پشت پرده تجارت میلیاردی زباله در تهران

رضا، کارگر ۱۳ساله افغان، با جثه‌ای کوچک، دست‌ها و لباس‌هایی چرک‌آلود، کیسه بزرگ را بر دوش می‌کشد تا خودش را از این سطل زباله به سطل بعدی برساند. جلوی هر کدام، کیسه را زمین می‌گذارد و تا کمر درون سطل خم می‌شود، با دست زباله‌ها را زیر و رو می‌کند تا چیزی مناسب پیدا کند. "چیز مناسب" در کار او یعنی هر چیزی از جنس پلاستیک و فلز.

رسانه‌های داخل ایران اسمشان را گذاشته‌اند "زباله‌دزد" و هر خبر و گزارش مرتبط با آنها، از ماجراهایی درباره درآمدها و ثروت میلیونی و میلیاردیشان پرده برمی‌دارد. با خودشان که حرفی میزنی اما انگار حکایتشان چیز دیگری است. کارگرانی فقیر از هر سنی که برای شرکت‌های خصوصی بازیافت زباله در تهران کار می‌کنند.

شرکت‌هایی در ایران وجود دارند که بر اساس قراردادهایی که با شهرداری تهران بسته‌اند، کار تفکیک و بازیافت بخشی از زباله‌های تولید شده در پایتخت را بر عهده گرفته‌اند.

رضا اهل هرات افغانستان است. آنگونه که خودش می‌گوید همراه ۲۰ نفر دیگر از همشهری‌هایش برای کار از هرات به تهران آمده است. او چندین ماه است که در مرکز تهران برای یک شرکت بازیافت زباله کار می‌کند.

رضا شیوه کارشان را به این شکل توضیح می‌دهد: «شرکت به ما جای خواب داده است. در عوض ما باید روزانه بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم زباله مثل ظرف‌های یک بار مصرف پلاستیکی و قوطی‌های فلزی را جمع کنیم. در پایان هر روز هم زباله‌های ما را وزن می‌کنند و در دفتری ثبت می‌شود. آخر ماه با توجه به مقدار زباله‌ای که جمع‌آوری کرده‌ایم به ما ۲۰۰ هزار تومان حقوق می‌دهند.»

به غیر از رضا چندین نوجوان دیگر هم از افغانستان برای شرکت جمع‌آوری و بازیافت زباله کار می‌کنند. شبانه‌روز کارشان زیر و رو کردن زباله‌های تولید شده از سوی ساکنان پایتخت ایران است تا از میان آن‌ها چیزهای به درد بخوری برای تفکیک و بازیافت پیدا کنند.

گل آقا، عبدالرئوف، محسن و ... تعدادی از این نوجوانان هستند. این کارگران کم سن و سال افغان بخش زیادی از درآمدشان را هر چند ماه یک‌بار برای خانواده‌هایشان در هرات ارسال می‌کنند.

علاوه بر این کارگران افغان، بخش دیگری از کسانی که به کار جمع‌آوری و فروش زباله به شرکت‌های تفکیک و بازیافت مشغول هستند، افراد بی‌خانمان، فقیر و همچنین معتادان خیابان خواب هستند. آنها شبانه‌روز با چرخیدن در کوچه پس کوچه‌های شهر زباله‌های قابل بازیافت را جمع‌آوری می‌کنند و می فروشند تا از این راه درآمدی برای گذران زندگی خود کسب کنند.

بر اساس اعلام منابع رسمی وابسته به شهرداری تهران، ارزش روزانه زباله‌های تولید شده در تهران که برای این کارگران و بسیاری از مدیران شرکت‌های بازیافت زباله کسب و کار فراهم کرده، برابر با ۱۸۰۰ میلیون ریال است. گفتنی است که زباله تولید شده در شمال شهر تهران، طبق مطالعات انجام شده، حداقل دو برابر میانگین آن در سطح کشور و چهار برابر استاندارد جهانی است.

سرانه تولید روزانه زباله در جهان ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است. این میزان در ایران ۶۰۰ گرم و در شمال شهر تهران ۱۲۰۰ گرم است. طبیعتا به همین دلیل است که تعداد دفعات جمع‌آوری زباله در تهران دو تا سه بار در روز است.

شهرداری تهران همچنین اعلام کرده که هر فردی در تهران به طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. بر این اساس متوسط سرانه زباله تولید شده در شهر تهران ۳۲۰ کیلوگرم است.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان شهرداری‌های کشور و شهرداری تهران، روزانه بیش از هفت هزار و ۵۰۰ تن و سالانه بیش از دو و نیم میلیون تن زباله خانگی و شهری در تهران تولید می‌شود که از این میزان تنها ۳۰ درصد زباله خشک و قابل بازیافت است.

همچنین آمار و ارقام حدودی از میزان کل زباله تولید شده در کشور روزانه در حدود ۵۰ هزار تن است. از سوی دیگر به دلیل اینکه در کل کشور تنها ۲۰۰ واحد بزرگ بازیافت زباله وجود دارد، از این میزان هم تنها حدود چهار درصد به مرحله بازیافت می‌رسد و ۹۶ درصد دیگر که برابر با ۴۸ هزار تن است، همچنان به روش‌های سنتی در زیر خاک دفن شده یا در طبیعت رها می‌شود.

نکته جالب آنکه بخش عمده و اصلی که همان چهار درصد زباله بازیافت شده است را نیز کارگرانی مانند رضا و دیگر زباله جمع‌کن‌ها گردآوری می‌کنند.

قابل توجه است که بر اساس گزارش ‌برخی رسانه‌ها در صورت مدیریت صحیح پسماندها و زباله‌های تولید شده در کشور، از راه تفکیک و بازیافت می توان حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرد.