لبنان، جمهوری بدون رئیس

بحران ریاست‌جمهوری در لبنان کماکان ادامه دارد. لبنان اکنون و برای اولین بار در تاریخ، یازدهمین روز خود را بدون حضور رییس‌جمهور سپری ساخت.

از ابتدا پیش‌بینی می‌شد که کشور با چنین وضعیتی روبرو شود. در این مرحله به طرز شگفت‌انگیزی کنترل امور از دست سیاستمداران و گروه‌های لبنانی خارج شده و روند انتخابات در گرو تصمیم کشورهای تاثیر‌گذار خارجی قرار گرفته است.

از هنگامی که مهلت دو ماهه انتخابات شروع شد، مشخص شد که گروه‌های داخلی قادر به توافق پیرامون فردی برای منصب ریاست جمهوری نیستند. اختلاف‌نظر میان دو گروه اکثریت و اپوزیسیون تا حدی زیاد بود که هر پیشنهادی از سوی هر کدام از طرفین بلافاصله با مخالفت و یا سنگ‌اندازی طرف دیگر مواجه می‌شد.

این باور وجود داشت که روند انتخابات تبدیل به دستاویزی برای آمریکا و ایران در مبارزه علیه یکدیگر شده است. آمریکا از طریق هم‌پیمانان داخلی خود و همچنین به وجود آوردن جبهه بین‌المللی واحدی در حمایت از جناح اکثریت اعمال نفوذ می‌کرد. ایران نیز به نوبه خود با توجه به تاثیری که بر حزب‌الله لبنان داشت، مشغول ایفای نقش در این عرصه بود.

در طول این برهه زمانی دو ماهه بارها و بارها کشور تا آستانه شروع تنش‌های بی‌پایان و خشونت‌بار پیش رفت. با این حال باور عمومی بدین گونه بود که نه غرب و نه محور ایران و سوریه خواستار بروز جنگ در لبنان نیستند و گونه‌ای کنترل بر اوضاع وجود دارد.

تمامی ابتکارعمل‌هایی که ارائه می‌شد، صرفا دستاویزی برای اتلاف وقت بیشتر تا روشن شدن نتیجه برخی تحولات چون کنفرانس آناپولیس بود.

پس از دیدار نیکولا سارکوزی و جورج بوش روسای جمهور فرانسه و آمریکا، واشنگتن عملا پرونده لبنان را به فرانسه سپرد و خود سکوت اختیار کرد. مواضع سفیر آمریکا در بیروت، مواضعی مبهم بود و این فرانسه بود که برای ایجاد تفاهم تلاش می‌کرد. برنارد کوشنر وزیر خارجه فرانسه ظرف دو هفته سه بار به لبنان سفر کرد و آخرین سفر او نزدیک به پنج روز به طول انجامید.

کوشنر با لحنی عصبانی شکست در دستیابی به تفاهم را متوجه برخی گروه‌های لبنانی کرد و تهدید کرد که اسامی این عده را فاش خواهد ساخت. وزیر خارجه فرانسه که همراه با همتایان اسپانیایی و ایتالیایی خود در بیروت بسر می‌برد تلاش کرد تا کاردینال نصرالله صفیر رهبر مذهبی مسیحیان مارونی را راضی به ارائه فهرستی از نامزدها کند. صفیر با یادآوری تجربه سال 1988 از این کار سر باز زد ولی در نهایت فهرستی را از طرف خود ارائه کرد. در آن سال با اعمال فشار آمریکا، صفیر فهرست نامزدها را معرفی کرد ولی در نهایت واشنگتن و دمشق این فهرست را به کناری نهاده و شخصی خارج از آن را برای منصب ریاست جمهوری معرفی کردند. در حالیکه تمامی مسئولان لبنانی می‌گفتند به فهرست ارائه شده از طرف صفیر پایبند هستند، پس از مدتی روشن شد که این فهرست مورد قبول واقع نخواهد شد. کاردینال صفیر به نشانه اعتراض اعلام کرد که بیروت را به مقصد واتیکان ترک خواهد گفت. کوشنر نیز بار دیگر با دست خالی بیروت را ترک کرد.

با این حال نه صفیر لبنان را ترک کرد و نه سفر کوشنر آخرین سفر وی بود. لبنان اهمیت بسزائی برای جامعه بین‌الملل پیدا کرد. حضور بیش از دوازده هزار سرباز یونیفیل در جنوب این کشور دلیل اول این اهمیت استراتژیک است. مرز مشترک با اسراییل و قدرت نظامی حزب‌الله که امکان بروز هرگونه تحولی را فراهم می‌سازد نیز در این اهمیت بی‌تاثیر نیستند.

سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله در سخنانی که چندی قبل از خاتمه ریاست جمهوری امیل لحود ایراد کرد، خواستار ابتکارعملی فوری از سوی لحود برای خاتمه بخشیدن به بحران شد.

از طرف دیگر با اعمال فشار اروپا، جناح اکثریت از گزینه انتخاب رییس‌جمهور بر اساس حدنصاب اکثریت مطلق و بدون در نظر گرفتن اپوزیسیون چشم‌پوشی کرد. این نگرانی عمیق وجود داشت که لحود اقدام به تشکیل دولت موازی با دولت فواد سنیوره یا سپردن روند امور به کمیته‌ای نظامی کند.

ریاست جمهوری امیل لحود خاتمه یافت و وی دست به اقدام خاصی برای تغییر شرایط نزد.

پس از خاتمه کنفرانس آناپولیس، جناح اکثریت ناگهان و به شکل غیرمنتظره‌ای با نامزدی میشل سلیمان فرمانده ارتش برای منصب ریاست جمهوری موافقت کرد. سلیمان در محافل لبنانی معروف است که در کنار ملی‌گرایی سنتی فرماندهان ارتش، به سوریه نیز وابستگی دارد.

این موضعگیری جدید جناح اکثریت هر چند به ظاهر توسط اپوزیسیون پذیرفته شده و مورد همراهی قرار گرفت، ولی عملا راهکاری برای انتخاب سلیمان هنوز وجود ندارد. بر اساس ماده 49 قانون اساسی لبنان، کارمندان دولت حق نامزدی برای منصب ریاست جمهوری را ندارند مگر در صورتی که دو سال قبل از انتخابات از منصب خود استعفا داده باشند.

جناح اکثریت خواستار تعدیل قانون اساسی و حذف یا تغییر این بند شد تا بدین ترتیب میشل سلیمان به عنوان رییس‌جمهور جدید انتخاب شود. در مقابل اپوزیسیون هر چند که ظاهرا موافق این طرح است، ولی در باطن نحوه اجرای طرح در پرده ابهام قرار دارد. تعدیل قانون اساسی مستلزم به رسمیت شناختن دولت فواد سنیوره است که اپوزیسیون بیش از یک سال است با این امر مخالفت می‌ورزد.

از سوی دیگر تغییر موضع ناگهانی جناح اکثریت در حمایت از میشل سلیمان سوالاتی را ایجاد کرده است. برخی تحلیلگران می‌گویند با توجه به خطراتی که پاکستان را تهدید می‌کند و این که در صورت بروز تنش در پاکستان، کلاهک‌های هسته‌ای این کشور در دست نیروهای تندرو قرار خواهد گرفت، آمریکا فعلا در عرصه لبنان دست به عقب‌نشینی زده است.

در هر حال امروز، ۴ دسامبر، بار دیگر برنارد کوشنر به نمایندگی از غرب وارد بیروت شد. مشخص نیست که آیا سفر کوشنر نویدبخش انتخاب رییس‌جمهور ظرف چند روز آتی است یا اینکه بار دیگر روند امور با بن‌بست مواجه شده و جمهوری لبنان بدون رییس باقی خواهد ماند.