ترکیه در بحران سوریه به دنبال چیست؟

وزارت امور خارجه‌ی ترکیه با صدور بیانیه‌ای در روز یکشنبه (۲۷ فروردین / ۱۵ آوریل) اقدام شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر اعزام گروه ناظران نظامی غیرمسلح برای کنترل آتش‌بس در سوریه را "فقط یک گام در راهی صحیح" ارزیابی کرد.

درهمین بیانیه به‌صراحت آمده است که انتظارات ترکیه برآورده نشده و اینکه این کشور از اعزام ناظران خود به سوریه امتناع می‌ورزد. ترکیه پیش از آن نیز طرح کوفی عنان، فرستاده‌ی ویژه سازمان ملل متحد برای حل بحران سوریه را به‌عنوان "آخرین شانس در حل بحران سوریه" ارزیابی کرده بود و امید قطعی به اجرای این طرح نداشت.

همسو شدن سیاست‌های ترکیه با آمریکا و غرب

آیخان شیمشک، دبیر بخش ترکی دویچه وله، در تحلیل خود از رویکرد ترکیه در سوریه چنین می‌گوید: «حدود یک سال است که ترکیه در مسائل مربوط به سوریه با آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا همسو شده تا پس از تغییر رژیم اسد نقش فعالی را در این کشور ایفا کند. افزون بر این ترکیه قصد دارد پایگاه حزب کارگران کردستان ترکیه (پ ک ک) را تضعیف کند.»

شیمشک که اخیرا برای تهیه گزارش درباره اوضاع سوریه به ترکیه سفر کرده، در گفتگو با بخش فارسی دویچه وله می‌گوید که ترکیه در حمایت از مخالفان سوری تفاوتی بین کردها، ترکمن‌ها یا اقلیت‌های دینی مسیحی یا علوی قائل نیست و همه‌ی گروه‌های مخالف را به وحدت دعوت می‌کند.

منافع چند جانبه‌ی ترکیه در سوریه

محمد صالح خاتم، روزنامه‌نگار و تحلیل گر مسائل ترکیه از شهر استانبول، در گفتگو با دویچه‌وله می‌گوید که ترکیه منافع چندجانبه‌ای در سوریه دارد و سوریه "کریدور ترکیه به سمت خاورمیانه" است. وی بر این نکته تاکید می‌کند که در زمان حافظ اسد سوریه پایگاه حزب کارگران کردستان ترکیه بود، اما در زمان پسر او، بشار اسد، روابط دو کشور توسعه یافت و قرارداد اجرای پروژه‌های کلان اقتصادی میان دو کشور بسته شد. این کارشناس در ادامه‌ی صحبت‌های خود نتیجه می‌گیرد که در ظرف یکسال گذشته سیاست ترکیه نسبت به سوریه متحول شده و اکنون این کشور در پی دگرگونی آرام رژیم بشار اسد و تبدیل آن به یک نظام میانه‌رو است.

تلاش ترکیه برای تبدیل شدن به الگو در منطقه

محمد صالح خاتم همچنین می‌گوید که اردوغان با محکوم کردن سیاست‌های رژیم سوریه حتی روابط دوستانه و خانوادگی خود با بشاراسد را نیز قربانی کرده است.

وی درباره علت تغییر سیاست ترکیه چنین می‌گوید: «اگر ترکیه از مخالفان حمایت نمی‌کرد با این پرسش روبرو می‌شد که چرا با آنکه خود را مدافع دمکراسی در منطقه می‌داند، از یک رژیم توتالیتر حمایت می‌کند. این موضوع باعث شد ترکیه از جریان‌های آزادی‌خواه در سوریه حمایت کند تا الگویی برای دمکراسی در منطقه باشد. ما در تونس، لیبی و حتی مصر شاهد بودیم که برخی از رهبران جدید آن کشورها مدل ترکیه را برای کشورشان انتخاب کردند.»

گزینه‌ها و رویکردهای ترکیه در قبال سوریه

محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه، انتقاد می‌کند به اینکه ترکیه با حمایت از مخالفان رژیم اسد فعالانه در امور داخلی سوریه دخالت می‌کند. این کارشناس پیش‌بینی می‌کند که این سیاست ترکیه در نهایت به شکست خواهد انجامید.

محمد مشتاق جزو آن دسته از صاحب‌نظران مقیم ترکیه است که سیاست این کشور در قبال سوریه را اشتباه می‌‌دانند. او در این باره چنین توضیح می‌دهد: «در لیبی عشایر به جان هم افتادند و این کشور در آستانه‌ی تجزیه شدن است. در مصر مشاهده می‌کنیم که هنوز نظامیان بر مسند کار هستند. عراق هم عملا تجزیه شده و هدف غرب و آمریکا هم در سوریه تجزیه این کشور و تاسیس یک کردستان در شمال سوریه است که در آینده به کردستان شمال عراق ملحق خواهد شد.»

مشتاق نتیجه می‌گیرد که سقوط رژیم بشار اسد نه تنها به نفع ترکیه نیست بلکه منافع این کشور را به خطر می‌اندازد. او معتقد است که ترکیه «نباید با حمایت از مخالفان اسد در امور داخلی این کشور دخالتی بکند».

محمد صالح خاتم ، کارشناس ایرانی مقیم استانبول، نظری دیگر دارد. به گفته او ترکیه از کردهای سوریه مخالف بشار اسد هم حمایت می‌کند، زیرا این امر باعث تقویت کردهای میانه‌رو و منجر به تضعیف حزب "پ ک ک" و نیروهای آن خواهد شد. او همچنین اشاره می‌کند به اینکه رسانه‌های ترکیه خبرهایی مبنی بر حمایت حزب "پ ک ک" از رژیم بشار اسد انتشار داده‌اند.

آرتوم دینج، کارشناس مسائل ترکیه، درباره‌ی سیاست ترکیه در برابر سوریه به چهار رویکرد اشاره می‌کند: «رویکرد نخست، در نتیجه تشویق قدرت‌های جهانی در جهت مداخله حتی نظامی در "جنگ داخلی" سوریه و تغییر رژیم در این کشور است. دومین رویکرد این است که مقام‌های ترک حساسیت‌های انسانی را در نظر دارند و می‌خواهند جلوی خونریزی را بگیرند.» به باور دینج سیاست‌گذاران ترکیه بیشتر این گزینه را مد نظر دارند.

رویکرد سوم به نظر این کارشناس این است که ترکیه نمی‌تواند در مرزهای خود ایجاد یک لبنان دوم را تحمل بکند و برای جلوگیری از این امر دست به تلاش‌های دیپلماتیک می‌زند. و سرانجام چهارمین رویکرد تغییر دسته‌بندی‌های ژئوپولیتیک و استراتژیک در خاورمیانه بر محور "اتحاد افقی شیعی" ایران، عراق، سوریه و لبنان بر اساس مذهب تشیع و یک "خط عمودی اتحاد ترکیه، قطر و عربستان" است که با اتحاد شیعی در تضاد قرار دارد. از نظر ترکیه برگزاری یک انتخابات آزاد با نظارت ناظران بین‌المللی نیز نتیجه‌ای به‌جز به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه نخواهد داشت.

سرنوشت سوریه از منظر ترکیه

آرتوم دینج بر این باور است که قدرت‌های منطقه‌ای چون چین و روسیه از سوئی و اتحادیه اروپا و آمریکا از سوی دیگر در این صف‌بندی‌ها تاثیرگذارهستند.

او ضمن اشاره به سفرهای اخیر اردوغان، نخست وزیر ترکیه، به ایران و چین برای قانع کردن دو حامی سوریه می‌گوید: «ترکیه انتظار دارد با یک اتحاد و رویکرد بین‌المللی تغییر رژیم در سوریه هر چه سریع‌تر انجام بگیرد.»

اما آیا این انتظار برآورده شده است؟ وزارت امور خارجه‌ی ترکیه "پاسخ با صدای واحد شورای امنیت سازمان ملل" را پیام مهمی تلقی می‌کند، در عین حال تاکید دارد که تصمیم شورای امنیت "انتظارات کامل" این کشور را برآورده نکرده است.

اگر چه کارشناسان در گفت‌وگو با دویچه وله نظرات متفاوتی را در مورد سیاست ترکیه در سوریه مطرح می‌کنند، اما آنان در این مورد هم‌نظرند که سیاست ترکیه نسبت به سوریه در یکسال اخیر دستخوش تحولی اساسی شده و ترکیه بیش از هرچیز مایل است که رژیم بشار اسد تغییر کند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: کیواندخت قهاری