«مشروعیت خامنه‌ای در گرو برخورد علمای قم»
۱۳۸۹ مهر ۲۷, سه‌شنبه
رسانه‌های دولتی ایران روز سه‌شنبه (۲۷ مهر/۱۹ اکتبر) از «انبوه مشتاقان» آیتالله خامنه‌ای که به استقبال او آمده بودند خبر دادند. ولی در این خبرها جای برخی مراجع و روحانیون پرنفوذ قم خالی بود. آن‌ها تنها نمایندگان خود را به پیشواز آیتالله خامنه‌ای فرستاده بودند.
آیتالله خامنه‌ای در سخنرانی خود در میدان آستانه شهر قم، با اشاره به رویدادهای پس از انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته که او «فتنه ۸۸» نامید، مخالفان را «میکروب‌های سیاسی و اجتماعی» توصیف کرد و از «خواص و عوام» خواست «وحدت ملی را کاملاً جدی بگیرند».
تحلیلگران می‌گویند یک هدف عمده این سفر سنجش موقعیت آقای خامنه‌ای به عنوان «ولی فقیه» در نظام سیاسی ایران، در میان نهاد روحانیت است که قم پایگاه عمده آن به شمار می‌رود. از همین‌رو چگونگی رفتار روحانیون و مراجع تقلید پرنفوذ قم با خامنه‌ای مهمترین عامل در سنجش موفقیت این سفر است.
نگاه‌ها بخصوص متوجه آن گروه از روحانیون و مراجع تقلید است که وارد دعواهای سیاسی نشده، ولی از دولت محمود احمدی‌نژاد و رهبری آقای خامنه‌ای نیز حمایت نکرده‌اند. البته این روحانیون با سکوت خود چه در برابر مقام آقای خامنه‌ای به عنوان ولی فقیه و چه در حوادث پس از انتخابات نارضایتی خود را نشان داده‌اند.
سراج‌الدین میردامادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، روحانیون بلندپایه و مراجع را به سه دسته تقسیم می‌کند: «روحانیون همسو و همگام با حاکمیت، روحانیون سنتی غیرسیاسی غیرهمسو با حاکمیت و روحانیت و مراجع تقلید منتقد و معترض» و می‌گوید حداقل دو بخش از این مراجع تقلید با حاکمیت همراهی نکرده‌اند. «اگر آیت‌اله خامنه‌ای بتواند در این سفر خود حداقل یک بخش از این دو بخش را جذب کند و بتواند دیداری با مراجع تقلید مثل آقایان وحید خراسانی و شبیری زنجانی داشته باشد، می‌شود این سفر را تا حدودی موفقیتآمیز دانست و اگر این ملاقات‌ها صورت نگیرد و ایشان نتواند این کاستی و این ضعف و بحران را که ایجاد شده است، حل کند می‌شود گفت که سفر آیت‌اله خامنه‌ای به قم موفقیتآمیز نبوده و موجب وحدت و همدلی هم نشده است.»
آیت‌اله وحید خراسانی یکی از مهمترین مراجع تقلید است و آیت‌اله شبیری زنجانی هم با کمی فاصله از آیت‌اله وحید خراسانی، دارای طرفداران بسیار زیادی در بین مذهبی‌های سنتی غیرسیاسی و غیرایدئولوژیک است.
به عقیده سراج‌الدین میردامادی، با توجه به نفوذ و حمایت گسترده‌ای که این دو در میان روحانیون دارند، حمایت آن‌ها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. به همین دلیل هم هست که صادق لاریجانی رئیس قوه قضاییه و داماد آیت‌اله وحید خراسانی، در این سفر آیتالله خامنه‌ای را همراهی می‌کند. با وجود این سراج‌الدین میردامادی امکان موفقیت آقای خامنه‌ای برای دیدار با این علما را زیاد نمی‌داند: «تا این ساعت که من اخبار را دنبال می‌کردم، موفق نشده‌اند. مضافاً براین که عوامل حکومتی و عوامل امنیتی از سیاست تهدید و ارعاب و تطمیع استفاده کرده‌اند که چنین سیاستی برای مراجع تقلید مستقل از حکومت هیچ‌گاه کارآیی و فایده نداشته است و به نظر می‌رسد در این سفر و در این جریان هم فایده‌ای نداشته و تا این ساعت فایده نکرده است.»
«وحدت ملی به ضرب ارعاب»
«مقدمات» سفر آیتالله خامنه‌ای از ماه‌ها پیش فراهم شد. حمله به دفاتر آیتالله منتظری و آیتالله صانعی، حوادث ۱۴ خرداد و اخلال در سخنرانی حسن خمینی به مناسبت ۲۱سالگرد درگذشت آیتالله خمینی و حمله به روحانیونی که مستقیم یا غیرمستقیم در صف حامیان رهبری و دولت قرار نگرفتند، مجموعه‌ای از تحرکاتی بودند که باید جاده را برای «بیعت» مراجع «خاموش» با آیتالله خامنه‌ای صاف می‌کردند. بسیاری معقتدند آقای خامنه‌ای که پس از ده سال به یک سفر رسمی به قم رفته است، بعید است «بیگدار به آب زده باشد». ولی حتی صرف ملاقات او با مراجع پرنفوذ هم «مشروعیتی برای و دست و پا نمی‌کند».
ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئيس جمهور ایران معتقد است که حتی اگر این علما به دیدار خامنه‌ای بیایند هم دردی دوا نمی‌شود زیرا: «یکسال تمام مردم شهرهای بزرگ ایران فریاد زدند مرگ بر دیکتاتور، مرگ بر خامنه‌ای، مرگ بر اصل ولایت فقیه. بعد در قم هم از یکسال پیش به این طرف مخالفت و انتقاد وسعت گرفت. مخالفتی که تا وقتی که آقای منتظری زنده بود واضح‌تر و صریح‌تر انجام می‌گرفت و بعد از او در پرده. ایشان (آیتالله خامنه‌ای) این هدف را با رفتن به آنجا (قم) به دست نمی‌آورد. به لحاظ این که مردم ایرانند که این آقا را مشروع نمی‌دانند، نه به‌عنوان ولی فقیه، نه به‌عنوان شخص دارای صلاحیت برای هرگونه تصدی. امروز از مراجع کسی نرفته است به استقبال ایشان. خود خبرگزاری رژیم هم می‌گوید که نمایندگان آن‌ها رفتند. حال برفرض هم که می‌رفتند، رفتن آن‌ها به دیدن این آقا، رفتن به دیدار یک نماینده‌ی قدرت است، نه به یک مقام دینی.»
برداشت برخی از ناظران از سفر خامنه‌ای این است که این سفر با وجود مقدمات بسیار و تحرکات سپاه و بسیج، اقدامی از موضع ضعف است و نشان می‌دهد جامعه نه نسبت به حوادث پس از انتخابات توجیه شده است، نه حکومت قادر به فائق آمدن بر بحران مشروعیت است، نه فشار و سرکوب و تبلیغات راه‌گشا!
به نظر این تحلیلگران وحدت ملی در صورتی محقق می‌شود که اساسا حل مناقشه و بحران در دستور کار حاکمیت باشد، آن هم نه با توسل به سرکوب. بحرانی که بویژه در یک سال اخیر حتی در مهمترین پایگاه حکومت دینی هم خود را آشکار کرده است. به گفته میردامادی: «نظامی که خودش را متکی به روحانیت و حوزه‌های علمیه و مراجع تقلید می‌داند و در رأسش یک روحانی قرار دارد، اگر پشتوانه‌ی حوزوی و روحانیتی خودش را از دست دهد و به مرور این شکاف تعمیق پیدا کند یکی از پایه‌ها و یکی از تکیه‌گاه‌های مشروعیت نظام جمهوری اسلامی سست و سست‌تر می‌شود و تبعاً برای بحرا‌ن‌های بیشتر در آینده مقاومت کمتری را از خود نشان خواهد داد و به نظر می‌رسد آیت‌اله خامنه‌ای تا حدودی به این مسئله پی برده و تلاش می‌کند که به‌گونه‌ای البته با سیاست نادرست تهدید و تطمیع مراجع تقلید را و روحانیون بلند پایه‌ی حوزه‌های علمیه را به دنبال خودش کشاند که به نظر می‌رسد این سیاست موفقیتآمیز نخواهد بود.»
به نظر ابوالحسن بنی‌صدر آقای خامنه‌ای در واقع دارد به روحانیون می‌گوید این مسئله شما و دین است «اگر پشت مرا خالی کنید، اگر پشت حکومت را خالی کنید و دروغ می‌گوید.» به گفته آقای بنی صدر یکی دیگر از اهداف سفر آیتالله خامنه‌ای به قم گرفتن مقام مرجعیت است: « چون قبلاً گفته بود در خارج از ایران مرجع است و در داخل را به دیگران واگذار کرده بود. حالا ظاهراً دیگرانی را در قم نمی‌بیند و خود می‌خواهد مرجعیت در ایران را هم بکند. به قراری که به من اطلاع دادند، قرار است فارسی رساله‌ی این آقا هم انتشار پیدا کند. خب این سفر معنایش این است که قم او را به‌عنوان مرجع استقبال کرده است.»
نیلوفر خسروی
تحریریه: مصطفی ملکان