواملى كه در تشديد اينگونه اضطراب‌ها دخيل هستند و حتى ارتباط اين نوع مشكلات عصبى با جنگ بين ايران و عراق، كه با گذشت چندين سال از وقوعش هنوز هم آثار و مشكلات ناشى از آن در جامعه به وضوح ديده مى شود اين طور توضيح مى‌دهد:

«خب، طبیعی‌ست که استرس داشتم، اضطراب داشتم و بخصوص توی مرحله‌ی دبستان و بخصوص توی کنکور که در ایران فکر می‌کنم خیلی مشکل است و سخت‌اش کردند این مرحله را. اما خب توی دانشگاه، مراحل دانشگاهی را که طی کردم،‌ یواش یواش این ترس کمتر می‌شد. بخاطر اینکه آدم هدفمندتر کار می‌کند و یواش یواش به علاقه‌اش نزدیک می‌شود. آدم وقتی در مورد علاقه‌اش، چیزی که در موردش علاقه دارد و کار می‌کند، خب با عشق و علاقه کار می‌کند و دیگر استرسی هم این وسط اینجوری مطرح نیست. اما من فکر می‌کنم یکی از علتهای داشتن اضطراب ضعف اعصاب توی انسان باشد. یعنی ضعف اعصاب یکی از علتهای بوجود آمدن اضطراب می‌شود. بخصوص برای بچه‌های هم‌دوره‌ی ما، که در واقع مال همان دوره‌ی جنگ ایران و عراق، یعنی دقیقا سنی که باید بچه‌ها در آرامش رشد بکنند و از نظر روحی و روانی در آرامش کامل بسر ببرند. »

یکی از علتهای دیگر می‌تواند در برخی موارد خواسته‌های نابجای پدر و مادرها باشد كه ممكن است بجای کیفیت، بیشتر کمیت برایشان اهميت داشته باشد، یعنی بعضی پدر و مادرها فقط مثلا نمره‌ی ۲۰ از بچه‌ها می‌خواهند. در صورت پایین‌ترشدن هیچ تشویقی که صورت نمی‌گیرد، بلکه در بعضی مواقع تنبیه هم می‌شوند. یکی از علتهای دیگر فضا و جو امتحان است. یعنی معمولا فضای سنگین محل امتحان، رقابت با همسطح‌ها، برخورد خشن مراقبین و بسیاری عوامل دیگر دست به دست هم می‌دهند تا اضطراب دانش‌آموز بیشتر بشود.

البته بايد گفت كه ترس هميشه باعث بروز مشكل نمى‌شود، يكى از مواردى كه وجود ترس، كمكى به پيشرفت نيز مى‌كند، مربوط به يادگيرى زبان خارجى است. محققان در رشته آموزش زبان، چندين سال است كه بر روى اين پروژه كار كرده‌اند و به اين نتيجه رسيده‌اند كه در ميان انواع ترس، دو نوع ترس نيز وجود دارد كه در يادگيرى زبان خارجى تاثير مستقيمى دارند، پژوهش‌گران اين رشته معتقدند كه اگر ميزان ترس از حد مشخصى بيشتر نشود، ارتباط مناسبى با فاكتور انگيزه ايجاد مى‌كند و به همين خاطر به روند يادگيرى سرعت بيشترى مى‌بخشد.

در مقابل، ميزان ترس اگر از اين حد بيشتر شود، نه تنها باعث كاهش انگيزه ميشود، بلكه امكان را نيز به وجود مى‌آورد كه در مواردى شخص به كلی از هدفى كه داشته منصرف شود. جمشيد معتقد است كه با تجديد نظر كردن در بعضى عادت‌هاى بى مورد كه كم و بيش با نوع تربيت والدين نيز در ارتباط است، مى‌شود ميزان اين مشكل عصبى را تا حد زيادى كاهش داد:

«از عوامل موثر برای از بین رفتن اضطراب شاید خود والدین، معلمین و خود دانش‌آموز باشند. چون اگر والدین و معلمین فقط گرفتن نمره برایشان مهم نباشد، بلکه یادگیری و پیشرفت و میزان فعالیت پویایی در طول مرحله‌ی آموزش مورد سنجش قرار بگیرد، شاید از اضطراب دانشجو خیلی کم می‌شود. اما درهرحال خب طبیعی‌ست دانش‌آموزی هم که به خودش مطمئمن باشد و مطالعه کرده باشد، بدون شک با اطمینان کامل به جلسه می‌رود و هیچ گونه اضطرابی هم ندارد.»

كاوه بهرامى