برنامه نافرجام "انقلاب فرهنگی" در آموزش عالی ایران
۱۳۹۴ اردیبهشت ۱, سه‌شنبه
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی دوم اردیبهشت به عنوان "روز اعلام انقلاب فرهنگی" نامگذاری شده، گرچه زمینه‌سازی برای اجرای این برنامه پیشتر آغاز شد. ستاد انقلاب فرهنگی نیز ۲۳ خرداد همین سال شکل گرفت.
جلوگیری از فعالیت گروه‌های سیاسی مخالف حکومت در دانشگاه‌ها، کنار گذاشتن استادان و دانشجویان دگراندیش و تغییر سیستم آموزش عالی در ایران که غرب‌زده و غیراسلامی خوانده می‌شد، از مهمترین هدف‌های انقلاب فرهنگی محسوب می‌شود.
نخستین رهبر جمهوری اسلامی، روح‌الله خمینی، معتقد بود: «باید انقلاب اسلامی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به وجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غرب‌اند تصفیه گردند.»
خمینی برای این منظور ۷ نفر را منصوب کرد و از آنها خواست "برای برنامه‌ریزی رشته‌های مختلف و خط مشی فرهنگی آینده دانشگاه‌ها، براساس فرهنگ اسلامی و انتخاب و آماده‌سازی اساتید شایسته، متعهد و آگاه و دیگر امور مربوط به انقلاب آموزشی اسلامی اقدام نمایند".
بیشتر بخوانید: رمز خودی بودن و راز غیرخودی شدن در جمهوری اسلامی
برخورد با دگراندیشان، رقابت جناح‌ها
یاوران حکومت برای پاکسازی دانشگاه‌ها و برچیدن دفترها و ختم فعالیت سازمان‌های سیاسی "غیرخودی" در مراکز آموزشی، انجمن‌های اسلامی و گروه موسوم به "دانشجویان مسلمان پیرو خط امام" بودند.
در بیش از سه دهه گذشته برخورد با دانشجویان و استادان منتقد حکومت همواره در دستور کار بوده و از همان سال‌های نخست بخشی از این درگیری‌ها به رقابت میان جناح‌های مختلف حکومتی برای حذف یکدیگر تبدیل شده است.
حسن روحانی در جریان مبارزات انتخاباتی سال ۹۲ از امنیتی بودن فضای دانشگاه‌ها انتقاد کرد و وعده داد در صورت پیروزی در انتخابات این وضعیت را تغییر دهد.
سخنان روحانی نشان می‌دهد که حتا بخش‌هایی از حکومت که میانه‌رو یا اصلاح‌طلب خوانده می‌شوند در فضای امروز دانشگاه‌ها احساس امنیت نمی‌کنند. به عبارت دیگر پروژه انقلاب فرهنگی در یکی از هدف‌های اصلی خود که تصفیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی بوده ناکام مانده است.
بیشتر بخوانید: روحانی: پایه‌ها و مبانی علم و دانش، اسلامی، مسیحی و یهودی ندارد
احمدی‌نژاد و "کودتای فرهنگی دوم"
جلوه دیگری از این ناکامی را در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد می‌توان دید که با موج گسترده‌ای از کنار گذاشتن استادان و دانشجویان غیرهمسو با حکومت یک‌دست اصولگرایان همراه بود.
محمد ملکی، نخستین رئیس دانشگاه تهران، پس از شکل‌گیری جمهوری اسلامی، چند سال پیش در گفت‌وگو با دویچه‌وله (فارسی) انقلاب فرهنگی را کودتا خواند و احمدی‌نژاد را متهم کرد که برای راه‌اندازی انقلاب فرهنگی دوم زمینه‌سازی می‌کند.
به رغم تصفیه‌های گسترده، پس از انتخابات مناقشه‌انگیز سال ۸۸ دانشگاه‌های ایران بار دیگر به مهمترین کانون‌های جنبش اعتراضی تبدیل شدند. همچنین بسیاری از ناظران معتقدند که فعالیت‌های ستاد انقلاب فرهنگی یکی از عوامل اصلی مهاجرت نخبگان و تنزل سطح کیفی فعالیت‌های پژوهشی و علمی بوده است.
ستاد یادشده در سال ۱۳۶۳ به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد که ترویج "فرهنگ اسلامی در كلیه شئون فردی و اجتماعی‌كشور" و "زوال مظاهر منحط و مبانی نادرست فرهنگ‌های بیگانه" از مهمترین وظایف آن تعریف شده است.
بیشتر بخوانید: بازنگری در بیش از ۵۵۰ درس علوم انسانی
نگرانی خامنه‌ای از ترویج "شکاکیت"
با گذشت ۳۵ سال، بحث بر سر "اسلامی" کردن آموزش عالی هنوز ادامه دارد و رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای از این که این پروژه به سرانجام مطلوب نرسیده گلایه می‌کند.
خامنه‌ای مهرماه سال پیش در حکمی که به مناسبت آغاز دوره جدید کار شورای عالی انقلاب فرهنگی صادر شد "بازمهندسی ساختار فعالیت‌ها و مدیریت‌های فرهنگی" را یکی از اولویت‌های هفت گانه‌ی این شورا عنوان کرد.
رهبر جمهوری اسلامی در این حکم خواستار جدی‌تر گرفته شدن "مهندسی فرهنگی و موضوع تحول و نوسازی در نظام آموزشی و علمی کشور [...] و تحول در علوم انسانی" شد و هشدار داد: «به تعویق افتادن این امور خسارت بزرگی متوجه انقلاب اسلامی خواهد کرد.»
خامنه‌ای پس از جنبش اعتراضی سال ۸۸ نیز با اشاره به تحصیل دو میلیون دانشجوی ایرانی در رشته‌های علوم‌انسانی ابراز نگرانی کرده بود که آموزش این رشته‌ها "منجر به ترویج شكاكیت و تردید در مبانى دینى و اعتقادى" دانشجویان شود.
یشتر بخوانید: هشدار استادان دانشگاه نسبت به بازنگری در دروس علوم سیاسی
اختلاف در میان مسئولان ارشد
میرحسین موسوی، یکی از دو نامزد معترض به نتایج اعلام‌شده‌ی انتخابات سال ۸۸ در واکنش به سخنان خامنه‌ای، حمله به علوم انسانی را سازمان‌یافته خوانده و گفته است: «این حملات یادآور تجربه بسیار تلخ و هشداردهنده حکومت شوروی سابق و دیگر حکومت‌های توتالیتر اروپای شرقی است.»
حسن روحانی نیز در مراسم آغاز سال تحصیلی ۹۳-۹۴ در دانشگاه‌ها، با انتقاد از کسانی که خواستار حذف بخشی از علوم شده‌اند گفت: «اسلامی کردن علوم انسانی به آن مفهوم نیست که دانش بشری را در بخش علوم انسانی به طور کامل کنار بگذاریم.»
رئیس جمهور که ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی را نیز بر عهده دارد در این مراسم تاکید کرد: «علم حذف شدنی نیست، ممکن است ابطال شود اما حذف نمی‌شود، چطور عده‌ای به فکر افتادند که بخشی از علوم را حذف کنند؟ ما می‌توانیم حرف یا سخنی دقیق‌تر و علمی‌تر عرضه کنیم و نکات قبلی را مورد نقد یا حتی ابطال قرار دهیم.»
پس از بر سر کار آمدن دولت یازدهم شماری از استادان کنار گذاشته‌شده و دانشجویان اخراجی دوباره به دانشگاه‌ها راه یافتند. این تحولات و سخنان روحانی درباره علوم انسانی آشکار می‌کند که مسئولان ارشد جمهوری اسلامی درباره سودمندی و قابل اجرا بودن مهمترین هدف‌های انقلاب فرهنگی دیدگاه‌های متفاوتی دارند.