زندگی هانا آرنت روی پرده سینما

بخشی از زندگی هانا آرنت، فیلسوف نامی مکتب انتقادی با ماجرای پیگرد و کشتار یهودیان (هولوکاست) گره خورده است. او با تلاشی خستگی‌ناپذیر کوشید شمار هرچه بیشتری از هم‌کیشان خود را از چنگ دژخیمان نازی نجات دهد. اما فیلمی که به تازگی درباره او تهیه شده، به طور مستقیم به فجایع اردوگاه‌های کار اجباری نپرداخته است.

مارگرته فون تروتا، خانم سینماگر آلمانی، گفته است که فیلم خود را بر دادگاه جنجالی آیشمان که در سال ۱۹۶۱ در اورشلیم برگزار شد، متمرکز کرده است. آدولف آیشمن از مقامات بلندپایه رژیم آلمان نازی بود که در سازماندهی عملیات پیگرد و کشتار یهودیان دخالت مستقیم داشت.

پس از پایان جنگ جهانی دوم و سقوط رایش سوم، آیشمان از معدود رهبران رژیم نازی بود که موفق شد به آرژانتین فرار کند و سالها به صورت مخفیانه با هویت بدلی زندگی کند.

سازمان امنیت اسرائيل (موساد) در سال ۱۹۶۰ آیشمان را در آرژانتین دستگیر کرد و به اسرائیل برد. او در پایتخت کشور کلیمیان در برابر دادگاهی مدنی قرار گرفت و به جرم ارتکاب جنایت علیه انسانیت به اعدام محکوم شد. آیشمان در ۳۱ مه ۱۹۶۲ در نزدیکی تل‌آویو به دار آویخته شد.

خانم فون تروتا معتقد است که با تمرکز بر دادگاه آیشمان بهتر می‌توان به نظریه سیاسی هانا آرنت و گوهر انسانی آن پی برد. این فیلسوف که به عنوان خبرنگار در دادگاه شرکت کرده بود، نگران بود که مبادا دادگاه از مبانی انسانی و اصول اخلاقی دور شود و به دام انتقام‌جویی بیفتد. او از گزارش‌های خود کتاب پراهمیت "ابتذال شرارت" را منتشر کرد.

منتقد تام‌گرایی

آرنت منتقد پی‌گیر نظام‌های بسته و خودکامه بود. مارگرته فون تروتا، سینماگر آلمانی در گفت‌و‌گویی اذعان دارد که در گذشته به خاطر گرایش به اندیشه‌های چپ، برای هانا آرنت اهمیت زیادی قائل نبود، زیرا این فیلسوف برجسته، نظام‌های تمامت‌خواه را در هر جامه‌ای محکوم می‌کند، چه در قالب فاشیسم و چه در قالب کمونیسم.

هانا آرنت در سال ۱۹۰۶ در ليندن در نزديكى هانوفر، در خانواده‌ا‌ى مرفه و يهودى چشم به جهان گشود. او پس از دبیرستان در دانشگاه ماربورگ به تحصيل فلسفه، يزدان‌شناسى و زبان يونانى پرداخت.

هانا آرنت از دو استاد بزرگ زمان خود فلسفه آموخت: مارتین هايدگر و كارل ياسپرس. با قدرت گرفتن رژیم نازی در آلمان، او در اوت ۱۹۳۳ ميهن خود را ترک كرد و رهسپار پاريس شد. در این شهر بود که باورهای سیاسی او بر پایه مداراجویی و خردگرایی شکل گرفت. او برآمدن هيولاى فاشيسم را از جمله در کوته‌فکری روشنفكران آلمان مى‌ديد و آنان را در اين جريان بی‌گناه نمى‌دانست.

هانا آرنت که نظریات سیاسی خود را از تجارب شخصی و در ارتباط تنگاتنگ با ناسیونال سوسیالیسم (ایدئولوژی نازی) تدوین کرده بود، در سال ۱۹۴۱ به همراه همسر دوم خود از پاريس به آمريكا مهاجرت كرد. او در آمريكا نخست براى بخش‌هاى مديريت سازمان‌هاى مهاجر يهودى فعاليت مى‌كرد و از نويسندگان روزنامه‌ى "سازندگى" مهمترين ارگان يهوديان مهاجر بود. اما با رشد گرايش‌هاى صهيونيستى در اين سازمان‌ها، آرنت كه همواره از ملى‌گرايى افراطی بيزار بود، به همكارى خود با آن نشريه پايان داد.

در سال ۱۹۵۱ يكى از مهمترين آثار آرنت به عنوان "عنصرها و خاستگاه‌هاى حاكميت تام‌گرا" به انگليسى منتشر شد. نسخه آلمانى همين اثر در سال ۱۹۵۵ به چاپ رسيد. در ایران این کتاب با عنوان "توتالیتاریسم" با ترجمه محسن ثلاثی منتشر شده است. ترجمه آرنت در اين اثر رژيم‌هاى تام‌گراى فاشیستى و استالينى را تحلیل كرده است. اين اثر بازتاب گسترده‌اى در ميان متفكران و محافل سياسى جهان داشت و موقعیت هانا آرنت را به عنوان انديشمند سياسى تثبيت كرد.

شناخته‌ترين اثر فلسفى ـ سياسى هانا آرنت "قدرت و اقتدار" نام دارد كه وى در آن با دقتى موشكافانه به بررسى نقش قدرت و اقتدار در زندگى اجتماعى پرداخته و نشان داده است كه آن‌ها مفاهيمى كاملا متفاوت و حتا متضادند. از ديگر آثار هانا آرنت مى‌توان به "حقيقت و دروغ در سياست" و نيز "درباره انقلاب" اشاره كرد.

هانا آرنت در ۴ دسامبر ۱۹۷۵ در نيويورك چشم از جهان فروبست. برخی از آثار این اندیشمند به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است.

فیلم هانا آرنت از دهم ژانویه در آلمان به روی پرده سینما می‌آید.