افتتاح بنیاد فرهنگی در تبریز به‌جای فرهنگستان زبان ترکی آذری
۱۳۹۴ خرداد ۱۲, سه‌شنبه
حسن روحانی در تبریز "بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان" را به صورت "ویدئو کنفرانس" افتتاح کرد. روحانی در پیام ویدیوئی خود تاکید کرد، با افتتاح این بنیاد وعدهای که در سفر استان به مردم داده شده بود، جامه عمل پوشید.
رئیس جمهورایران پیش از این وعده افتتاح فرهنگستان زبان و ادب ترکی آذربایجان در تبریز را داده بود، اکنون بجای آن بنیاد فرهنگ، ادب و هنر آذربایجان تاسیس شده است.
این بنیاد در خانه تاریخی پروین اعتصامی در تبریز (۳۰ اردیبهشت / ۲۰ مه) با حضورعلی جنتی وزیر ارشاد رسما فعالیت خود را آغاز کرد. وزیر ارشاد خبر داد که این بنیاد پس از مشورت با شخصیت‌های فرهنگی و ادبی استان تاسیس شده و ریاست آن را نیز شخصا برعهده دارد.
جنتی افزود: «بنیاد در راستای تقویت زبان آذری فعالیت خواهد کرد و علاوه بر پرداختن به زبان آذری خواهد توانست در سایر زمینههای فرهنگی، هنری و ادبی نیز فعالیت کند.»
دلیل تبدیل فرهنگستان به بنیاد
تاسیس بنیاد جدید فرهنگی در تبریز پرسشها و بحثهای زیادی در رسانههای محلی و میان نخبگان فرهنگی آذربایجان برانگیخت.
روحانی و علی جنتی وزیرارشاد درباره دلایل تغییر وعده تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری به بنیاد توضیحی ندادند. اما علیاکبر صفیپور مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی گفت که تشکیل فرهنگستان نمیتواند به مطالبات مردم در زمینه زبان ترکی آذربایجان پاسخ دهد و این زبان به بنیادی نیاز دارد که بتواند کارهای پژوهشی وتحقیقی در خصوص این زبان را انجام دهد.
صفی پور یادآور شد: «اولویت دولت در استان، فرهنگستان زبان ترکی بود که تبدیل به مطالبه عمومی به ویژه نخبگان شده بود. اما در هر کشور یک فرهنگستان زبان وجود دارد که مربوط به زبان ملی آن کشور است و در زمینه پژوهش و ابداع واژگان جدید فعالیت میکند.»
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی همچنین تاکید کرده است که بنیاد جیدالتاسیس میتواند زیرساختهای آموزش زبان مادری را در سطح مدرسه و دانشگاه فراهم کند. وی با انتقاد از نبود کتابخانه تخصصی زبان ترکی آذری در استان آذربایجان شرقی گفت نود درصد کتابخانههای استان آذربایجان شرقی فاقد کتابهای زبان ترکی آذری هستند.
"ماجرای پر سر و صدای بنیاد"
نحوه بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان بویژه از سوی رسانههای محلی مورد انتقاد قرار گرفت. در پایگاه اطلاع رسانی "آناج" که به زبانهای فارسی و ترکی آذری در ایران انتشار مییابد، انتقاد میشود که "وعدههای رئیس جمهورایران شعار برای جمع آرا مردم آذربایجان" بوده است.
وبسایت آناج که گزارشهای ویژهای در ارتباط با سفر روحانی به تبریز منتشر کرده میافزاید که "نحوه فعالیت و اساسنامه بنیاد، مردم و رسانهها را سردرگم کرده است".
مسئولان پیش از این از ارائه‌ی جزئیات بیشتر در باره فعالیت فرهنگستان بنیاد منع شده بودند. اما حالا این بنیاد با تمامی ابهاماتش افتتاح شد و بازهم مسئولان مربوطه از ارائه‌ی توضیحات درباره‌ی جزئیات این بنیاد خودداری کرده و همچنان آنرا در "قرنطینه خبری" قرار دادهاند.
آناج مینویسد: «در حال حاضر مردم آذربایجان با افتتاح بنیادی روبرو هستند که اساسنامه، نحوه‌ی فعالیت و مسئولین اجرایی آن برایشان نامشخص است و بیم این می‌رود که مردم به مانند برخی طرح‌های دولت با یک افتتاحیه‌ی نمادین روبرو بوده و فقط خانه پروین اعتصامی را افتتاح مجدد کردهاند. حال باید منتظر ماند و دید ماجرای پرسر و صدای بنیاد به کجا خواهد رسید.»
"روحانی به وعده خود عمل نکرد"
دکتر احمد امید یزدانی، مولف "فرهنگ جامع آلمانی- آذربایجانی" و مسئول "آکادمسین‌های آلمان- آذربایجان" در برلین هم انتقاد میکند که روحانی گرچه در تبریز بود، اما شخصا این بنیاد را افتتاح نکرده است. این محقق آذربایجانی در گفت و گو با دویچه وله تاکید میکند که موافقت روحانی با تاسیس یک بنیاد بجای فرهنگستان عقبنشینی از درخواستهای مردم و نخبگان آذربایجان است.
یزدانی میافزاید: «آقای روحانی به وعده خود در تاسیس فرهنگستان ترکی عمل نکرد. مردم آذربایجان به زبان ملی خود اهمیت میدهند و خواستار تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی آذربایجان بودند. این مسئله یک موضوع فرهنگی است نه مسئله سیاسی امنیتی. من تعجب میکنم که در میان موسسین علاوه بر وزیر ارشاد، استاندار و نماینده ولیفقیه، گویا ادیبانی هم هستند. اما چرا نام آنها بیان نشده و اینان چه کسانی هستند؟ آیا آنها آشنایی با فرهنگ، زبان و ادبیات آذربایجان دارند و جایگاه آنان در فرهنگ و هنر و ادبیات آذربایجان چیست؟»
بنیادهای مشابه در مناطق دیگر قومی هم تاسیس شود
شاهد علوی، روزنامهنگار، افتتاح بنیاد در تبریز را با تشدید بحث انتخابات مجلس در ایران مرتبط میداند. آقای علوی که درباره مسائل اقوام هم تحقیق میکند، در گفت‌وگو با دویچه وله خاطرنشان کرد: «آنچه به عنوان بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان در تبریز افتتاح شد در واقع جوابی است به وعدهای که آقای روحانی داده بود. تاسیس چنین بنیادی در مناطق قومی کشور میتواند اقدام موثر و خوبی باشد. اگربنیادهای دیگری هم که دولت متولی آن باشد در مراکز استانهای قومی تاسیس شود، اقدامی مثبت است، به شرط اینکه اساسنامه و راهبردهایی که برای این بنیاد تعریف میشود متناسب با خواست نخبگان فرهنگی باشد و به تقویت ریشههای فرهنگی و هنری مناطق قومی کمک کند.»
به عقیده این کارشناس در اساسنامه بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان به زبان ترکی آذربایجان اشارهای نمیشود. وی با توجه به ادامه بحث انتخابات مجلس در ایران نتیجه میگیرد که تاسیس این بنیاد "ژست انتخاباتی" است.
وی در ادامه تاکید میکند: «تاسیس این بنیاد کمک خواهد کرد که آرا نامزدهای نزدیک به روحانی بالاتر رود. ولی آنهایی که این حرکت را ژست انتخاباتی میدانند غیر از عدم شرکت در انتخابات عملا افزار دیگری برای مخالفت ندارند چون کاندیداهای مستقلی که خواست اینها را برآورده بکنند، نیستند. این یک بازی در درون سیستم بین اصلاحطلبان، اقتداریون و اصول گرایان است و گزینش دیگری هم وجود ندارد.»
اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی مهمتر از تاسیس بنیاد است
به نظر دکتر ضیاء صدرالاشرافی، پژوهشگر و فعال فرهنگی آذربایجانی هم "افتتاح بنیاد در تبریز برای مصادره آرا آذربایجان" انجام گرفته است. به نظر صدرالاشرافی عملی کردن اصل ۱۵ قانون اساسی مربوط به تحصیل زبانهای اقوام در مدارس، مهمتر از تاسیس یک فرهنگستان و یا بنیاد و موسسه فرهنگی است. وی تاکید میکند که با گذشت ۳ دهه از تصویب قانون اساسی هنوز این اصل اجرا نشده و مخالفتهایی با اجرایی شدن آن وجود دارد.
آقای صدرالاشرافی میافزاید: «انتظار مردم آذربایجان تاسیس فرهنگستان زبان و ادب ترکی بود. حال تغییر این وعده نشان میدهد که دولت در عملی کردن قولهایی که به ملیتها داده جدی نیست و ادامه این وضعیت مردم را بیشتر به سوی ناامیدی و نارضایتی سوق خواهد داد.»
بنیاد فرهنگ، ادب و هنر آذربایجان در تبریز به عنوان یک موسسه عامالمنفعه، غیرسیاسی و غیر انتفاعی فعالیت میکند. مسئولان محلی وعده میدهند که فعالیتهای آن در سطح استانهای همجوار هم گسترش یابد.