نوسانات بازار نفت در پی منازعه سیاسی با ایران

روز پنجشنبه (۲۶ ژانویه) بهای نفت برای دومین روز پیاپی بالا رفت. در بازارهای جهانی قیمت انواع نفت به میزان یک دلار و ۲۰ سنت افزایش داشت. در حال حاضر بهای نفت بشکه‌ای ۱۱۰ دلار است اما به نظر کارشناسان تا ۱۰ دلار امکان نوسان دارد. هفته گذشته نگرانی از اوج‌گیری رویارویی با ایران، قیمت نفت برنت را به ۱۱۵ دلار رساند، یعنی حدود ۷ درصد بیش از پایان ماه دسامبر.

در نوسانات اخیر بازار نفت، دو عامل وجود دارد: نخستین عامل تثبیت بهره راهبردی در ایالات متحده است. امریکا قصد دارد برای سه سال آینده بهره راهبردی را در "پایین‌ترین حد" نگاه دارد تا رشد اقتصادی تقویت شود. این به نوبت خود بر بهای نفت تأثیر می‌گذارد. اما عامل مهمتر اوج گرفتن منازعه سیاسی با ایران است و این احتمال که امکان دارد صادرات نفت ایران به غرب قطع شود.

"قطع پیشاپیش صدور نفت"

وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا روز دوشنبه سوم بهمن (۲۳ ژانویه)، در نشستی در بروکسل، بر سر اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران به توافق رسیدند. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت خرید و فروش نفت خام و فرآورده‌های نفتی می‌شود.
در چارچوب مصوبه اتحادیه اروپا، آن دسته از اعضای این اتحادیه که هنوز قراردادهایی برای خرید نفت خام از ایران دارند، تا اول ماه ژوئیه برای پایان دادن به این قراردادها فرصت خواهند داشت.

در واکنش به تصمیم اتحادیه اروپا، برخی از مقامات جمهوری اسلامی گفتند که قصد دارند پیشاپیش صدور نفت به اروپا را متوقف کنند و مجلس شورای اسلامی در این باره تصمیم خواهد گرفت. به گفته خبرگزاری ایرنا: «مجلس روز یکشنبه ۹ بهمن ماه طرح توقف فروش نفت ایران به اروپا را در صحن علنی مجلس بررسی می‌کند.»

در همین رابطه عماد حسینی، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، به خبرگزاری مهر گفت: «در صورت تصویب این طرح، دولت مکلف به توقف فروش نفت به اروپا پیش از آغاز تحریم نفتی ایران از سوی اتحادیه اروپا می شود.»

در ادامه همین سیاست محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور طی سخنرانی در کرمان، اظهار داشت که اقدامات تحریمی علیه جمهوری اسلامی "بی‌اثر" است و نمی‌تواند ایران را از ادامه برنامه هسته‌ای باز دارد. او گفت: «این غرب است که به نفت ایران نیاز دارد و ملت ایران از تحریم‌ها هیچ آسیبی نخواهد دید.» او تصریح کرد که ایران در حال حاضر هیچ مشکل اقتصادی ندارد.

قدرت نمایی سیاسی به بهای زیان اقتصادی

به نظر کارشناسان غربی، مقصود ایران از پیش‌دستی در توقف صدور نفت به اروپا، اگر واقعی باشد، به هیچوجه راه حلی برای تنگنای اقتصادی ایران نیست، بلکه تنها ژستی سیاسی است که جمهوری اسلامی برای قدرت‌نمایی در پیش گرفته است.

ایران حدود یک پنجم از نفت خود را به اتحادیه اروپا صادر می‌کند. روزانه حدود ۴۵۰ هزار بشکه از نفت ایران به اروپا صادر می‌شود. دولت ایران به خوبی می‌داند که قطع این صادرات درست به کشورهایی آسیب می‌زند که به خاطر بدهی‌های بالای خود در بحران اقتصادی هستند. کشورهای ایتالیا، اسپانیا و یونان به نفت ایران وابسته هستند و برای قطع این وابستگی حداقل به شش ماه فرصت نیاز دارند. دولت ایران قصد دارد این فرصت را از آنها بگیرد.

کارشناسان بازار نفت عقیده دارند که قطع نفت ایران برای اروپا چندان مخرب نیست و تنها اثری کوتاه مدت خواهد داشت. نخست آن که عربستان سعودی می‌تواند به سرعت نفت ایران را در بازار غرب جای‌گزین کند، به علاوه تولید لیبی نیز به سطح مناسبی رسیده است. صادرات نفت عراق نیز روزانه به ۵، ۲ میلیون بشکه رسیده، یعنی از میزان نفت ایران پیشی گرفته است.

بهترین فرصت برای چین

همان طور که محمود احمدی‌نژاد در نطق اخیر خود در کرمان اشاره کرد، واقعیت این است که اروپا اهمیت خود را برای صنعت نفت ایران از دست داده است. امروزه مهمترین مشتری نفت ایران، جمهوری خلق چین است که می‌کوشد از موقعیت کنونی بهره‌برداری کند. به نظر کارشناسان این احتمال هست که دولت چین به ایران اطلاع داده باشد که آماده است میزان خرید خود از نفت ایران را به سرعت افزایش دهد.

جمهوری خلق چین که قصد دارد ذخایر نفتی خود را گسترش دهد، سرگرم چانه زدن ‌با مقامات جمهوری اسلامی است. چنانچه ایران به فروش مقدار بیشتری از نفت خود ناچار شود، این بردی برای چین است که نفت را به قیمت دلخواه از ایران بخرد. به نظر کارشناسان از آنجا که ایران از امکان ذخیره کردن مقادیر زیاد نفت محروم است، در نهایت به قیمت تحمیلی چین تن خواهد داد. البته از این بابت زیان اقتصادی زیادی هم متحمل خواهد شد.

اگر ایران سیاست کنونی را ادامه دهد، قطعا زیان اقتصادی بزرگی متحمل خواهد شد، زیرا وابستگی کشور به عایدات نفت جدی است. در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ بیش از دو سوم از مجموع درآمد صادراتی ایران از فروش نفت بوده است. هنوز روشن نیست که چین برای خرید چه مقدار از نفت ایران آماده است. به علاوه چین محضوراتی دارد و ناچار است تصمیمات بین‌المللی را تا حدودی رعایت کند.

آرایش تازه در بازار نفت

به نظر کارشناسان اجرای اقدامات تحریمی علیه ایران در ساختار بازار نفت تأثیر خواهد گذاشت، اما موجب کمبود جدی نخواهد شد. چنانچه چین نفت بیشتری از ایران بخرد و به همان میزان واردات خود از روسیه و عربستان را کاهش دهد، آنها می‌توانند نفت بیشتری به اروپا بفروشند.

"صندوق بین‌المللی پول" در گزارشی که روز چهارشنبه، پنجم ژانویه، منتشر شد، گفته بود که مسدود شدن تنگه هرمز از سوی ایران، می‌تواند قیمت هر بشکه نفت را تا ۳۰ دلار افزایش دهد. کارشناسان این رقم را اغراق‌آمیز می‌دانند. ایران حداکثر می‌تواند برای مدتی کوتاه رفت و آمد در این آبراه بین‌المللی را مختل کند. اما دلیل مهم‌تر این است که ایران برای ادامه صادرات نفتی، خود به باز ماندن "تنگه هرمز" نیاز حیاتی دارد و بسیار بعید است که به مسدود کردن آن اقدام کند.

AA/SI