یادی از استنلی کوبریک، فیلمساز کمال‌گرای هالیوود

استنلی کوبریک در تاریخ ۲۶ ژوییه‌ی ۱۹۲۸ در خانواده‌ی یک پزشک یهودی در نیویورک زاده شد. پدر و مادرش اتریشی‌تبار بودند. کوبریک از همان نوجوانی به عکاسی و فیلمسازی دلبستگی داشت. در دوره‌ی دبیرستان، عکاس روزنامه‌ی دیواری مدرسه بود و پس از پایان تحصیل به عنوان عکاس برای مجله‌ی نیویورکی «لوک» کار می‌کرد. او در سال ۱۹۵۳ نخستین فیلم بلند سینمایی خود «هراس و هوس» را ساخت.

دومین فیلم بلند کوبریک «بوسه‌ی قاتل» نام داشت که در سال ۱۹۵۵ ساخته شد. این فیلم در جشنواره‌ی لوکارنو درخشید و جایزه‌ی بهترین کارگردان را نصیب کوبریک ساخت. دیگر توجه محافل هالیوود به او جلب شده بود.

کوبریک یک سال پس از آن فیلم پرهیجان «قتل» را ساخت که داستان آن درباره‌ی باندهای تبهکار زیرزمینی در آمریکا بود. این فیلم با ستایش منتقدان آمریکایی و جهانی روبرو شد و موفقیت آن، موقعیت مالی و هنری کوبریک را تثبیت کرد.

موفقیت بزرگ و جهانی کوبریک اما با فیلم جنگی «را‌ه‌های افتخار» به دست آمد که در سال ۱۹۵۷ ساخته شد و در آن کرک داگلاس ایفای نقش می‌کرد. داستان فیلم به موضوع سهل انگاری، بزدلی، فساد و نیز خیانت در واحدهای نظامی ارتش، در جریان یک حمله‌ی نظامی مربوط می‌شود. کوبریک در زمان ساختن این فیلم تنها سی سال داشت.

کوبریک در ۳۲ سالگی جسورانه دست به ساختن فیلم تاریخی و عظیم «اسپارتاکوس» زد. کرگ داگلاس هنرپیشه‌ی نامدار هالیوود که یکبار با وی همکاری داشت، کوبریک را برای کارگردانی این فیلم پیشنهاد کرده بود. این فیلم نیز با موفقیت بزرگی روبرو شد، ولی کوبریک از آن خشنود نبود.

کوبریک بارها از تاثیرگذاری ناچیز بر فیلمنامه و تولید و دخالت تهیه‌کنندگان و هنرپیشگان در کارش گله و انتقاد کرده بود. او حاضر نبود زیر کنترل کسی کار کند و تصمیم گرفت از آن پس دیگر هرگز فیلمی نسازد که اختیار کامل آن را در دست نداشته باشد. صحنه‌ای از فیلم لولیتا که کوبریک آن را در سال ۱۹۶۲ بر اساس داستانی به همین نام، اثر ولادیمیر ناباکوف ساخت.

کوبریک در سال‌های بعد دست به ساختن فیلم‌هایی زد که همگی جزو کلاسیک‌های سینما به شمارمی‌آیند. «دکتر استرنج‌لاو» یا چگونه آموختم بمب را دوست داشته باشم، روایتگر ژنرالی آمریکایی است با جنون ضدکمونیستی که دائم در تلاش است با پیشدستی در آغاز جنگ، شوروی را با بمباران اتمی نابود سازد. این فیلم انتقادی درباره‌ی جنگ سرد، از طنز تلخ و گزند‌ه‌ای برخوردار است.

کوبریک در سال ۱۹۶۸ فیلم علمی ـ تخیلی «راز کیهان» (اودیسه‌ی فضایی در سال ۲۰۰۱) را ساخت که بسیاری از منتقدان آن را یک شاهکار سینمایی می‌دانند. این فیلم روایتگر سفری است از آغاز پیدایش انسان، تا تسخیر کیهان به دست او. «راز کیهان» جایزه‌ی اسکار جلوه‌های ویژه را از آن خود ساخت و به ژانر علمی ـ تخیلی در جهان سینما تکانی تازه بخشید.

کوبریک در سال ۱۹۷۱ فیلم تخیلی و طنزآمیز «پرتقال کوکی» را ساخت. این فیلم روایتگر زندگی جوان تبهکار و خشونت طلبی است که در زندان تحت روان‌درمانی قرار می‌گیرد تا سرانجام به موجودی مسلوب الاراده تبدیل گردد. قدرت همه‌جانبه‌ی دانش و کنترل دولت بر همه‌ی ارکان زندگی آدمیان، بیانگر نقد سیاسی و اجتماعی کوبریک است.

کوبریک پس از آن یک فیلم تاریخی دیگر به نام «بری لیندون» ساخت که کار تدارک آن سه سال به درازا کشیده بود. این فیلم نیز مانند «پرتقال کوکی» موفق و پرفروش بود. ولی این موفقیت‌ها ذره‌ای از سختگیری کوبریک در کار نمی‌کاست. بلکه بر عکس، وی با گذشت زمان وسواسی‌تر و کمال‌گراتر می‌شد. هالیوود نیز که کوبریک از آن روی گردانده بود، او را ستایش می‌کرد.

فیلم ترسناک «درخشش» (۱۹۸۰) برپایه‌ی رمانی از استفن کینگ و با بازی درخشان جک نیکلسون (راست در تصویر) ساخته شد. این فیلم ماجرای نویسنده‌‌ای در یک اقامتگاه کوهستانی است که بر اثر حوادثی عجیب دچار جنون و تبدیل به یک جانی می‌شود.

نگاه تیز کوبریک به انسان و ژرف بینی او نسبت به آسیب‌های اجتماعی، در میان فیلمسازان جهان جایگاه ویژه‌ای به او می‌بخشد. کوبریک در جشنواره‌های سینمایی جوایز گوناگونی برد. وی بارها نیز نامزد دریافت جایزه‌ی اسکار برای بهترین کارگردان یا فیلمنامه‌نویس اقتباسی شد، ولی تنها یک بار فیلم «راز کیهان» او توانست اسکار جلوه‌های ویژه را به چنگ آورد. کوبریک در پشت صحنه فیلمبرداری «درخشش».

فیلم جنگی «غلاف تمام فلزی» (۱۹۸۹) درباره‌ی آموزش نظامی سربازان برای گسیل آنان به جبهه‌های جنگ ویتنام است. این فیلم نقدی کوبنده از دامن‌زدن به روحیه‌ی خشونت طلبی و کشتن وجدان انسانی در سربازخانه‌ها بود.

فیلمی اروتیک «چشمان کاملا بسته» (۱۹۹۹)،آخرین ساخته استنلی کوبریک، بحث‌انگیز و جنجالی بود. کوبریک مدتی کوتاه پس از ساختن این فیلم و پیش از نمایش عمومی آن، بر اثر سکته‌ی قلبی در لندن درگذشت. صحنه‌ای از فیلم «چشمان کاملا بسته» با بازیگری تام کروز و نیکل کیدمن.

استنلی کوبریک به همراه تام کروز و نیکل کیدمن، نقش‌آفرینان فیلم «چشمان کاملا بسته».

استنلی کوبریک یکی از بزرگ‌ترین کارگردانان تاریخ سینماست. وی پیش از ساختن فیلم‌های خود، سال‌ها کار تدارکاتی انجام می‌داد. با نیت ساختن فیلمی درباره‌ی ناپلئون، ده‌ها تاریخدان و پژوهشگر را به خدمت گرفت و بانک اطلاعاتی عظیمی درباره‌ ناپلئون فراهم آمد. ۴۰ هزار برگ کاغذ، رویدادهای زندگی ناپلئون ثبت شد: از آمار و ارقام مصاف‌های جنگی وی گرفته تا عادات غذاخوری‌اش. ولی کوبریک این فیلم را هرگز نساخت!