گذری بر تصاویر قرن بیستم

با گسترش امکانات فنی چاپ و پخش در قرن نوزدهم رسانه‌های جمعی به هر گوشه‌ی جهان رخنه کرد. اما تنها در قرن بیستم بود که تصویر نقشی همسنگ با نوشته یا حتی مهمتر از آن پیدا کرد. آیا رویدادهایی مانند هولاکوست، جنگ ویتنام یا یازدهم سپتامبر بدون تصویر قابل تصور است.

در پیشگفتار کتاب بزرگی که به تازگی انتشار یافته آمده است: «تا پیش از قرن بیستم مردم هیچگاه با این همه تصویر روبرو نبودند. رشد و گسترش امکانات فنی و الکتریکی تصویر را در کانون قرن بیستم قرار داد، تا آنجا که می‌توان این قرن را "قرن ارتباطات جمعی" یا قرن ارتباط تصویری نام نهاد. رسانه‌های تصویری، بر سیاست و اقتصاد و فرهنگ این دوران تأثیری شگرف باقی گذاشتند. در قرن بیستم یک "انقلاب تصویری" روی داد که تا حد زیادی به تفکر و حافظۀ تاریخی انسان این قرن شکل بخشیده است.»

قدرت تصویر

کتابی که به عنوان "قرن تصاویر" در آلمان منتشر شده، اسناد تصویری مهم قرن بیستم را در دو مجلد جداگانه (از آغاز قرن تا ۱۹۴۹ و از این تاریخ تا امروز) عرضه می‌کند. این کتاب نه تاریخ مصور قرن بیستم است و نه تاریخ عکاسی یا تصویرسازی در قرن بیستم. کتاب بیشتر مجموعۀ اسنادی است که از حضور عکس و تصویر در رویدادهای سرنوشت‌ساز قرن بیستم گواهی می‌دهند.

کتاب به جای عرضۀ انبوهی عکس و تصویر، در رشته‌ای از مقالات تحقیقی و کارشناسانه، نشان می‌دهد که تصویر چگونه هر رویداد را بازتاب داده، چه نقشی در نشر آن داشته و چگونه آن را به حافظۀ تاریخی وارد کرده است. کتاب به روشنی نشان می‌دهد که عکاسی، برخلاف آنچه در ظاهر به نظر می‌رسد به هیچوجه یک بازنمایی فنی خنثی و بی‌طرف نیست. اهمیت فرهنگی و سیاسی بیان تصویری نیز از همین جاست.

در یک نمونه‌ی مشخص تاریخی می‌توان به عکس‌های مربوط به بحران اقتصادی حوالی سال ۱۹۳۰ اشاره کرد که با بیکاری و فقر و گرسنگی همراه بود. هم سوسیالیست‌ها و هم نازیان طرفدار هیتلر به طور گسترده در تبلیغات خود از این تصاویر استفاده کردند. هر دو جناح فقر و فلاکت گسترده را "فاجعه‌ی ملی" دانستند و حاکمیت خود را یگانه راه نجات جامعه دانستند. تنها در یک دورنمای تاریخی است که می‌توان داوری کرد یک گروه خواهان بسط عدالت اجتماعی بود، درحالیکه گروه مقابل تنها برای برقراری حکومتی خودکامه تلاش می‌کرد.

جایگاه تصویر در تبلیغات

تابلوها، پلاکارد‌ها و پوسترهای تلبیغاتی نیز بخشی از اسناد تصویری قرن بیستم است و کتاب نقش آنها را در بسیج سیاسی، تهییج مردم و گاه فریب آنها نشان می‌دهد. نیروها و جناح‌های رنگارنگ سیاسی همیشه از شعارهای مردمی و میهن‌پرستانه استفاده کرده‌اند. در قرن بیستم این تصاویر بودند که تأثیر تبلیغاتی یک پیام را به مراتب بالا بردند.

در سالهای پایانی قرن بیستم و با گسترش بی‌سابقه‌ی رسانه‌های مدرن، داده‌های تصویری به بخشی از "واقعه" تبدیل می‌شود و گاه حتی از آن پیشی می‌گیرد. در بخش‌های پایانی مجلد دوم، کتاب به بحران‌ها و تنش‌هایی می‌پردازد که در دوران ما هنوز جریان دارند. در این دوران، تصویر دیگر بازنمایی کارزار نیست، میدان اصلی آن است.

این کتاب را گرهارد پل، استاد تاریخ فرهنگی قرن بیستم در دانشگاه‌های آلمان، با گردآوری حدود ۱۸۰ مقاله تنظیم کرده است. کتاب را انتشاراتی واندن و روپرشت انتشار داده است.

AA/AK