مفهوم "پایدار"، ایده‌ای که در آلمان پا گرفت
۱۳۹۲ فروردین ۱۰, شنبه
در سده هفدهم میلادی در شهر فرایبرگ آلمان در ایالت ساکسن مردی می‌زیست به نام هانس کارل فون کارلوویتس (Hans Carl von Carlowitz).
هانس کارل فون کارلوویتس در سال ۱۶۴۵ میلادی متولد شد و در سال ۱۷۱۴ از دنیا رفت. او در سال ۱۶۷۷ ریاست سرمعدنچیان را برعهده گرفت و از آن پس کارش نظارت بر بهره‌برداری از طبیعت و معادن اطراف خود شد.
اما آنچه که هانس کارل ۳۲ ساله در یکی از مهم‌ترین مناطق بهره‌برداری از منابع طبیعی اروپا به چشم می‌دید هر چیزی بود غیر از بهره‌برداری "پایدار". برای رسیدن به محصولاتی از نقره باید هزاران درخت نابود می‌شد، چرا که برای افروختن کوره به منظور ذوب فلز، لازم بود سالانه حدود ۲۰ هکتار جنگل زیر تیغ تبر برود.
طولی نکشید که فون کارلوویتس، که به سبب سفرهایش به ایتالیا، فرانسه و اسپانیا پیامدهای بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها را دریافته بود، به یکی از بزرگ‌ترین منتقدان سودآوری کوتاه‌مدت (ناپایدار) صاحبان معادن تبدیل شد.
تأکید بر جنگل‌زایی
هانس کارل فون کارلوویتس خواستار پایان دادن به بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها شد. در سال ۱۷۱۳ او فراتر از این رفت و در کتابش (Syvicultura Oeconomica) از تمامی کسانی که به چوب نیاز داشتند خواست، در جنگل‌کاری و جبران درخت‌های از دست رفته شرکت کنند تا تعادل بین جنگل‌زدایی و رشد مجدد جنگل‌ها برقرار شود.
جمله "هیچ درختی مجاز نیست بیافتد، مگر آنکه درختی نو کاشته شود" که امروزه به سنگ‌بنای جنگل‌داری مدرن تبدیل شده، جمله هانس کارل فون کارلوویتس است. از این‌ها گذشته او چشم‌انداز دیگری را نیز در آن زمان گشود و گفت، باید از سودآوری‌های کوتاه‌مدت دور شد، به مصالح نسل‌های آینده اندیشید و بهره‌وری‌های پایدار را مد نظر قرار داد.
سال‌های متمادی گذشت تا این سخن به عرصههای بین‌المللی راه یافت. نخستین بار در سال ۱۹۸۷ بود که از مفهوم "پایدار" در گزارش‌های مربوط به کمیسیون برونت‌لند سازمان ملل متحد نامی برده شد.
در سال ۱۹۹۲ عبارت "توسعه پایدار" سرانجام در کنفرانس سازمان ملل در ریو دو ژانروی برزیل به تفکر راهبردی جنبش زیست‌محیطی جهانی تبدیل شد.
آن چه که هانس کارل فون کارلوویتس در سده‌ی هفدهم می‌خواست، در سده‌ی حاضر معادلی یافت که همانا تلاش برای ایجاد "جهانی عادلانه و هماهنگ با منابع طبیعی" است.
امروزه بسیار صحبت از "پایدار" می‌شود؛ توسعه، زیست، اقتصاد و استراتژی پایدار عبارت‌هایی آشنا هستند. تا جایی که منتقدان می‌گویند، این صفت به لعابی تبدیل شده که دولت، شرکت‌ها و سازمان‌های غیردولتی همگی برای اهداف گوناگون خود به کار می‌برند.
بازگشت به ریشه‌ها
مارلن تیمه (Marlehn Thieme)، سرپرست شورای توسعه پایدار دولت آلمان به همین دلیل می‌گوید، باید به سرآغاز پا گرفتن لغت "پایدار" بازگشت.
او مسحور تفکر "حفظ اعتدال" است، تفکری که هانس کارل فون کارلوویتس بر آن اصرار داشت.
تیمه می‌گوید: «نه تنها در اقتصاد، بلکه در سطح دولت باید بار دیگر تأمل و تفکر کنیم که چگونه می‌توان استفاده کارآمد از انرژی و منابع و همچنین گردش اقتصاد را تقویت کرد.»
رونالد پوفالا (Ronald Pofalla)، رئيس دفتر صدراعظم آلمان معتقد است که اقتصاددانان، امروزه بر اهمیت حفظ محیط زیست واقف شده‌اند. او می‌گوید، جدال میان نمایندگان اقتصاد و حافظان محیط زیست مربوط به گذشته است.
پوفالا معتقد است: «امروز ما می‌دانیم که پایداری و اقتصاد با یکدیگر هماهنگی تنگاتنگ دارند، به ویژه وقتی که ما رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی را از نو تعریف کنیم.»
اولاف چیمپکه (Olaf Tschimpke)، رئيس سازمان زیست‌محیطی نا بو(Na Bu) نظری دیگر دارد و معتقد است که قدرت‌مداران دنیای اقتصاد هنوز نتوانسته‌اند اهمیت حفاظت از محیط زیست را دریابند.
او برای توضیح اهمیت مسائل زیست‌محیطی در اقتصاد مثالی می‌زند: «۲۳ نوع کرم خاکی موجود در آلمان به اندازه دویچه بانک برای اقتصاد این کشور اهمیت دارند، چون این کرم‌ها خاکی را می‌سازند که همه ما با استفاده از آن زندگی می‌کنیم.»
کرم‌های خاکی بر روی حاصلخیزی و کیفیت خاک و همچنین رشد گیاه تأثیری مثبت دارند.
مفهوم "پایدار"، صادراتی آلمانی؟
تانیا گونر(Tanja Gönner)، رئيس سازمان کمک‌های عمرانی GIZ آلمان، ایده هانس کارل فون کارلوویتس را هم راهنما و هم هدف می‌داند. او می‌گوید، زنده‌کردن این ایده ۳۰۰ ساله در کشورهای غیرپیشرفته و در حال توسعه چالش آینده است.
به گفته او، هنوز نیز نیاز به چوب برای برافروختن آتش احتیاج روزمره بسیاری از کشورهای آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا محسوب می‌شود.
او تصریح می‌کند، نهادینه کردن مفهوم جنگل‌داری پایدار و تفهیم این مسئله که چوب و درخت را می‌توان دوباره رشد داد نیاز اساسی برای آینده این کشورها است.
به گفته گونر، برای نمونه سازمان کمک‌های عمرانی GIZ آلمان در بازار این کشورها در مورد اجاق‌هایی اطلاع‌رسانی می‌کند که با نیمی از چوبی که تا به حال مصرف می‌کردند می‌تواند همان بازده قبلی را به بار بیاورد.
گونر می‌افزاید، برای رسیدن به "پایداری" باید عرصه سیاسی نیز همراه شود. باید عده بیشتری بر سر میزهای تصمیم‌گیری بنشینند و میزان مشارکت بالا برود، چرا که قابلیت اجرایی تصمیمی مشترک بیشتر از قابلیت اجرایی "یک دستور" است.
رئيس سازمان کمک‌های عمرانی GIZ آلمان معتقد است، رسیدن به "پایداری" در عرصههای مختلف فرایندی طولانی، دشوار و پیچیده در آینده است.
او خاطرنشان می‌سازد، هانس کارل فون کارلوویتس در اثر معروف خود یک بار از مفهوم "پایدار" سخن گفته، ولی ۴۳ بار واژه "تلاش" را تکرار کرده و همین نکته راه دشوار کنش‌گران این مسیر را نشان می‌دهد.