بازی اقلیم کردستان با "برگ" همه‌پرسی استقلال
۱۳۹۶ فروردین ۱۵, سه‌شنبه
صفین دزه‌ای، سخنگوی اقلیم خودمختار کردستان عراق، روز یکشنبه (۲ آوریل/ ۱۳ فروردین) گفت، کردها می‌توانند از اجرای همه‌پرسی استقلال کردستان به عنوان برگ برنده‌ای علیه دولت عراق در مذاکرات بر سر استقلال استفاده کنند.
دزه‌ای همچنین تأکید کرد که قصد اقلیم کردستان برای برگزاری همه‌پرسی استقلال "نقشه‌ای سری" نیست و پیشنهاد آن از چند سال پیش مطرح بوده، اما اولویت منطقه در آن زمان مبارزه با داعش بوده است. سخنگوی اقلیم کردستان افزود، اینک کمیسیون عالی انتخابات آماده برگزاری چنین رفراندومی است.
صفین دزه‌ای گفت: «همه‌پرسی به معنای استقلال بلاواسطه اقلیم خودمختار کردستان نیست، اما برگی در دست ما در جریان مذاکرات با دولت عراق خواهد بود».
هم‌زمان با انتشار سخنان سخنگوی اقلیم کردستان، خبرهایی هم از بحث و تبادل نظر دو حزب اصلی کردستان عراق (حزب دمکرات و اتحادیه میهنی) در روز یکشنبه گذشته درباره همه‌پرسی استقلال منتشر شد.
مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، چند روز پیش گفته بود که این منطقه خودمختار "به زودی" همه‌پرسی استقلال برگزار خواهد کرد. خبرگزاری‌ها به نقل از دفتر مطبوعاتی رئیس اقلیم کردستان خبر داده بودند که بارزانی در دیدار اخیرش با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، این تصمیم را مطرح کرده است. برخی تحلیل‌گران سفر دبیرکل سازمان ملل به اقلیم کردستان را نیز بی‌ارتباط با قصد کردها برای برگزاری رفراندوم و کسب استقلال نمی‌دانند.
مخالفان داخلی و منطقه‌ای سریعا واکنش نشان دادند. ابراهیم کالین، سخنگوی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، روز ۱۱ فروردین (۳۱ مارس) گفت، ترکیه چنین اقدامی را محکوم می‌کند و به‌خصوص در شرایطی که "به واسطه مبارزه با داعش و مبارزه ما با پ‌ک‌ک" خطرات منطقه‌ای در عراق در اوج خود هستند، آن را "اشتباه" می‌داند.
حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق نیز در رابطه با "تجزیه کردستان عراق" هشدار داد. او ضمن تأکید بر اینکه کردها در صورت جدایی "لطمه" خواهند دید، گفت: «ما دربارۀ تمامیت ارضی عراق جدی هستیم».
جنجال "پرچم"
سویه‌ی دیگری از تنش هم خود را در برافراشتن پرچم اقلیم کردستان در ساختمان‌های دولتی کرکوک نشان داد. در پی تصمیم شورای استان، نجم‌الدین کریم، استاندار کرکوک، در کنار پرچم عراق اقدام به برافراشتن پرچم اقلیم کردستان در ساختمان‌های دولتی کرده بود. سپس پارلمان عراق رأی به برداشتن پرچم‌های اقلیم کردستان از فراز ساختمان‌های دولتی کرکوک داد.
اما مقام‌های محلی کرکوک تصمیم پارلمان را رد کردند و آن را "غیرقانونی" و "مداخله‌آمیز" نامیدند. حتی قرار شده که امروز سه‌شنبه (۴ آوریل/ ۱۵ فروردین) شورای استان کرکوک در ارتباط با موضوع همه‌پرسی به قصد الحاق کرکوک به اقلیم کردستان جلسه‌ای برگزار کند.
برافراشتن پرچم اقلیم کردستان در کرکوک، از جمله در راستای زمینه‌سازی برای اجرای رفراندوم و نیز سنجش واکنش دولت مرکزی عراق و همسایگان اقلیم کردستان یعنی ایران، ترکیه و سوریه ارزیابی می‌شود.
واکنش ایران و ترکیه
ایران و ترکیه همان‌گونه که انتظار می‌رفت، به تنش "پرچم" پیوستند. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، اقدام اقلیم کردستان در برافراشتن پرچم خود در کرکوک را "مغایر قانون اساسی" عراق خواند و آن را "تنش‌آفرین" نامید. قاسمی روز دوشنبه (۱۴ فروردین/ ۳ آوریل) گفت: «به اهتزاز در آمدن هر پرچمی غیر از پرچم عراق در کرکوک را که طبق قانون اساسی این کشور تحت حاکمیت دولت فدرال می‌باشد، اقدامی مغایر با قانون اساسی و تنش‌آفرین می‌دانیم».
مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز نصب پرچم اقلیم کردستان در کنار پرچم عراق در کرکوک و "تغییر بافت قومی" این منطقه را اقدامی "اشتباه" خواند و حمایت خود را از "تمامیت ارضی عراق و سوریه" اعلام کرد.
اهمیت کرکوک
کرکوک همواره یکی از مناطق مورد مناقشه میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق بوده است. وضعیت کرکوک در ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق تعریف شده؛ ماده‌ای که پس از حمله نظامی آمریکا به عراق و سقوط صدام حسین به تصویب رسیده است.
طبق این ماده بایستی تا پایان سال ۲۰۰۷ رفراندومی در مناطق مورد اختلاف کردها و عرب‌ها برگزار می‌شد تا روشن می‌شد که آیا این مناطق باید در چارچوب عراق باقی بمانند یا به اقلیم کردستان بپیوندند.
اما این ماده قانون اساسی به خاطر بحران‌های پی در پی و ناآرامی‌های سیاسی در عراق هیچ‌گاه اجرا نشد. زمانی که ارتش عراق در برابر حملات "دولت اسلامی" (داعش سابق) کرکوک را ترک کرد، پیشمرگه‌های کرد در تابستان ۲۰۱۴ جای سربازان عراقی را گرفتند و اعلام کردند که دیگر حاضر به ترک این شهر نیستند.
مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، در همین زمان بود که موضوع را پایان‌یافته اعلام کرد و گفت، ماده ۱۴۰ قانون اساسی پس از ورود نیروهای پیشمرگه به مناطق مورد اختلاف و خروج ارتش از این شهرها عملا اجرا شده است.
هم‌زمان با همین تحولات بود که ایران هم نسبت به "برخی تلاش‌ها برای تجزیه عراق" هشدار داد. حسین امیرعبداللهیان، معاون وقت وزیر خارجه ایران، تیر ماه ۱۳۹۳ پس از اعلام قصد اقلیم کردستان برای برگزاری همه‌پرسی استقلال گفته بود: «باید همه اقدامات لازم برای ممانعت از تقسیم عراق صورت بگیرد».
کرکوک با ترکیب جمعیتی کرد، عرب، ترکمن و آسوری، به دلیل دارا بودن ذخایر غنی نفتی، برای اقلیم کردستان از اهمیتی حیاتی برخوردار است. از سوی دیگر مقاومت عرب‌ها، ترکمن‌ها و شیعیان طرفدار ایران در برابر پیوستن کرکوک به اقلیم کردستان، پیچیدگی دوچندانی به این منطقه می‌دهد. علاوه بر این، مخالفت ایران، ترکیه و سوریه با الحاق کرکوک به اقلیم کردستان نیز مسیر کردها برای رسیدن به استقلال را بیش از پیش دشوار می‌کند.