آینده ناروشن ازبکستان پس از مرگ احتمالی رئیس جمهور
۱۳۹۵ شهریور ۱۰, چهارشنبه
کابینه وزیران ازبکستان روز یکشنبه ۲۸ اوت (۷ شهرویر) رسما اعلام کرد اسلام کریموف، رئیس جمهور ۷۸ ساله این کشور در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان تاشکند بستری شده است. در ابتدا خبر رسید که وضعیت کریموف وخیم است و حتا گزارش شده بود که او به اغما رفته است.
"فرغانه نیوز"، سایت مشهور منطقه آسیای میانه، حتا خبر درگذشت کریموف را اعلام کرد. خبرگزاری روسی "اینترفاکس" ولی این خبر را بلافاصله تکذیب کرد.
یک روز بعد یعنی ۲۹ اوت لاله کریموا، دختر کوچک رئیس جمهور ازبکستان در صفحه اینستاگرام خود خبر داد که پدرش دچار خونریزی مغزی شده و در وضعیت اغما به سر میبرد.
مقامات رسمی ازبکستان درباره آخرین وضعیت رئیس جمهور این کشور سکوت کرده‌اند. در صفحه اینستاگرام دختر کریموف در ۳۱ اوت اعلام شد که پدرش زنده است و از مردم خواست برای سلامتی او دعا کنند.
دختر بزرگ رئیس جمهور ازبکستان در حبس خانگی
روزنامه روسی "ایزوستیا" به نقل از یک منبع حکومتی ازبکستان مدعی شده است خاندان کریموف از فعالیت سیاسی منع خواهد شد. همین منبع خبرداده است که وضعیت کریموف وخیم است و "به کمک دستگاه" زنده است و احتمال دارد چند روز دیگر فوت کند.
اسلام کریموف پسر ندارد. پیش‌تر دختر بزرگ او گلنارا کریموا به عنوان وارث پدر شناخته می‌شد. گلنارا در سال ۲۰۰۸ نماینده‌ی ازبکستان در یونسکو شد.
بیشتر بخوانید: دختر رئیس‌جمهور ازبکستان "زندانی است و کتک می‌خورد"
او یکی از ثروتمندترین زنان آسیای مرکزی است و در ازبکستان به او لقب "شاهزاده شرق" را داده بودند. اما او به دلیل فساد و انباشت ثروت زیاد از طرق غیرقانونی، به غضب پدر گرفتار شد و به حبس خانگی محکوم شد.
دعوا بر سر جانشینی کریموف
نادژدا آتایوا، رئیس "سازمان مدافع حقوق بشر در آسیای مرکزی" به بخش فارسی دویچه وله می‌گوید، کریموف از سال ۱۹۹۱ رئیس جمهور ازبکستان شده و یکی از مستبدترین حاکمان آسیای میانه است.
به گفته این مدافع حقوق بشر، بحث بر سر وارث کریموف از هم‌اکنون، پیش از اعلام خبر رسمی درگذشت او، داغ شده است. از طرف دیگر نگرانی‌ها نسبت به بی‌ثبات شدن این کشور آسیای میانه در پی مرگ احتمالی کریموف رو به فزونی است.
خانم آتایوا تاکید می‌کند: «سازمان ما روز شنبه ۲۷ اوت خبری دریافت کرد مبنی بر اینکه کریموف ساعت ۱۵ و ۳۵ دقیقه به وقت مسکو (۱۶ و ۳۵ دقیقه به وقت اروپای مرکزی) فوت کرده است. اما هنوز خبر درگذشت او از طرف مقامات تائید نشده است.»
وارثین کریموف چه کسانی هستند؟
بر اساس قوانین ازبکستان، پس از فوت رئیس جمهور، قدرت به نعمت‌الله یولداشوف، رئیس مجلس سنای ازبکستان واگذار می‌شود. اما کارشناسان ازبک و غربی پیش‌بینی می‌کنند که شوکت میرضیایف، نخست وزیر فعلی ازبکستان و یا رستم عظیموف، وزیر امور مالی وارثین کریموف خواهند بود.
میرضیایف ۵۸ ساله از سال ۲۰۰۳ مقام نخست وزیری این کشور را بر عهده دارد.
نادژدا آتایوا، مدافع حقوق بشر ازبک می‌گوید هر دو وارث تربیت شده دستگاه دیکتاتوری کریموف هستند و وضعیت مردم با روی کارآمدن آنها بهبود نخواهد یافت. اما این مدافع حقوق بشر تصریح می‌کند که روی کارآمدن نخست وزیر فعلی به نفع پوتین و روسیه خواهد بود.
بیشتر بخوانید: گسترش نفوذ نیروهای دولت اسلامی در آسیای میانه
نادژدا آتایوا می‌افزاید: «وارثین کریموف سیاست او را ادامه خواهند داد و تغییری در سیاست داخلی و خارجی ازبکستان پس از دوره کریموف بوجود نخواهد آمد. در کشور ما حتا به دلیل داشتن ریش و یا به دلیل پخش صدای قرآن و یا اذان از موبایل جوانان را دستگیر می‌کنند.»
کارشناس آلمانی: نخست وزیر فعلی جانشین کریموف خواهد شد
اووه هالباخ، کارشناس بنیاد علم و سیاست برلین که با وضعیت ازبکستان به خوبی آشناست به دویچه وله می‌گوید وضعیت کریموف شبیه "سناریوی فوت برژنف"، رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق است. خبر مرگ برژنف نیز با تاخیر اعلام شده بود. «فکر می‌کنم خبر فوت رهبر ازبکستان نیز با تاخیر اعلام شود.»
به نظر آقای هالباخ نیز گزینه احتمالی جانشین کریموف میرضیایف، نخست وزیر فعلی ازبکستان خواهد بود و این قدرت همانند خاندان علی‌اف در آذربایجان و یا قدیراف در چچن مورثی نخواهد بود.
این کارشناس همچنین تاکید می‌کند اگر وضعیت در ازبکستان پس از کریموف تغییر کند، بیم آن می‌رود که اسلام‌گرایان افراطی ازبک از افغانستان، سوریه و عراق به این کشور بازگردند.
به گفته هالباخ، وضعیت امنیتی پس از دوره کریموف چالش بزرگی برای این کشور خواهد بود. ازبکستان فقط در نیمه اول سال ۲۰۱۶ بیش از ۵۵۰ اسلام‌گرا را دستگیر کرده است. این کارشناس آلمانی اما خاطرنشان می‌کند که رژیم‌های دیکتاتور منطقه مخالفان خود را بیشتر به بهانه تروریسم دستگیر می‌کنند.
مناسبات ایران و ازبکستان پر تنش بود
ایران درنوامبر سال ۱۹۹۲ استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت. ازبکستان در سال ۱۹۹۵ یعنی ۴ سال پس از استقلال خود در تهران سفارتخانه افتتاح کرد.
مناسبات ایران با این کشور آسیای میانه همواره با تنشن و چالش همراه بوده است. ازبکستان تنها کشور اتحاد شوروی سابق بود که در سال ۱۹۹۵ از تحریم کنگره‌ی آمریکا علیه ایران علنا پشتیبانی کرد.
بنابه گفته‌ی کارشناسان محلی، یکی از مهم‌ترین عوامل سردی روابط ازبکستان با ایران، همکاری ایران در احداث نیروگاه‌های برق تاجیکستان اس، زیرا این کشور بیم آن دارد با احداث نیروگاه‌های در تاجیکستان، با بحران کمبود آب مواجه شود.
در سال ۲۰۱۰ صدها واگن تاجیکستان در قلمرو ازبکستان توقیف شدند. بدنبال آن قیمت مواد غذایی و مصالح ساختمانی در تاجیکستان به شدت بالا رفت و بسیاری از کارخانه‌های تاجیکستان به حالت نیمه‌تعطیل درآمدند.
در پی آن جمهوری اسلامی ایران به ازبکستان هشدار داد که در صورت ادامه این محدودیت‌ها، ایران تدابیر مشابهی علیه قطارهای ازبکستان به کار خواهد گرفت. پس از مدتی کوتاه این مشکل حل شد.
کارشناسان بیم دارند که "انتقال نادرست قدرت" در ازبکستان کشورهای دیگر آسیای میانه را هم تحت تاثیر قرار دهد. برخی از همین کارشناسان حتی گفته‌اند اگر بر سر جانشینی کریموف توافقی نشود ازبکستان می‌تواند به "کانون جدید جنگ و درگیری در منطقه" تبدیل شود.