بهبود روابط ایران و عربستان؛ فرصت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای
۱۴۰۳ آبان ۴, جمعه
بهبود روابط تهران و ریاض در ماه‌های اخیر به گمانه‌زنی‌ها در مورد جنبه‌های مختلف و فرصت‌های احتمالی ناشی از آن برای منطقه دامن زده است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
اشپیگل روز پنج‌شنبه ۲۴ اکتبر (۳ آبان) با انتشار گزارشی نوشت در حال حاضر به نظر می‌رسد درگیری‌های نظامی اسرائیل در نوار غزه و لبنان، دو کشور ایران و عربستان را که به عنوان رقیب دیرینه هم محسوب می‌شوند، به طور غیرمنتظره به‌هم نزدیک کرده است.
این روند در حالی قابل مشاهده است که در سال ۲۰۱۹ میلادی در پی حمله شبه‌نظامیان حوثی در یمن به تاسیسات نفتی عربستان سعودی، این هر دو کشور در آستانه جنگ قرار گرفته بودند. حوثی‌های به عنوان متحدان جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند.
اما از آن زمان به بعد، روابط ایران و عربستان سعودی رفته رفته بهبود یافته است. این دو کشور سرانجام از اسفند سال ۱۴۰۱ روابط دیپلماتیک خود با کمک چین، از سر گرفتند.
رزمایش نظامی مشترک ایران و عربستان
حال گمان می‌رود بر اثر افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و همچنین نزدیکی تهران و ریاض، توازن قوا در این منطقه به طور اساسی تحولات گسترد‌‌ه‌ای را تجربه خواهد کرد.
در هفته جاری شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران اعلام کرد که کشورش در حال برنامه‌ریزی یک رزمایش نظامی مشترک با عربستان سعودی است.
او در این مورد به رسانه‌های داخلی در ایران گفت: «عربستان سعودی از ما خواسته تا رزمایش مشترکی را در دریای سرخ برگزار کنیم.»
بیشتر بخوانید: هشدار نتانیاهو به جمهوری اسلامی: همه خاورمیانه در دسترس ماست
بر اساس گزارش رسانه‌ها، اخیرا ایران و عربستان سعودی به همراه برخی کشورهای دیگر در یک رزمایش دریایی در خلیج عمان شرکت کردند.
طبق ارزیابی کارشناسان، این اقدام‌ها نشان‌دهنده یک چرخش اساسی در روابط عربستان سعودی و ایران و ادامه روند نزدیکی بین این دو رقیب اصلی در منطقه است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نیز در سفر اخیر خود به عربستان سعودی و دیدار با محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور ظاهرا به دنبال جلب پشتیبانی از ریاض در صورت حمله احتمالی اسرائیل به ایران بوده است.
اشپیگل اگرچه به نزدیکی روابط میان ایران و عربستان اشاره کرده اما روابط دو کشور در سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی به خود دیده است. به گفته بسیاری از ناظران این فراز و نشیب‌ها عملا به نوعی بی‌اعتمادی میان دو کشور انجامیده است. از جمله جدیدترین موضوع‌ها در این زمینه، شورای همکاری خلیج فارس (متشکل از عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، بحرین، کویت و عمان) در بیانیه‌ای مشترک با اتحادیه اروپا تلاش جمهوری اسلامی برای ادامه مالکیت بر جزایر سه‌گانه را نقض منشور سازمان ملل دانستند.
چرخش سیاست عربستان در عادی‌سازی روابط با اسرائیل
عربستان سعودی تا قبل از حمله گروه تروریستی حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ از نظر ژئوپلیتیک در حال حرکت در مسیر متفاوتی بود.
ریاض در آن زمان در آستانه ثبت یک توافق با اسرائیل پیرامون عادی‌سازی روابط با این کشور بود. این اقدام را امارات متحده عربی و برخی کشورهای عربی دیگر در سال ۲۰۲۰ با نام "پیمان ابراهیم" انجام داده بودند.
بیشتر بخوانید: چرا عربستان گفتگوی عادی‌سازی روابط با اسرائیل را متوقف کرد؟
به گفته علی شهابی، تاجر عربستانی که روابط نزدیک با خانواده پادشاهی عربستان دارد، درگیری‌های نظامی مربوط به غزه "یک عقب‌گرد برای ادغام اسرائیل در منطقه است."
ظاهرا ایجاد خشم در بخش‌های وسیعی از جهان عرب به علت جنگ در غزه خانواده سلطنتی عربستان را به بازنگری مجدد روابط با تل‌آویو واداشته است.
به رغم این تحلیل اشپیگل اما بسیاری از ناظران و کارشناسان امور خاورمیانه بر این عقیده‌اند که به فاصله کوتاهی پس از پایان جنگ کنونی در غزه، احتمالا بار دیگر موضوع "پیمان ابراهیم" و عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل مطرح خواهد شد.
یک فرد کارشناس در این مورد به روزنامه نیویورک تایمز گفت: «عربستان سعودی می‌بیند که از زمان آغاز جنگ در غزه، هر ارتباطی با اسرائیل حتی حساسیت‌برانگیزتر نیز شده است. مگر اینکه اسرائیل تعهد واقعی خود را به تشکیل یک کشور فلسطینی نشان دهد.»
بیشتر بخوانید: ریاض: بدون تشکیل کشور فلسطینی اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسیم
چرخش روابط عربستان سعودی به ایران نیز ظاهرا نشان‌دهنده ناامیدی ریاض از ایالات متحده آمریکا است. ریاض و واشنگتن متحدان دیرینه‌ای هستند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در همین حال به نظر می‌رسد عربستان سعودی به ویژه پس از حمله حوثی‌ها به این کشور در سال ۲۰۱۹، احساس کرده است که توسط ایالات متحده مورد حمایت قرار نمی‌گیرد.
اشپیگل به نقل از کارشناسان نوشته است که گرم‌شدن مناسبات میان تهران و ریاض می‌تواند تاثیر مثبت و متعادل‌کننده‌ای بر رفتار و رویکردهای تنش‌زای جمهوری اسلامی در منطقه داشته باشد.
با این حال، شمار زیادی از ناظران بر این عقیده‌اند تلاظم و نوسان در مناسبات تهران و ریاض در ۴۵ سال گذشته با چنین خوشبینی ناسازگار است. به علاوه گفته می‌شود که در صورت پیروزی دونالد ترامپ و حتی به قدرت رسیدن کامالا هریس در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو در آمریکا، تحولات و مناسبات در منطقه همچنان مشمول دگرگونی خواهد ماند و ارتقای مناسبات کنونی میان ایران و عربستان لزوما ادامه نخواهد یافت.
به عبارتی پایان جنگ غزه و روی کارآمدن دولت جدید در آمریکا می‌تواند دوباره پروسه نزدیکی اسرائیل و اعراب خلیج فارس در چارچوب "پیمان ابراهیم" را به جریان بیاندازد، روندی که جمهوری اسلامی را بیش از پیش در انزوا قرار خواهد داد. علی خامنه‌ای در ستایش از حمله تروریستی حماس به اسرائیل گفته بود: «کاری بود که هیچ چیز دیگری نمی‌توانست جای آن را بگیرد. آنها (حماس) یک توطئه بزرگ بین‌المللی (نزدیکی اعراب و اسرائیل) را برای منطقه غرب آسیا با طوفان الاقصی از بین بردند و باطل کردند.» وضعیت در منطقه از نظر بسیاری از کارشناسان به نظر می‌رسد که نهایتا در خلاف این رویای رهبر جمهوری اسلامی سیر می‌کند.