آتش‌سوزی‌های سالانه استرالیا با تغییرات اقلیمی شدیدتر می‌شود
۱۳۹۸ بهمن ۱۱, جمعه
مردم کانبرا فقط دو روز مهلت تخلیه دارند. آتشی بزرگ و خارج از تصور آتش‌نشان‌ها در راه پایتخت استرالیاست. حالا هوای داغ و تندبادهای بی‌سابقه، دامن آتش چندماه را به شهری کشانده که دمای هوا در آن بالاتر از ۴۰ درجه گزارش شده است.
مقامات ایالت نیوساوث ولز گفتند آتش از کنترل خارج شده و با اعلام وضعیت "تهدید"، از همه خواستند تا در عرض ۷۲ ساعت شهر کانبرا و مناطق اطراف را تخلیه کنند.
خبرگزاری‌ها گزارش کردند که جنوب کانبرا هم در محاصره ترکیبی از گرمای شدید و تندبادهای غیرقابل پیش‌بینی است که دست‌به‌دست هم داده‌اند تا آتش به جان جنگل‌ها و پوشش‌های گیاهی بیفتد.
همزمان با تهدید جدی برای کانبرا و مناطق اطراف، امروز حدود ۱۰۰ آتش‌سوزی در مناطق دیگری از کشور پهناور استرالیا رخ داد؛ ۵۸ مورد آتش‌سوزی در اطراف ایالت نیوساوث ولز، ۲۰ مورد در ایالت جنوب شرقی ویکتوریا و ۲۰ مورد هم در استرالیای جنوبی. همه چیز در حال سوختن است.
"رفتارهای عجیب آتش" در جنگل‌های بارانی
اگرچه گفته شده استرالیا همیشه مستعد آتش‌سوزی‌های گسترده بوده و این تازگی ندارد ولی جین کاوسون، محقق و مدرس مدیریت پوشش گیاهی و کاهش خطرات آتش‌سوزی و اشتعال‌پذیری گیاهی در دانشگاه ملبورن، "تعداد موارد و حجم آتش‌سوزی‌ها" را در این فصل از سال و همزمان در چند ایالت بزرگ، یک چالش مهم برای مدیریت مقابله با این بحران دانست.
او در مصاحبه با دویچه وله فارسی با تاکید بر اینکه از منظر "مدیریت آتش"، در حادثه‌های اخیر، "رفتار آتش" برای کارشناسان تعجب‌آور بوده است، به آتش‌سوزی در جنگل‌های بارانی اشاره کرد که علی‌رغم خیس بودن و رطوبت، یک نقطه از آن یک‌شبه دچار حریق شده و در نقطه‌ای دیگر اما آتش فروکش کرده است.
امسال آتش‌سوزی در استرالیا ماه‌ها زودتر از سال‌های قبل آغاز شده است. بر اثر آتش‌سوزی در سواحل شرقی که از ماه سپتامبر ۲۰۱۹ شروع شده، بیش از ۱۱/۷ میلیون هکتار از اراضی جنگلی سوخته‌اند.
رویش گیاه از دل آتش
سئوال بسیاری از مردم همواره این بوده که آیا این جنگل‌ها قابل بازیابی و احیا هستند. جین کاوسون، محقق و مدرس دانشگاه ملبورن، با اشاره به اینکه جنگل‌های اکالیپتوس به طور کلی نسبت به آتش‌سوزی بسیار مقاوم هستند، می‌گوید که طیف وسیعی از گیاهان برای بازسازی و تجدید حیات خود، سازوکارهای مختلفی دارند. او از جوانه‌های گونه‌ای به نام اپیکورمیک نام می‌برد که می‌تواند از زیر پوسته یا ساقه‌ای سوخته دوباره رشد کند. این اتفاق می‌تواند ظرف چند ماه بعد از آتش‌سوزی بیفتد.
گونه‌های دیگر گیاهان در اثر آتش‌سوزی شدید از بین می‌روند. خانم کاوسون در این باره می‌گوید که در مجموع آتش‌سوزی می‌تواند باعث آزاد شدن دانه‌ها یا تحریک جوانه‌زنی بذرها شود. این روندی است که طی آن نسل جدیدی از گیاهان رشد می‌کنند.
آتش‌سوزی‌های استرالیا همیشه تا این حد بحران‌خیز نبوده‌اند و در موارد بسیاری حتی منبعی برای بازیابی گونه‌های گیاهی بوده‌اند، اما این امر همیشگی نیست. خانم کاوسون در این باره می‌گوید: «در یک فصل معمولی بعد از آتش‌سوزی انتظار داریم که جنگل‌ها بازیابی شوند. اما متاسفانه باید بگویم که جنگل‌های اکالیپتوس بعد از چند نوبت آتش‌سوزی، مقاومت خود را از دست می‌دهند و درختان تسلیم می‌شوند. حتی جنگل‌های مقاوم در برابر آتش‌سوزی‌های مکرر، توان مقابله برای زنده ماندن را ندارند.»
خشکسالی و رشد علف‌های هرز هم جزو عواملی هستند که توانایی جنگل‌ها و گیاهان را برای بازیابی بعد از آتش‌سوزی به خطر می‌اندازند.
توانایی بومیان استرالیا در مدیریت آتش
با توجه به اینکه استرالیا کشوری همیشه مستعد آتش‌سوزی‌های فصلی است، این پرسش مطرح می‌شود که در گذشته بومیان استرالیا برای مهار آتش چه کار می‌کردند؟ سئوالی که برخی کارشناسان برای آن جوابی ندارند، از جمله خانم کاوسون. این پژوهشگر اطلاعات زیادی درباره روش‌های مواجهه بومیان برای مهار و مدیریت آتش در دست ندارد ولی معتقد است که برای مدیریت جنگل‌کاری باید از دانسته‌های آنها استفاده کرد و آنها را به مشارکت گرفت.
اندک اطلاعات موجود نشان می‌دهد که بومیان استرالیا در فصل‌هایی از سال، بخش‌هایی از اراضی و جنگل‌ها را مشخص می‌کردند و آتش می‌زدند. آنها معتقد بودند با این کار، مانع از آن خواهند شد که موقع آتش‌سوزی‌های وسیع فصلی، خسارت‌های بیشتری وارد شود.
جین کاوسون، محقق و مدرس دانشگاه ملبورن، به برنامه "سوزاندن درختان با هدف مدیریت آتش" اشاره می‌کند که قبل از بروز آتش‌سوزی‌های طبیعی در استرالیا انجام می‌شود. او اضافه می‌کند که این برنامه به شکل سالیانه و در اراضی عمومی از جمله در ایالت ویکتوریا در استرالیای جنوبی انجام شده است و تاثیر زیادی هم در کنترل آتش‌سوزی‌های فصلی داشته است.
تهدید منابع آبی و مشکل تصفیه آب
این آتش‌سوزی‌ها تهدیدی هم برای منابع آب استرالیاست، موضوعی که به اعتقاد الناز ترابی، مدرس رشته برنامه‌ریزی و سیاست‌های زیست محیطی در دانشگاه گریفیث استرالیا، می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت انسان ایجاد کند.
الناز ترابی در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی به تاثیرات آنی مخرب آتش‌سوزی‌ها بر آبراه‌ها و مسیل‌های منتهی به منابع آب شیرین اشاره می‌کند و می‌گوید که در اثر این آتش‌سوزی‌ها، دمای آب افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند و آب "آلوده و کدر" می‌شود که در نوع خود، به اکوسیستم آسیب می‌زند و بوی نامطلوب ایجاد می‌کند.
او تاکید می‌کند که آتش‌سوزی جنگل‌ها چرخه آبرسانی را در همه سطوح زیرساختی تحت تاثیر قرار می‌دهد. او این چرخه را شامل منابع آب مانند رودها، سدها، مخازن و دریاچه‌ها و همچنین شبکه لوله‌کشی، تصفیه‌خانه‌ها و تاسیسات تصفیه فاضلاب می‌داند.
به این ترتیب، آتش‌سوزی‌ها در استرالیا، چالشی فوق‌العاده برای فرآیند تصفیه آب به حساب می‌آید؛ چراکه افزایش کدر بودن آب به معنی آن است که فرآیندهای تصفیه، سخت‌تر انجام می‌شود که به نوبه خود پرهزینه‌تر هم هستند.
در این میان مردم استرالیا همین مشکل را کم دارند که تاسیسات تصفیه فاضلاب هم از کار بازبماند. در این صورت، فاضلاب‌های تصفیه نشده در طبیعت رها می‌شوند که به گفته خانم ترابی، این اتفاق آغاز مشکلات زیست‌محیطی بزرگتری برای استرالیاست.
مشکل تصفیه منازل روستایی
در مناطق روستایی و حاشیه‌ای استرالیا که خط مقدم رویارویی با آتش هستند، آب خانه‌ها عمدتا از مخازن آب باران تامین می‌شود. علی عبیری، کارشناس مکانیک در بخش صنعت استرالیا، در این باره می‌گوید: «این آب با تصفیه خیلی اندک مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد. در هنگام آتش‌سوزی و روزها و هفته‌های بعد از آن، حجم زیادی از خاکستر روی سقف خانه‌ها وارد این مخازن می‌شود و آنها را به شدت آلوده می‌کند. حال اگر بعد از آتش‌سوزی باران بیاید، این آلودگی به مراتب بیشتر هم می‌شود».
علی عبیری در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی می‌گوید که یکی از چالش‌های بزرگ، تخلیه این مخازن و شستشوی آنهاست که آن هم با مقدار زیادی آب صورت می‌گیرد. آقای عبیری می‌گوید که علاوه بر تخلیه حجم زیادی آب آلوده، مقدار زیادی آب توسط کامیون‌ها به خانه‌ها ارسال می‌شود تا مخازن آنها ابتدا شسته شده و بعد دوباره برای مصرف مردم پر شود. با در نظر گرفتن شرایط خشکسالی استرالیا که خود یکی از دلایل وقوع آتش است، می‌توان تصور کرد که تامین این مقدار آب چقدر سخت است و این مصرف اضافه، باعث کم آب‌تر شدن هر چه بیشتر رودهای بی‌رمقِ این روزهای استرالیا شده است.
هر چه هست نگرانی‌ها از آسیب دیدن محیط طبیعی و منابع آب بعد از هر آتش‌سوزی و سیل بیشتر می‌شود. به گفته الناز ترابی، مدرس دانشگاه گریفیث استرالیا، سیل می‌تواند در دوره زمانی کوتاه‌تری، خاکستر، مواد سوخته و لاشه حیوانات را وارد رودها و حوزه‌های آبگیر کند. به این مشکل باید فرسایش بیشتر ساحل رودخانه‌ها را هم افزود که چالش دیگری برای استرالیاست.
آتش‌سوزی‌ها عادی می‌شود
به نظر می‌رسد مردم استرالیا باید بیش از همیشه به سیل، آتش‌سوزی، خشکسالی و طوفان عادت کنند، زیرا به گفته کارشناسان، "آتش‌سوزی‌های گسترده آغاز روندی است که به تدریج معمولی‌تر" می‌شود.
الناز ترابی توضیح می‌دهد: «با تغییرات آب‌و‌هوایی، این رخدادها بیشتر و شدیدتر هم خواهند شد تا جایی که ما دائماً از یک رویداد سخت اقلیمی، به رویدادی دیگر که کاملا متضاد با اولی است، می‌رویم».
حالا شهرنشینی مردم هم بر پیچیدگی موضوع اضافه کرده است؛ آن هم شهرنشینی در "مناطق پرخطر" که چالشی بزرگ مقابل فرآیندهای فعلی برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری است.
الناز ترابی، مدرس رشته برنامه‌ریزی و سیاست‌های زیست‌محیطی در دانشگاه گریفیث استرالیا، چاره کار را "برنامه‌ریزی با روش سناریو" می‌داند که مانند ابزاری ارزشمند می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های راهبردی و در درازمدت بسیار سودمند باشد؛ فقط لازم است همه جنبه‌های برنامه‌ریزی مثل حمل‌و‌نقل، زیرساخت‌ها، آب و کاربری زمین یکپارچه‌سازی شود.
آتش‌سوزی‌های چند ماهه در استرالیا تا کنون ۳۳ نفر را به کام مرگ کشانده است. کارشناسان برآورد می‌کنند که نزدیک به یک میلیارد حیوان تلف شده باشند.