«ایران در پی تبدیل شدن به قدرت بالقوه اتمی است»
۱۳۹۰ آبان ۱۸, چهارشنبه
در اولین ساعات روز چهارشنبه ۹ نوامبر، ۱۸ آبان، "آژانس بین‌المللی انرژی اتمی" گزارش جدید خود درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را رسما منتشر کرد. این گزارش ۲۶ صفحه‌ای دارای یک ضمیمه دوازده صفحه‌ای است که شامل توضیحات فنی درباره تحقیقات ایران با مواد منفجره و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای قابل انطباق با انفجارات هسته‌ای است.
در این گزارش همچنین به وجود یک محفظه فولادی بزرگ در پادگان پارچین ورامین اشاره شده که در آن انفجارات اتمی پیش آزمایش می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش خود برای اولین بار به وضوح اعلام کرده که ایران حداقل تا سال ۲۰۱۰ روی ساخت بمب اتمی کار می‌کرده است.
محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری اسلامی در واکنش به این گزارش اعلام کرد: «ایران سر سوزنی از مواضع خود عقب‌نشینی نخواهد کرد».
کاظم جلالی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در این باره گفت: «این گزارش، گزارشی کاملاً سفارش شده از سوی آمریکایی‌هاست و آمانو نیز از تصمیم آمریکایی‌ها برای تهیه و ارائه آن باخبر است.»
علی اصغر سلطانیه نماینده‌ی دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز دبیر کل آژانس را متهم کرد که «بر خلاف اساسنامه این سازمان اقدام کرده و با مسموم کردن فضای همکاری، زمینه تقابل میان اعضا و دبیرخانه را فراهم کرده است».
با نگاهی به واکنش‌های مسئولان ایران به آخرین گزارش "آژانس بین‌المللی انرژی اتمی" آشکار می‌شود که این گزارش بیش از گزارش‌های قبلی موجب خشم مقامات ایرانی شده است. برخی از کارشناسان نیز این گزارش را نقطه عطفی در روابط آژانس با ایران دانسته‌اند.
اما چرا این گزارش تا این حد حساسیت‌ها را برانگیخته است؟ بهروز بیات مشاور سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که این گزارش حاوی نکته تازه‌ای نبوده و تنها به این دلیل حساسیت‌برانگیز شده که بخش مربوط به ابعاد نظامی فعالیت هسته‌ای ایران را مفصل‌تر از قبل توضیح داده است. او به دویچه‌وله گفت: «این بخشی که مربوط به کاربرد نظامی برنامه‌ی ایران است، دارای یک سری موارد است که قبلاً هم بیان شدهاند، اما نه با تفصیل و جزییات و نه با این قاطعیت. در ضمن یکی دو مورد جدید در آن هست؛ یکی اینکه در یکی از پادگانهای نزدیک تهران به اسم "پارچین"، از طریق ماهواره یک محفظهی فولادین را میبینند که آژانس حدس میزند در این محفظهی فولادین انفجارهای قوی برای بهکار بردن در بمب هسته‌ای آزمایش و تجربه میشوند چون به عنوان چاشنی بمب هسته‌ای، انفجارات متعارفی ضروری هستند. موضوع دیگری هم که به گزارش اضافه شده، صحبت از یک دانشمند فیزیک هسته‌ای یا متخصص در بخش سلاح هسته‌ای از یکی از کشورهایی است که دارندهی سلاح هسته‌ای است یا اقلاً قبلاً بوده که حدود شش هفت سال در این قسمت با ایران همکاری کرده است».
بشنوید: گفت و گو با بهروز بیات
اشاره آقای بیات به دانشمند هسته‌ای شوروی سابق به نام ویاچسلاو دانیلنکو است که بنا به گزارش آژانس حداقل پنج سال در دهه نود میلادی در زمینه آزمایش‌های هسته‌ای با ایران همکاری داشته است.
«الگوی ایران مدل ژاپنی است»
در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان شده که شواهد ومدارکی در دست است که نشان می‌دهد ایران حداقل تا سال ۲۰۱۰ در پی ساخت بمب اتمی بوده است. بهروز بیات از این گزارش چنین نتیجه می‌گیرد که ایران در جهت رفتن به سوی یک نیروی بالقوهی هسته‌ای است. یعنی کوشش ایران بر این است که ظرفیت و قابلیت تولید جنگافزار هسته‌ای را کسب کند. او می‌گوید: «هیچجا صحبت از این نیست که ایران می‌خواهد بمب بسازد. در گزارش آژانس هیچجا با قاطعیت تمام گفته نشده که ما حتماً بر این عقیدهایم که ایران می‌خواهد این کار را بکند، بلکه میگویند که یک سری نشانهها و اندیکاتورها وجود دارند که دلالت بر آن دارند که کسی که این کار را می‌کند، قصد ساخت بمب هسته‌ای را دارد».
آقای بیات از روشی نام می‌برد که در عرف بین‌المللی به آن"روش ژاپنی" میگویند و شامل کشورهایی است که قابلیت ساخت بمب هسته‌ای را دارند و هروقت تصمیم بگیرند، میتوانند به سرعت آن را عملی کنند. به نظر وی هدف ایران در نهایت رسیدن به این مرحله است.
وی سه دلیل عمده برای این که ایران قصد رسیدن به این مرحله را دارد ذکر می‌کند: «اگر ایران به توان بالقوه اتمی تبدیل شود، اولا رژیم می‌تواند با ایجاد یک موج ناسیونالیستی در داخل کشور، مدت بیشتری دوام پیدا کند. دوم این که در صورتی که خیزش دوباره‌ای در بین مردم ایران بلند شود، رژیم می‌تواند نیروهای خارجی را از دخالت یا پشتیبانی از جنبش ایران برحذر بدارد و سوم اینکه با افزایش یا نزدیک شدن به قابلیت ساخت بمب هسته‌ای، وضعیت چانهزنی رژیم با غرب بهتر خواهد شد».
مهران براتی تحلیلگر سیاسی نیز معتقد است که ایران نه به دنبال ساخت بمب اتمی بلکه در پی رسیدن به قدرت بالقوه اتمی است. او می‌گوید برای تحقق نظریه "صدور انقلاب" که از زمان آیت‌الله خمینی وجود داشت و بخش عمده‌ای از حاکمیت همچنان در پی آنند، داشتن توان بالقوه اتمی لازم است چرا که به نظر وی با رسیدن به این مرحله ایجاد تنش در صحنه بین‌المللی برای ایران راحت‌تر خواهد بود.
بشنوید: گفت و گو با مهران براتی
تحریم‌های بیشتر اما نه حمله نظامی
ساعاتی پس از انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت هسته‌ای ایران، ایهود باراک وزیر دفاع اسرائیل که چند روزی است مستقیما از حمله نظامی به ایران سخن می‌گوید، در یک تغییر موضع آشکار خواستار "تحریم‌های مرگبار" علیه ایران شد. وی تحریم کامل "بانک مرکزی ایران" و نیز ممنوعیت معاملات نفتی با این کشور را از جمله این تحریم‌ها عنوان کرد.
مهران براتی معتقد است نتیجه این گزارش نه حمله نظامی که اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران خواهد بود. او می‌گوید: «آنچه الان غرب می‌خواهد و یا آنچه نتیجهی این گزارش می‌تواند باشد، به نظر من، این نیست که بلافاصله جنگی در راه است. بلکه اعمال تحریم‌های خیلی گستردهتر، بهویژه در دو زمینه مطرح است: یک، تحریم بانک مرکزی و دوم ممنوعیت فروش نفت و گاز از طرف ارگانهایی که مربوط به سپاه می‌شود، مانند "شرکت دریایی صدرا" که میدان‌های نفت و گاز جنوب ایران و فروش آن را در دست دارد و چندین شرکت دیگری که همراه هستند».
بهروز بیات نیز نظری مشابه دارد. او می‌گوید: «اینکه آیا شورای حکام این موضوع را دوباره به شورای امنیت میفرستد یا نه نمیتوانم با قاطعیت بگویم. اما علائم بسیاری وجود دارد در جهت اینکه پرونده ایران را دوباره به شورای امنیت احاله کنند، با این هدف که تحریم‌ها گسترش و شدت پیدا کنند».
راه حل ایران: تصویب پروتکل الحاقی
صرف نظر از واکنش‌های شتاب‌زده و شعارگونه مقامات جمهوری اسلامی به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تحلیل کارشناسان این است که این گزارش متفاوت با گزارش‌های قبلی است و ایران باید در قبال آن خردورزانه واکنش نشان دهد.
مهران براتی این خردورزی را تصویب پروتکل الحاقی آژانس توسط مجلس ایران می‌داند: «موضع ایران باید این باشد که پروتکل الحاقی را به تصویب مجلس برساند و به آژانس این امکان را بدهد که به هرجا سوءظنی دارد و فکر می‌کند ایران در حال آزمایش انفجار اتمی است، سرکشی کند، از جمله در "پارچین" که گفته می‌شود این اتاق پولادی در آنجاست و این نیروگاه در دست سپاه پاسداران است. نگرانیها اصلاً بیشتر از اینجا ایجاد شد که این آزمایش‌ها در مراکز نظامی ایران دارد انجام می‌گیرد. با تصویب پروتکل الحاقی تمام موانع برداشته می‌شود و هیچ بهانهای دیگر دست هیچ کشوری برای حمله به ایران نخواهد بود».
و بهروز بیات نیز معتقد است ایران باید دست از اقدامات "تحریک‌کننده" بردارد. او اقدامات تحریک آمیز ایران را اینگونه تعریف می‌کند: «ایران می‌گوید من میخواهم برای راکتورهای پژوهشیام در تهران تا مرز ۲۰درصد اورانیوم غنی‌شده تولید کنم. بعد که بهقدر کافی اورانیوم ۲۰ درصدی تولید کرد، می‌گوید باز هم میخواهم ادامه بدهم و تاسیساتش را هم می‌برد میگذارد زیر زمین در سایت مخفی فردو. خوب معنی این کار چیست؟! این را می‌شود اینطور فهمید که ایران می‌گوید این کار را میکنم و به هدفام که غنیسازی در سطح خیلی بالاست، نزدیکتر میشوم و آن را به زیرزمین هم میبرم. این کارها را اگر کشور دیگری در دنیا انجام میداد، شاید ایرادی به او نمیگرفتند، ولی نظر به سوابق ایران، نظر به وضعیت رژیم ایران، نظر به موضع رژیم ایران و نگاهاش به بقیهی دنیا، این اقدامات تحریک‌آمیز اهمیت مخصوص پیدا می‌کند».
۱۰ روز دیگر گزارش دبیرکل در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی خواهد شد و این شورا می‌تواند تصمیم بگیرد که پرونده ایران یک بار دیگر به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود یا نه.
میترا شجاعی
تحریریه: علی امینی