«طرحی برای آینده دور» در آینده نزدیک اجرایی میشود
۱۳۹۰ آبان ۸, یکشنبه
آیت‌الله خامنه‌ای ماه گذشته در سخنرانی خود در کرمانشاه گفت، اگر روزی احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است هیچ اشکالی در تغییر ساز و کار فعلی وجود ندارد. منظور آقای خامنه‌ای این بود که رئيس دولت به جای انتخاب از طریق "رای مستقیم مردم"، توسط نمایندگان مجلس انتخاب شود.
آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی ۲۶ مهر خود در کرمانشاه چنین تغییری را "در آینده احتمالا دور" امکان‌پذیر دانسته بود، اما اکنون محمد دهقان عضو هیئت رئیسه مجلس می‌گوید "آینده‌ای احتمالاً دور" ممکن است "آینده احتمالاً نزدیک" هم باشد.
محمد دهقان گفته است: «مقام معظم رهبری فرمودند "در آینده‌ای احتمالاً دور"، این یعنی ممکن است آینده احتمالاً نزدیک هم باشد. ایشان اصلاً نفرمودند آینده خیلی دور، بلکه از آیندای احتمالاً دور یاد کردند. ممکن است که ما در سال ۹۱ بتوانیم تعیین تکلیف و با تشکیل رفراندوم کار را تمام کنیم.»
اظهارات این عضو هیئت رئیسه مجلس هشتم در کنار نظر عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان، و علی لاریجانی، رئیس مجلس، که هر دو موافق تغییر مورد نظر آقای خامنه‌ای در نحوه انتخاب ریاست قوه مجریه هستند، این گمان را قوت می‌بخشد که اجرای این طرح در دستور کار اصولگرایان هوادار آیت‌الله خامنه‌ای است و چنانکه برخی از چهره‌های وابسته به حکومت گفته‌اند، به احتمال زیاد محمود احمدی‌نژاد آخرین رئيس جمهور ایران خواهد بود.
حل دو مشکل با حذف ریاست جمهوری
ناظران سیاسی می‌گویند کنار گذاشتن انتخاب رئیس دولت با رای مستقیم مردم، دو مشکل اساسی را از پیش پای آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر نظام و حاکمیت جمهوری اسلامی برخواهد داشت.
مشکل نخست "انتخابات ریاست جمهوری" است که حاکمیت آن را "چالش‌برانگیز" می‌داند. انتخابات مجلس در ایران معمولا ابعادی محلی و شهری دارد و مسائل کشوری و ملی جایی بسیار کم در انتخاب نماینده‌های مجلس دارند. اما در انتخابات ریاست جمهوری، کل کشور پیرامون چند و در نهایت دو نامزد و بحث‌ها و نظرات آنها بسیج میشود. در مواردی همانند انتخابات هوری سال ۱۳۸۸ بخش بزرگی از جمعیت کشور حول دو نامزد دوقطبی شده و نیرو و هیجان عظیمی را ایجاد می‌کند. و وقتی نظام سیاسی ایران نتواند یا نخواهد پیامدهای چنین حضور و هیجانی را بپذیرد خواه‌ناخواه با حوادثی روبرو خواهد شد که در تابستان ۸۸ شاهدش بود.
از نگاه آیت‌الله خامنه‌ای و نزدیکان او در حاکمیت، حذف سیستم انتخاب رئیس جمهور با رای مستقیم مردم، نظام سیاسی ایران را از این چالش خطرساز دور خواهد کرد.
این چالش‌ها به‌درجات مختلف تقریبا در تمام دوره‌های انتخاب ریاست جمهوری در ایران وجود داشت و هر چه جلوتر آمده به دلیل انباشت مسائل حل‌نشده در جامعه و تشدید شکاف میان جناح‌های سیاسی شریک در حاکمیت حادتر شده است.
مشکل دیگری که به‌نظر اصولگرایان با حذف سیستم انتخاب مستقیم رئیس جمهور حل خواهد شد، "دوگانگی" قدرت میان "رهبر و رئیس‌جمهور" است. این معضلی است که آیت‌الله خامنه‌ای بیش از هر کس دیگری توان هضم آن را ندارد.
آیت‌الله خامنه‌ای در دیداری که در پاییز ۸۹ با جمعی از مراجع دینی در قم داشت دلیل حمایت بیدریغ خود از محمود احمدی‌نژاد را این نکته اعلام کرده بود که او درصدد درست کردن حاکمیت دوگانه نیست. «بنده از همه دولت‌ها حمایت كرده‌ام ولی این دولت با دولت‌های گذشته تفاوت دارد و فرق اساسی در این است كه تلاش نمی‌كند حاكمیت دوگانه درست كند. امروز وقتی رئیس جمهور یا مسئول ارشدی از دولت به خارج از كشور می‌رود، من نگرانی ندارم اما قبلا نگران بودم كه مسئولان در خارج از كشور می‌خواهند چه بگویند؟»
اما این اعتماد آیت‌الله خامنه‌ای به محمود احمدی‌نژاد و دولت او نیز چندان نپایید و با آغاز سال ۹۰ اختلاف‌ها بین رهبر و رئیس جمهور علنی شد که کشمکش بر سر برکناری یا ابقای حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات، یکی از نشانه‌های آن بود.
بنظر می‌رسد راه‌حلی که آقای خامنه‌ای در کرمانشاه پیش پای نظام سیاسی ایران گذاشت نتیجه‌‌ای است که ایشان از بحران چندین ماهه میان رهبر و رئیس جمهور گرفته‌اند. اگر سیستم انتخاب مستقیم رئیس جمهور توسط مردم حذف و رئیس قوه مجریه توسط مجلس انتخاب شود، دیگر رئیس جمهور دارای آن قدرت و اختیارات نخواهد بود که بتواند در برابر رهبر قد علم کند.
برخی ناظران می‌گویند با حذف تدریجی نقش "انتخاب مردم" در نظام جمهوری اسلامی، اصولگرایان به آرزوی دیرین خود نیز نزدیک می‌شوند و آن تبدیل "نظام سیاسی جمهوری" در ایران، آنچنانکه در قانون اساسی تشریح شده، به "حکومت اسلامی" است؛ حکومتی که در آن قدرت و موقعیت روحانیان از طریق "ولایت فقیه" تحکیم شده و دیگر مسئولان و کارگزاران نظام نیز توسط راس نظام و از بالا تعیین می‌شوند.
مصطفی ملکان
تحریریه: کیواندخت قهاری