تغییر ساختار سیاسی ایران در «آینده احتمالا نزدیک»؟
۱۳۹۰ آبان ۲, دوشنبه
اغلب کسانی که در روزهای گذشته در پشتیبانی از نظر رهبر جمهوری اسلامی از تربیون‌های رسمی سخن گفته‌اند انگیزه‌ی تغییر احتمالی ساختار سیاسی ایران را اختلاف‌های موجود میان مجلس و دولت عنوان می‌کنند. فعالان سیاسی و منتقدان حکومت اعتقاد دارد هدف واقعی جلوگیری از افزایش اختلاف میان خامنه‌ای و رئیسان جمهور است که در دو دهه‌ی گذشته به شکل‌های متفاوت وجود داشته است.
ناسازگاری جدی میان دولت و مجلس
علی خامنه‌ای ۲۴ مهرماه در سفر استانی به کرمانشاه گفت «در شرایط فعلی نظام سیاسی کشور، ریاستی است و رئیس جمهور با انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شود که شیوه خوب و موثری است. اما اگر روزی در آینده احتمالا دور احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر ساز و کار فعلی وجود ندارد.»
غلامرضا مصباحی‌مقدم، نماینده مجلس و عضو جامعه روحانیت مبارز با اشاره به وجود "یک ناسازگاری جدی بین دولت و مجلس" می‌گوید سخنان خامنه‌ای به دلیل مشکلاتی بیان شده که ساختار سیاسی کشور با آن مواجه است. او روز دوشنبه، دوم آبان به سایت خبرآنلاین گفت «رئیس جمهور منتخب پارلمان طبعا پاسخگوتر خواهد بود و اگر زمانی هم مجلس روش و رفتار رئیس جمهور را نپسندید یا ضعف احساس کرد، نیاز به راهکار دیگری نیست و خود مجلس می‌تواند وی را کنار بگذارد.»
محدود کردن و تحت نظر گرفتن رئیس جمهور
رئیس مجلس، علی لاریجانی روز شنبه، ۳۰ مهر گفته است: «زمانی که رئیس جمهور به وسیله مجلس انتخاب شود، پارلمان راحت‌تر با او کار می کند و می‌تواند بعضی از اختیارات وی را محدود کند.» او در گفتگو با خبرگزاری مهر افزوده است: «انتخاب رئیس جمهور به وسیله نخبگان منتخب مردم به این معناست که مجلس کاملا رئیس جمهور را تحت نظر می‌گیرد و از او بازخواست می‌کند. این حرکت به معنای مسئولیت‌پذیر کردن بیشتر جایگاه رئیس جمهور است.»
علی لاریجانی معتقد است "نظام ریاستی" در کشورهایی موفق است که دارای احزاب بزرگ و قدرتمندی هستند. ظاهرا مصباحی‌مقدم با توجه به عدم وجود احزاب قوی در ایران گفته است: «من معتقدم بدون نظام حزبی هم می‌توان ساختاری را به وجود آورد که در آن پایه اصلی را پارلمان تشکیل بدهد.»
افزایش اختلاف با یک دست شدن دولت و مجلس
منتقدان حکومت جمهوری اسلامی معتقدند با توجه به اختیارات گسترده شورای نگهبان در رد یا قبول صلاحیت داوطلبان شرکت در انتخابات و دخالت‌های خامنه‌ای در تصمیم‌گیری‌های مهم مجلس، تغییر ساختار سیاسی به معنای افزایش قدرت "رهبری" خواهد بود. به نظر می‌رسد ضرورت تمرکز قدرت در دست رهبر جمهوری اسلامی از زمان شدت گرفتن اختلاف میان او و رئیس دولت مورد حمایتش بیشتر احساس می‌شود.
از شش سال پیش که دولت و مجلس در اختیار اصول‌گرایان قرار گرفت و ظاهرا یکدست شد، مشاجره میان قوای مجریه و قانون‌گذاری، و در ماه‌های اخیر میان خامنه‌ای و احمدی‌نژاد شدت گرفته است. محمد دهقان عضو هیئت رئیسه مجلس می‌گوید، رهبر جمهوری اسلامی در این دوران «در بسیاری از مواقع مجبور می‌شوند که برای رفع چالش میان پارلمان و رئیس جمهور وارد صحنه شوند، لذا این موارد مشخص می‌کند اشکالاتی در وضعیت موجود وجود دارد.»
تحزب به معنای اسلامی
خبرگزاری مهر دوم آبان از قول محمد دهقان نوشت: «در حال حاضر نظام ما تلفیقی از نظام پارلمانی و ریاستی در زیر مجموعه نظام ولایت فقیه است. تعارض میان نظام ریاستی و نظام پارلمانی به شکل کنونی بسیار بالاست.» او در بخشی از اظهاراتش وجود "نظام حزبی" را ضرورت موفقیت یک نظام پارلمانی عنوان کرد و در بخش دیگری تاکید ورزیده: «احزابی که تاکنون داشته‌ایم عمدتا متناسب با حزب به معنی اسلامی و متناسب با جامعه اسلامی نبوده‌اند.»
عضو اصولگرای هیات رئیسه مجلس به خبرگزاری مهر گفته است که رهبر جمهوری اسلامی نیز در اظهارات اخیرش "اصل تحزب" را تایید کرد اما «سپس میان حزب به معنای غربی و اسلامی تفکیک قائل شدد و نیاز جامعه را به تحزب به معنای اسلامی گوشزد کرد.»
احتمالا دور، احتمالا نزدیک
تغییر ساختار سیاسی موجود مستلزم تغییر قانون اساسی است. برخی از ناظران پیش بینی می‌کنند با توجه به اعتراض‌های گسترده و ناآرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ تغییرات مورد نظر رهبر جمهوری اسلامی می‌تواند به معنای منتفی شدن انتخابات آینده باشد. خامنه‌ای در اظهارات خود به سپردن انتخابات رئیس جمهور به مجلس «در آینده احتمالا دور» اشاره کرده بود.
مصباحی مقدم می‌گوید: «گاهی اوقات شرایط، این زمان دور را خیلی نزدیک می کند.» لاریجانی نیز گفته است «به نظرم عبارتی که رهبری مطرح کردند به شکل دیگری بود.» محمد دهقان تاکید می‌کند: «اگر قرار باشد باب تغییر قانون اساسی را بگشاییم به نظر اینجانب جا دارد راجع به بقا یا انحلال مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بررسی صورت گیرد.»
ریاست این مجمع را علی اکبر هاشمی رفسنجانی بر عهده دارد که خامنه‌ای در نماز جمعه ۲۹ خرداد ۸۸ تصریح کرد نظرات احمدی‌نژاد را از نظرات او به خود نزدیک‌تر می‌داند و «در موارد متعددی با آقای هاشمی اختلاف نظر» دارد.
BK/JT