دود نفت گران در چشم تولیدکنندگان؟

برخی از مقامات ایرانی، هر وقت صحبت از تنش‌های بین‌المللی و حمله‌ی احتمالی آمریکا به ایران در میان باشد، به تاثیر بحران‌ها در افزایش قیمت نفت و اثر آن بر اقتصاد کشورهای مصرف کننده اشاره می‌کنند. در حالی که حتا متخصصان داخلی نیز معتقدند ضرر افزایش بهای نفت برای تولید کنندگان بیشتر اگر نباشد کمتر هم نیست. بسیاری از کارشناسان معتقدند، اولا میزان واقعی افزایش بهای نفت آن طور که ارقام نشان می‌دهند نیست، ثانیا این افزایش همیشه به بهبود اوضاع اقتصادی کشورهای تولید کننده نمی‌انجامد. در روزهای گذشته مقامات نفتی ایران اشاره‌های آشکاری به ضررهای افزایش قیمت نفت بر اقتصاد جمهوری اسلامی کرده‌اند.

فرمانده‌ی پیشین سپاه پاسداران یحیی رحیم صفوی حدود دو هفته قبل احتمال حمله‌ی آمریکا به ایران را کم دانست و اظهار داشت «اگر یک ترقه در خلیج فارس زده شود قیمت نفت به بالای ۲۰۰ دلار می‌رسد.» این سخن از سوی دیگران نیز بیان شده و می‌شود، و اغلب منظور از آن تاکید بر تاثیر منفی این افزایش قیمت بر اوضاع اقتصادی کشورهای مصرف‌کننده است. روزنامه‌ی جام جم دوم اسفند ماه ۸۵ می‌نویسد «اقتصاددانان رژيم صهيونيستي اذعان كردند: هر گونه حمله به تأسيسات هسته‌اي ايران، قيمت نفت را به ۲۰۰ دلار در هر بشكه مي‌رساند.» خبرگزاری اکو نیوز ۲۷‌م مهرماه از قول آسوشیتدپرس می‌نویسد، رئیس سابق سیا، جيمز وولسي با اشاره به حمله تروريستي اواخر مهرماه در پاكستان، گفته است «ادامه چنين حوادثي در خاور ميانه، قيمت نفت را به بيش از ۲۰۰ دلار خواهد رساند.» ششم مرداد ماه نیز خبرگزاری مهر گزارش می‌دهد هوگو چاوز رئیس جمهور ونزوئلا پیش‌بینی کرده، در صورتی که اقدامی نظامی علیه ایران صورت گیرد قیمت نفت می تواند تا ۲۰۰ دلار افزایش یابد.

رشد کشورهای صنعتی به رغم افزایش قیمت نفت

گرچه بهای ۱۰۰ دلاری نفت، امروز «بی‌سابقه» عنوان می‌شود، محمدعلی خطیبی، یکی از معاونان شرکت ملی نفت به خبرگزاری شانا می‌گوید قیمت واقعی نفت برای رسیدن به قیمت ۳۰ سال پیش باید به ۱۱۰ دلار برسد. سرپرست وزارت نفت غلامحسین نوذری، نهم آبان، هنگامی که بهای نفت مرز ۸۰ دلار را تجربه می‌کرد گفته است «قيمت واقعي نفت ۵۴ يا ۵۵ دلار است.» محاسبه‌ی بهای نفت به یورو نشان می‌دهد که درصد افزایش این بها به دلار واقعی نیست. مدت‌هاست تصمیم‌گیرندگان اقتصادی در ایالات متحده ارزش دلار را به عمد پایین نگاه داشته‌اند. این کار که از جمله به منظور تسهیل صادرات این کشور و رقابت با کالاهای چینی انجام شده باعث می‌شود اقتصاد آمریکا از بالارفتن قیمت نفت زیان چندانی نبیند. صندوق بین‌المللی پول در تازه‌ترین گزارش خود در مورد تحلیل افزایش قیمت نفت به این نتیجه رسیده که این امر باعث کاهش رشد اقتصادی کشورهای صنعتی نشده است.

ضرر و زیان‌های واقعی ایران

افزایش بهای نفت، بر خلاف تصور رایج، الزاما به معنای بالارفتن درآمد تولیدکنندگان نفت، مانند ایران، لااقل به نسبت میزان این افزایش نیست. حسن مرادی عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید «تاثیر بالارفتن قیمت نفت بر کالاهایی که باید از خارج تهیه شود، بیشتر است.» [سایت مجلس] سرپرست وزارت نفت نیز با اشاره به این که «ما هزينه‌هاي زيادي بابت افزايش قيمت نفت مي‌دهيم» اظهار داشته «با توجه به این افزايش، شركت‌های پيمانكار هزينه‌های زيادی به كشورهای توليد كننده وارد كرده‌اند.» [ایسنا، ۹ آبان]

ایران نه تنها واردکننده‌ی کالا از کشورهای صنعتی است که سالانه میلیاردها دلار صرف واردات فرآوردهای نفتی می‌کند. به این ترتیب بخش بزرگی از درآمدهای نفتی دوباره از کشور خارج می‌شود. از سوی دیگر آن بخش از این درآمد که به اقتصاد داخلی سرازیر می‌شود از آنجا که وارد عرصه‌ی تولید نمی‌شود می‌تواند باعث افزایش نقدینگی و تورم زا باشد. رئیس بانک مرکزی اخیرا هشدار داده که نقدینگی طی دو سال گذشته دو برابر شده است. طهماسب مظاهری می‌افزاید «به دلیل عدم تناسب بین نرخ رشد اقتصادی و افزایش نقدینگی به صورت منطقی نرخ تورم نیز افزایش می‌یابد.»

تاثیر منفی افزایش دلارهای نفتی

به گزارش اکو نیوز در سال گذشته حدود ۵۰ میلیارد دلار کالا رسما وارد کشور شده. [۱۴ مرداد] این در حالی است که کل درآمد نفتی ایران در هفت ماه امسال از سوی شرکت نفت ۳۰ میلیارد دلار اعلام شده است. مطابق محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس ایران تنها در سال ۱۳۸۴، ۳۸.۵ میلیارد دلار صرف یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم انرژی کرده است. با در نظر گرفتن سیاست‌های موجود و ارقام فزاینده‌ای که با بالارفتن جمعیت و افزایش مصرف داخلی، صرف یارانه‌های دیگر از جمله برق، کود، دارو و آرد می‌شود، به نظر می‌رسد چیزی از دلارهای نفتی باقی نمی‌ماند تا صرف سرمایه‌گذاری و رونق تولید شود. ایران تنها برای پروژه‌های ساخت پالایشگاه‌ و پتروشیمی به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. [خبرگزاری اقتصادی ایران، ۱۴ مرداد ۸۶] عدم سرمایه‌گذاری به موقع در صنایع نفت و گاز هزینه‌ی استخراج و صدور این کالاها را افزایش داده. همچنین تحریم‌های غرب و تدبیرهایی که برای کاهش تاثیر منفی آن اتخاذ شده، بعضا جمهوری اسلامی را به بستن قراردادهایی واداشته که ، حاصل آن فروش نفت و گاز به بهایی کمتر از قیمت‌های جهانی است. به گفته‌ی رئیس کل دیوان محاسبات کشور، محمد رضا رحیمی، ایران به دلیل قیمت پایین گازی که به امارات می‌فروشد، ۲۰ میلیارد دلار متضرر می‌شود. [روزنامه‌ی هموطن سلام، ۱۰ بهمن ۱۳۸۴]