تبعیض بیشتر؛ میل بیشتر به خودکشی
۱۳۹۰ شهریور ۳۱, پنجشنبه
«خودکشی در زنان رو به افزایش است». این را آمارها می‌گویند. همین آمارها که اتفاقا در دستگا‌های دولتی و نیمه دولتی تهیه شده، می‌گویند ۹۲ درصد از خودکشی‌های زنان متعلق به زنان خانه‌دار است. ازدواج تحمیلی و نداشتن حق انتخاب همسر، خشونت علیه زنان، چند همسری شوهر و تهمت‌های ناموسی از جمله انگیزه‌هایی هستند که برای اقدام به خودکشی در زنان عنوان می‌شود.
این تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که از میان انواع خشونت، خشونت روانی بیشترین ارتباط را با میل به خودکشی دارد. یعنی زنانی که مورد خشونت روانی قرار می‌گیرند، بیشتر از زنان در معرض خشونت فیزیکی، تمایل به خودکشی دارند.
بر اساس تحقیقات انجام‌شده، تمایل به خودکشی در بین زنانی با تحصیلات دیپلم به بالا کمتر از زنانی است که میزان تحصیلاتشان پایین‌تر از دیپلم است.
در همه جای دنیا اقدام به خودکشی در زنان بیشتر از مردان است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در تمام دنیا زنان ۳ برابر مردان دست به خودکشی می‌زنند. اگر برای خودکشی دلایل روانی قائل باشیم و معتقد به این باشیم که تغییرات و تحولات روحی و روانی باعث میل به خودکشی می‌شود، این تفاوت آماری بین زن و مرد را چگونه می‌توانیم توجیه کنیم؟
رضا کاظم‌زاده روانشناس مقیم بلژیک در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «گروه‌های اجتماعی که در جامعه از شرایط شکننده‌تر و حساس‌تری برخوردارند یا مورد تبعیض واقع می‌شوند، اقدام به خودکشی در آن‌ها بیشتر است. بنابراین من فکر می‌کنم آن زمانی می‌شود واقعاً تفاوت آماری بین خودکشی زنان و مردان را به‌عنوان یک تفاوت روان‌شناسانه بین مرد و زن تصور کرد که ما به لحاظ حقوقی و اجتماعی به برابری واقعی در جامعه بین زن و مرد دست یافته باشیم».
آقای کاظم‌زاده معتقد است آمار بالای خودکشی در زنان و سیر صعودی آن در ایران بیش از آنکه نشان‌دهنده تفاوت‌های فیزیولوژیک زن و مرد باشد، حاکی از شرایط اجتماعی متفاوت این دو جنس است. او می‌گوید: «وقتی در مورد جامعه‌ی ایران شما می‌بینید که به مرور این آمار دارد افزایش پیدا می‌کند، وقتی متوجه می‌شوید که زن‌ها نقش مهم‌تری در اقدام به خودکشی و حتی موفق شدن در خودکشی بازی می‌کنند، مطمئناً آن شرایط اجتماعی که زنان در آن زندگی می‌کنند در این مسئله نقش مهمی دارد».
عدم حمایت از زنان خشونت‌دیده، عامل خودکشی
بر اساس تحقیقی که در سال ۱۳۸۰ تا ۸۱ در مرکز مسمومیت‌های دارویی لقمان تهران توسط فارغ‌التحصیلان دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت، مشخص شد که ۶۷ درصد زنان مورد بررسی تحت خشونت همسرشان قرار داشتند، ۶۴ درصد مورد تحقیر، ۳۸ درصد مورد سوءظن و ۴۲ درصد مورد بی‌اعتنایی واقع شده‌اند. همچنین ۶۱ درصد از این زنان از معاشرت‌های خانوادگی و ۵۷ درصد از فعالیت‌های اجتماعی منع شده‌اند.
تمامی موارد ذکرشده در بالا بر اساس تعاریف بین‌المللی از مصادیق خشونت علیه زنان هستند و این تحقیق نشان می‌دهد که خشونت مهمترین عامل اقدام به خودکشی در زنان است.
رضا کاظم‌زاده اما می‌گوید صرف خشونت خانوادگی نمی‌تواند درصد بالای خودکشی در زنان را توضیح دهد. به اعتقاد وی عدم حمایت جامعه و دولت از زن خشونت‌دیده است که می‌تواند او را به سمت خودکشی سوق دهد. او می‌گوید: «نه آموزشی در جامعه‌ی ما وجود دارد و نه سازمان‌های مدنی‌ای که بتوانند از افرادی که مورد خشونت واقع می‌شوند حمایت کنند. هیچ مرجع نه تنها دولتی بلکه حتی غیردولتی در جامعه‌ی ما وجود ندارد که این زن‌ها بتوانند به آنجا پناه برند و حداقل در مورد مشکلات‌شان با مشاوران صحبت کنند. بنابراین احساس می‌کنند هیچ راه خروجی از مشکلی که با آن درگیرند وجود ندارد و خود این مسئله نقش مهمی در اقدام به خودکشی بازی می‌کند».
خودسوزی؛ خشن‌ترین و بی‌رحمانه‌ترین روش خودکشی
بر اساس پژوهشی که در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان بهزیستی صورت گرفت، ۹۸ درصد خودکشی‌های موفق در زنان از طریق خودسوزی بوده است، یعنی خشن‌ترین و در عین حال پر سر و صدا ترین و اعتراض‌آمیزترین روش.
علت تمایل زنان به استفاده از این روش چیست؟ رضا کاظم‌زاده: «یک دلیلش این است که در ضمن این که زن دچار استیصال می‌شود و احساس می‌کند که هیچ راه فراری ندارد، گاهی اوقات معنای انتقام‌گیری هم پیدا می‌کند. حالا این انتقام‌گیری می‌تواند از همسر خودش باشد و خیلی مواقع از خانواده‌ی گسترده‌ی همسرش هم هست. چون گاهی اوقات در تحقیقات مشخص شده که ستمی که زن کشیده یا مشکلاتی که با آن درگیر بوده، به گروه اجتماعی‌اش بستگی داشته. به این معنا که مثلا مجبورش کردند در خانه‌ی شوهر باقی بماند و در حقیقت راه بازگشت را به رویش می‌بستند و یا خانواده‌ی همسرش به نوعی در آن آزارها و اذیت‌ها مشارکت داشتند. خودسوزی یک اعتراض به جمیع این شرایط است».
پژوهش انجام‌شده در سازمان بهزیستی همچنین نشان داده که به خصوص در روستاها چندهمسری مردان یکی از دلایل اصلی خودسوزی و خودکشی زنان است.
میترا شجاعی
تحریریه: فرید وحیدی