خطرات آشکار و پنهان شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان

برای بسیاری از "تین‌ایجر"ها زندگی بدون حضور دائم در شبکه‌های اجتماعی معنی ندارد و برای بسیاری از آن‌ها هویت مجازی‌شان اهمیت بیشتری از حضورشان در جهان واقعی یافته است. تصویر جوانان و نوجوانانی که بی‌توجه به جهان و محیط پیرامون خود سرگرم تلفن‌های هوشمندشان هستند، فراگیر شده و محدود به هیچ جامعه‌ای نیست.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته، نوجوانان هر ۱۰ دقیقه یک بار به واتس‌اپ سری می‌زنند و هر ۲۰ دقیقه یک بار نوبت چک کردن پست‌های فیسبوکی می‌رسد و بدیهی است که هیچ کدام از اینستاگرام غافل نمی‌مانند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

اما آیا ضرر و زیان ناشی از بهره‌ گرفتن از شبکه‌های اجتماعی تنها محدود به صرف زمان فراغت و آموزش جوانان است؟ کارشناسان مشکلات ناشی از پرداختن بیش از حد به شبکه‌های اجتماعی را بسی فراتر از اتلاف زمان مفید جوانان می‌دانند.

رشته‌های دانشگاهی

استفاده تقریبا بدون حد و مرز شبکه‌های اجتماعی توسط "تین‌ایجر"ها، باعث شده تا پژوهشگران نسبت به پیامدهای احتمالی آن حساس شوند. رشته‌های جدید دانشگاهی برای بررسی عواقب و خطرات ناشی از استفاده از تلفن‌های هوشمند و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی شده است. بسیاری از عوارض و عواقب "زندگی با شبکه‌ها" و "زندگی در شبکه‌ها" هنوز به حد کافی روشن نشده است.

بیشتر بخوانید: خطرات فعالیت پدوفیل‌ها در شبکه‌های اجتماعی کودکان

اینکه زل زدن به تلفن‌های هوشمند و تردد در شبکه‌های اجتماعی باعث پرت شدن حواس و خطرات ناشی از آن می‌شود، موضوع جدیدی نیست. اما خطرات حاصل از استفاده از شبکه‌های اجتماعی به این پدیده نیز محدود نمی‌شود.

اعتیاد به شبکه‌ها

از زمان ورود تلفن‌های هوشمند به زندگی مردم، کمتر موضوعی را می‌توان یافت که برای آن اپلیکیشنی وجود نداشته باشد. از این رو بدیهی است که تلفن‌های هوشمند بدل به یک ابزار مهم در پیشبرد امور زندگی شده است. این در مورد نوجوانان به‌مراتب بیشتر صدق می‌کند. و همین امر نوعی اعتیاد به تلفن‌های هوشمند را ایجاد کرده است.

مهم‌ترین عرصه استفاده از تلفن‌های هوشمند، نیاز به ارتباط با دیگران است. ارتباط گیری افراد از طریق تلفن‌های هوشمند و به‌ویژه از طریق شبکه‌های اجتماعی بسیار تسهیل شده است. همین موضوع باعث شده است که اعتیاد به تلفن‌های هوشمند با اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی تکمیل ‌شود. 

موضوع محوری در ارتباطات از طریق شبکه‌های اجتماعی، رابطه تولیدکننده و مصرف‌کننده را بر هم زده است. کاربران می‌توانند ضمن استفاده و مصرف اخبار دیگران، خود نیز تولید محتوی بکنند. و تولید محتوی از سوی نوجوانان زمینه‌های خطرات جدید آشکار و پنهان شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌کند.

هیچ محدودیتی وجود ندارد. کاربر می‌تواند به انتشار نوشته‌ای بپردازد، یا عکس و ویدیو تولید و منتشر کند. محتوی هر چه باشد برای اینکه در اختیار دیگران قرار گیرد تنها به یک کلیک نیاز دارد. مشکل حافظه اینترنت است. می‌گویند اینترنت تقریبا همه چیز را حفظ می‌کند و هیچ چیز به طور کامل پاک و فراموش نمی‌شود.

تاثیرات مستقیم شبکه‌ها بر رفتار جوانان

محققان در فلوریدا با نظرسنجی از صدها نوجوان به این نتیجه رسیده‌اند که شبکه‌های اجتماعی از دو طریق می‌توانند بر رفتار جوانان موثر واقع شوند. میزان زمانی که هر نوجوان صرف استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌کند، می‌تواند باعث شود که آن نوجوان برای امور دیگر و از جمله تحصیل یا حتی رابطه مستقیم با والدین، خویشاوندان و دوستان خود، یا برای پرداختن به امور تفننی وقت و فرصت کافی نداشته باشد.

چنین امری می‌تواند باعث نارسایی‌های شخصیتی و رفتاری در نوجوانان شود. افزون بر این، به باور کارشناسان، نوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی نیز می‌تواند تاثیرات عمیقی بر روح و روان آن‌ها داشته باشد.

همین کارشناسان به نتیجه مهمی در تحقیق خود و نظرسنجی از جوانان رسیدند و آن اینکه اوضاع روحی نوجوانان ربطی به میزان زمانی ندارد که هر یک از آنان در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کند.

به سخن دیگر، پست جملات نامفهوم و مبهم بر روی شبکه‌ها می‌تواند مخرب‌تر از میزان زمانی باشد که یک نوجوان از شبکه‌های اجتماعی بهره می‌گیرد.

وظیفه والدین و آموزگاران

والدین تا زمانی که به اهمیت و نقش شبکه‌های اجتماعی در زندگی فرزندان خود آگاهی نیابند، نمی‌توانند آن‌ها را درباره خطرات ناشی از این شبکه‌ها راهنمایی کرده و شیوه پسندیده استفاده از شبکه‌ها را به آن‌ها بیاموزند. برای این کار، خود والدین نیز می‌بایست در شبکه‌های اجتماعی حضور یابند و از امکانات و ظرفیت این شبکه‌ها مطلع شوند.

بیشتر بخوانید: برای همه آن‌ها که کودک یا نوجوانی در اینستاگرام دارند

آموزگاران نیز در راستای آشنا ساختن نوجوانان با عواقب و خطرات آشکار و پنهان استفاده از شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی برعهده دارند. موضوع بر سر منع استفاده از شبکه‌های اجتماعی نیست. بلکه موضوع بر سر اطلاع‌رسانی پیرامون خطرات و ریسک‌های نهفته در رفتار نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی است.

گفت‌وگوی باز و بی پرده با نوجوانان درباره مخاطرات مربوط به استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند گامی بزرگی برای حفظ آنان در گستره فعالیت‌های مجازی باشد.

نگاهی به برخی از خطرات

در زندگی واقعی بین "صحیح و خطا" مرزهای مشخصی وجود دارد. نوجوانان اما در فضای مجازی یا از این مرزها بی‌اطلاعند یا حاضر به پذیرش آن‌ها نیستند و از این‌رو به استقبال ریسک و خطر می‌روند. خطراتی که می‌تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد.

خطرات ناشی از ارسال و دریافت پیامک‌های جنسی (Sexting) یا زمینه‌های سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان و نوجوانان در اینترنت تقریبا برای بسیاری از والدین روشن است. اما خطرات نهفته در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه خطرات پنهان، به‌مراتب فراتر از این موارد می‌‌رود. این خطرات متاسفانه یا دیده نمی‌شود یا کم اهمیت تلقی می‌گردد.

پارتی‌های شبانه

همین موضوع نیاز به آگاه کردن کودکان و نوجوانان درباره این خطرات را الزامی می‌کند. به عنوان نمونه خطرات ناشی از عکس‌های نوجوانان در پارتی‌های شبانه.

اینکه خطرات زیادی در پارتی‌های شبانه نوجوانان را تهدید می‌کند، یک موضوع است و انتشار عکس‌های این پارتی‌ها در شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه عکس‌هایی که تصویرگر رفتار "غیرقانونی" یا "ناشایست" هستند، موضوعی دیگر. دوست یا دشمن می‌تواند در توزیع این عکس‌ها نقش ایفا کند.

نوجوانان مایل به جلب توجه هستند و همین امر باعث می‌شود پیامدهای رفتارشان را فراموش کنند. و رقابت بر سر جلب توجه دیگران، مرزها را یکی پس از دیگری می‌شکند.

رقابت با دیگران

مقایسه خود با دیگری در فضای مجازی بین نوجوانان حرف نخست را می‌زند. نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی بهره می‌گیرند تا تصویری که از زندگی خود ارائه می‌دهند را جذاب‌تر و در عین حال پرهیجان‌تر از زندگی سایرین بسازند. برای همین منظور از دروغ گفتن نیز نمی‌هراسند. اما نوجوانان با انتشار یک تصویر ناصحیح از زندگی‌شان عملا از اعتماد به نفس خود می‌کاهند و تعلق خود را نسبت به هویت واقعی‌شان تضعیف می‌کنند.

نوجوانان و به‌ویژه دختران پس از کشف جنسیت خود، سعی می‌کنند تا با نمایش آن و حتی نمایش غیرواقعی آن در شبکه‌های اجتماعی جلب توجه کنند.

ستاره‌های اینترنتی

نوجوانان با دیدن فیلم‌های مربوط به کسانی که با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مثلا با استفاده از یوتیوب موفق شده‌اند به ستاره‌ای پرآوازه بدل شوند، ترغیب می‌شوند دست به کارهای مشابهی بزنند.

اما از آنجا که تکرار همان اعمال باعث شهرت نمی‌شود، ناگزیر می‌شوند رویکردی افراطی در پیش گیرند. از آن جمله دست به اقداماتی بزنند که می‌تواند هم مشکلات روحی به بار آورد و هم منجر به آسیب‌ جسمی آنان شود.