ایران و برجام؛ بحران اقتصادی و ادعای بی‌نیازی به توافق سریع
۱۴۰۱ مرداد ۱۸, سه‌شنبه
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده ارشد مذاکرات احیای برجام روز گذشته (دوشنبه هشتم اوت/ ۱۷ مرداد) در یک پیام توئیتری نوشت درباره آنچه قابل مذاکره بوده مذاکره شده و اکنون یک متن نهایی جلوی همه طرف‌ها قرار دارد.
منابع خبری نیز به نقل از دیپلمات‌های ارشد اروپایی متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای توافق بر سر احیای برجام را نهایی و غیرقابل مذاکره خواندند و تاکید کردند که اکنون زمان تصمیم‌گیری سیاسی برای قبول یا رد این متن فرارسیده.
روز دوشنبه گرچه آمریکا از متن پیشنهادی اتحادیه اروپا استقبال و آمادگی خود برای امضای توافق بر اساس آن را اعلام کرد زمزمه مخالفت ایران با نهایی خواندن این متن نیز آغاز شد.
روزنامه ایران، ارگان مطبوعاتی دولت ابراهیم رئیسی در شماره روز سه‌شنبه خود یادداشتی منتشر کرد که نویسنده آن در پی توجیه این ادعا است که "چرا زمان به نفع ایران می‌‌گذرد؟"
زمان به نفع ایران؟
نویسنده مقاله ادعا می‌کند با توجه به نزدیک شدن پائیز و زمستان و "کمبود انرژی و افزایش تقاضا در ماه‌های آینده، افزایش قیمت‌ها و تبعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن" نیاز به ورود روزانه یک تا یک و نیم میلیون بشکه نفت ایران به بازار افزایش می‌یابد و به همین دلیل "زمان به نفع ایران در حال سپری شدن است".
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
در این مقاله پیش‌بینی شده: «طی روزها و هفته‌های آتی شاهد خواهیم بود که اهرم‌های طرف غربی تأثیرگذاری خود را بیشتر از دست خواهند داد و فشار ایران بر طرف غربی سنگین‌تر خواهد شد.»
آیا گذشته زمان واقعا بیشتر به سود جمهوری اسلامی و به زیان کشورهای غربی است؟ "طرف غربی" در مذاکرات احیای برجام شامل سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و ایالات متحده است.
از این چهار کشور اهرم‌های فشار بیشتر در اختیار آمریکاست که کمتر از کشورهای اروپایی درگیر کمبود انرژی است. کشورهای اروپایی نیز پس از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین بیشتر در تامین گاز مورد نیاز خود با مشکل مواجه هستند که ایران در حال حاضر منبع تامین آن محسوب نمی‌شود.
توهم سنگین‌تر شدن فشار ایران بر غرب
به این ترتیب به نظر می‌رسد ادعای سنگین شدن "فشار ایران بر طرف غربی" یا حاصل اشتباه محاسباتی است یا توهمی که با واقعیت چندان همخوانی ندارد.
مذاکرات احیای برجام با حضور نمایندگان کشورهای باقیمانده در توافق هسته‌ای و مشارکت غیرمستقیم آمریکا فروردین سال گذشته آغاز و بیستم اسفند متوقف شد.
این مذاکرات پس از حدود پنج‌ماه وقفه روز پنج‌شنبه از سرگرفته شد و تا یک‌شنبه ادامه یافت. در مذاکرات چهار روزه اخیر نمایندگان سه کشور اروپایی و چین و روسیه حضور فعالی نداشتند و گفت‌وگوها به طور عمده میان ایران و آمریکا با واسطه انریکه مورا، معاون بورل در جریان بود.
تمرکز گفت‌وگوهای نهایی میان ایران و آمریکا به این علت است که مسائلی که مانع توافق بر سر احیای برجام شده چند موضوع مورد اختلاف میان این دو کشور است که همه فرابرجامی هستند.
جمهوری اسلامی از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها در اردیبهشت ۱۳۹۷ با مشکلات اقتصادی زیادی روبرو شده که مدام تشدید شده‌اند.
هزینه "خنثی‌سازی تحریم‌ها"
تاثیر مخرب تحریم‌های نفتی و بانکی چنان بر اقتصاد ایران سایه افکنده که رفع موثر آنها، انتفاع از مزایای احیای برجام و اطمینان از عدم خروج مجدد ایالات متحده از توافق به مهم‌ترین خواسته‌های جمهوری اسلامی تبدیل شده‌اند.
بر این اساس این ادعا که گذشته زمان به نفع ایران است و باعث کاهش کارآمدی اهرم‌های فشار غرب می‌شود با واقعیت سازگار نیست و آمارها و پژوهش‌های فراوانی خلاف آن را نشان می‌دهند.
در یادداشتی که در روزنامه ایران منتشر شد "توان داخلی در خنثی‌سازی تحریم‌ها و گشایش روابط با کشورهای خارج از بلوک غرب" از علت‌های سود بردن ایران از سپری شدن زمان عنوان می‌شود.
یکی از نمونه‌های گشایش روابط با کشورهای غیرغربیفروش نفت با تخفیف به مشتریانی مانند شرکت‌های چینی است و "خنثی‌سازی تحریم‌ها" هم اغلب با توسل به واسطه‌ها و روابط مافیایی انجام می‌شود که خارج از چرخه مبادلات تجاری شفاف بین‌المللی قرار دارند.
همزمان به انتشار مقاله روزنامه دولت، خبرگزاری ایسنا گزارشی از مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر کرد که نشان می‌دهد روند نزولی همه شاخص‌های مهم اقتصادی در تیرماه امسال ادامه داشته است.
شواهد رکود تورمی عمیق
گزارش شامخ (شاخص مدیران خرید) اتاق بازرگانی حاکی است میزان سفارش جدید مشتریان در تیرماه به کمترین میزان در سال جاری رسیده و شاخص بخش‌های خدمات، کشاورزی و ساختمان با رکود همراه بوده است.
مطابق این گزارش شاخص به کارگیری نیروی انسانی جدید در تیرماه نیز به کمترین میزان در سال جاری سقوط کرده و شاخص میزان صادرات کالا و خدمات به یکی از کمترین سطح‌ها در ۹ ماه گذشته رسیده است.
در این میان شاخص تقاضا در بازار و فروش محصولات نیز به یکی از کمترین میزان‌ها در ۱۱ ماه گذشته سقوط کرده است. کاهش تقاضا که جلوه‌ای از تضعیف قدرت خرید شهروندان است در شاخص موجودی محصول (انبار) نیز خود را نشان می‌دهد که به بالاترین حد در حدود سه سال گذشته افزایش یافته است.
این آمار در کنار افزایش شدید قیمت‌ها و تورم افسار گسیخته بیانگر یک رکود تورمی عمیق است که تشدید فقر عمومی و افزایش حرکت‌های اعتراضی به وضعیت بدمعیشتی را به دنبال داشته است.
مرکز آمار ایران پنجم مرداد داده‌های مربوط به شاخص قیمت‌ها و میزان تورم در تیرماه را منتشر کرد که مطابق آن قیمت برخی مواد غذایی نظیر روغن‌ها و چربی‌ها به نسبت تیر ماه سال پیش تا ۲۹۳ درصد افزایش یافته است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مطابق آمار این مرکز میزان تورم کل کشور در تیرماه امسال اندکی بیش از ۴۰ درصد بوده که برای دهک اول (فقیرترین) نزدیک ۴۵ درصد و برای دهک دهم (ثروتمندترین) نزدیک ۳۹ درصد بوده است.
فقیرتر شدن قشرهای فقیر
فاصله تورمی این دهک‌ها به نسبت ماه خرداد هم ۱.۴ درصد بیشتر شده است. این روند نشان می‌دهد ادامه گرانی‌ها و افزایش قیمت قشرهای آسیب‌پذیر جامعه را مدام فقیرتر می‌کند.
به گزارش خبرگزاری فارس، هادی موسوی‌نیک، معاون وزیر کار سی‌ام خرداد ماه گفته در ایران ۲۶ میلیون نفر در فقر به سر می‌برند و این تعداد یک دهه پیش هشت میلیون نفر کمتر بود. شمار شهروندان درگیر فقر در ایران تا ۳۲ میلیون نفر هم برآورد می‌شود.
مرکز آمار تورم نقطه به نقطه (تیرماه به نسبت تیر ماه سال پیش) را ۵۴ درصد اعلام کرده اما این میزان در گروه خوراکی‌ها به ۹۰ درصد هم می‌رسد.
با در نظر گرفتن این واقعیت‌ها که در آمار رسمی هم منعکس می‌شوند به تعویق افتادن احیای برجام و برداشته شدن یا کاهش تحریم‌ها، فشار بر قشرهای آسیب‌پذیر جامعه ایران را مدام افزایش می‌دهد.