تنش‌ها در عراق و استقلال‌خواهی کردها
۱۳۹۵ اردیبهشت ۱۷, جمعه
پارلمان عراق به دنبال حوادث روزهای اخیر عملا از کار افتاده است. دولت توان حکمرانی ندارد. اصلاحاتی که دولت حیدر عبادی وعده داد، روی کاغذ ماندند و با ادامه تنش‌های فعلی، احتمالا هرگز عملی نخواهند شد.
دسته‌بندی‌های سیاسی در حال حاضر راه را بر هر تحولی بسته است و بهترین شرایط را برای جولان گروه "دولت اسلامی"(داعش) فراهم کرده است. نیرویی که علیرغم همه حمایت‌ها از دولت مرکزی عراق، هم‌چنان بخش‌های قابل توجهی از سرزمین عراق را در دست دارد. بازپس گرفتن موصل از دست این گروه، که مدت‌هاست از آن سخن گفته می‌شود، تحت تاثیر حوادث اخیر در مجلس عراق، به تاخیر افتاده است.
بیشتر بخوانید:نخست‌وزیر عراق خواستار مجازات حمله‌کنندگان به پارلمان شد
حسیب ادیب عبدی، خبرنگار کرد از قول سرلشکر زعیم علی، فرماندە منطقە جنگی به دویچه‌وله می‌گوید: «برادران پیشمرگە در آزادسازی موصل همکاری خواهند کرد، ولی این همکاری محدود خواهد بود، پیشروی نیروهای پیشمرگە کرد تا نزدیکی های شهر موصل خواهد بود، زیرا نمی‌خواهیم برادران پیشمرگەمان داخل شهر موصل بشوند، چون نمی‌خواهیم جنگ آزادسازی موصل بە جنگ کرد و عرب تبدیل بشود.»
اقلیم کردستان، "جزیره ثبات در امواج بی‌ثباتی"
اقلیم کردستان عراق ظاهرا تنها منطقه‌ای است که توانسته ثبات نسبی خود را حفظ کند. اگرچه کشمکش‌‌های سیاسی در سایر نقاط عراق می‌تواند ثبات آن‌جا را نیز خدشه‌دار کند. بروز درگیری‌هایی نظیر آنچه در طوزخورماتو میان پیشمرگه‌های کرد و شبه‌نظامیان شیعه حشدالشعبی رخ داد، در سایر نقاط هم محتمل است. به ویژه در شهرهایی که گروههای مختلف دینی و قومی، در کنار هم قرار گرفته‌اند. درگیری نظامی در طوزخورماتو‌اگرچه با توافق هر دو طرف خاتمه یافت، اما هیچ ضمانتی برای شعله‌ور نشدن دوباره آنها وجود ندارد و خود نشان عمق تنش‌ها در عراق است.
عراق پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به سراشیب بی‌ثباتی افتاد. دولت نوری مالکی که با حمایت‌های ایران به روی کار آمد به عنوان فاسدترین دولت عراق شناخته شد و عراق عملا در آستانه جنگ داخلی قرار گرفت. کنار رفتن نوری مالکی و روی کار آمدن حیدر عبادی، اگرچه در ابتدا امیدهایی را ایجاد کرد، اما در دو سالی که ازعمر این دولت می‌گذرد مشخص شده که این دولت نیز قادر به ایجاد تغییر کیفی در اوضاع نابسامان عراق نیست. مجموعه اصلاحات پیشنهادی او با مخالفت جناح‌های مختلف در پارلمان و بیرون پارلمان روبروست.
بیشتر بخوانید:حمله هواداران مقتدی صدر به ساختمان پارلمان عراق
چنددستگی در میان اکثریت شیعه، اقلیت سنی و کردها چنان پیچیدگی در معادلات سیاسی عراق به وجود آورده که انتظاری جز این نیز نمی‌توان داشت. اختلاف گروه مقتدا صدر با طرفداران نوری مالکی، تضاد مالکی با حیدر عبادی و سنی‌های حاکم بر پارلمان، و اختلافات میان هردو با حزب‌الدعوه، لابیرنتی از کشمکش بر سر قدرت را در عراق به وجود آورده است. همین اختلافات در میان احزاب مختلف کرد نیز وجود دارد، با این تفاوت آنها تاکنون عمدتا با مسالمت در سهم‌‌خواهی از دولت مرکزی در کنارهم قرار داشته‌اند.
اختلافات در میان گروههای سنی عراق ازیک سو و میان آنها و جریان‌های شیعه اما حاصلی ویران کننده‌تر برای این کشور داشت. با شکل گرفتن جریان تروریستی "دولت اسلامی" در بخش‌هایی بزرگ از عراق، این کشور به سرزمینی از هم گسیخته تبدیل شد. کشوری که با گذشت زمان امید به بهبود و ثبات در اوضاع آن روز به روز کم‌سوتر می‌شود. تظاهرات طرفداران مقتداصدر در روزهای اخیر در برابر پارلمان عراق و خشونت‌هایی که در صحن مجلس این کشور رخ داد، با هر خواست و هدفی که صورت گرفت، در عمل به تزلزل سیاسی هرچه بیشتر این کشور دامن زد.
"راه خودی"
در این میان کردهای عراق می‌گویند که می‌خواهند "راه خود" را بروند. مسعود بارزانی همواره گفته است که خواستار "همه‌پرسی و استقلال" از دولت مرکزی است. او اگرچه تاکید کرده است که "عجله"ای برای این کار ندارد، اما این را هم مخفی نکرده است که در صورت به وجود آمدن شرایط و توازن قوای "مناسب" احتمالا گام بعدی را برخواهد داشت. ظاهرا برخی مسئولان اقلیم کردستان عراق با شروع درگیری‌ها در مقابل پارلمان عراق با صراحت بیشتری این خواست را مطرح کرده‌اند.
روز ۱۴ اردیبهشت، خبرگزاری "کرد پرس" به نقل از نچیروان بارزانی نوشت که «مسئله استقلال کردستان حق مشروع مردم کرد است اما حصول این هدف از طریق گفت‌وگو با بغداد و به‌دوراز خشونت ضروری است.» نخست وزیر اقلیم کردستان این سخنان را در دیدار با هیاتی از کمیسیون روابط خارجی هلند گفته است.
آلاء طالبانی، رئیس فراکسیون اتحادیه میهنی کردستان در مجلس عراق نیز گفته است که «آنچه اکنون اهمیت دارد، امنیت و ثبات اقلیم کردستان است.»
بیشتر بخوانید:بحران سیاسی بر سر معرفی کابینه جدید عراق اوج گرفت
حسیب ادیب عبدی، می‌گوید که علیرغم «عکس‌العمل‌های منفی دولت عراق در برابر خواست‌های قانونی حکومت اقلیم کردستان، نقش و موضع کردها در بحران‌های سیاسی عراق همیشە یک موضع برادرانە بوده است.»
به دنبال زد و خورد در مجلس عراق نمایندگان اقلیم کردستان عراق بغداد را ترک کردند و همگی بە کردستان برگشتند. هم حزب دمکرات کردستان و هم اتحادیە میهنی روشی که هواداران مقتدا صدر برای نشان دادن اعتراض خود به کار گرفتند را محکوم کردند.
حسیب ادیب عبدی تاکید می‌کند که تلاش نچیروان بارزانی « تا لحظە آخر برای بهبودی روابط اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق از طریق نشست‌های دو طرفە و راه‌حل دیپلماتیک است.» او اضافه می‌کند: «این ملت کردستان است کە خواستار جدائی از دولت مرکزی عراق است، زیرا دولت مرکزی عراق تا بحال پای‌بند هیچ وعدە و پیمانی کە آنرا امضاء کردە، نبوده است.»
اما آیا سخن از جدایی اقلیم کردستان در شرایطی که گروه دولت اسلامی (داعش) بخش‌های قابل توجهی ازعراق از جمله شهر مهم موصل را در دست دارد و پیروزی بر آن در آینده نزدیک محتمل نیست، منطقی است؟ این موضوع حتی باعث شایعاتی در برخی سایت‌های فارسی‌زبان شد که اقلیم کردستان عراق از حضور نسبی "دولت اسلامی" چندان هم نگران نیست، زیرا این حضور به تضعیف دولت مرکزی عراق می‌انجامد.
حسیب ادیب این شایعات را به شدت رد می‌کند و می‌گوید: «جدا شدن اقلیم کردستان بە معنای اتمام جنگ با داعش نبودە و نیست و اقلیم کردستان تا نابودی کامل داعش و بیرون راندن آنها در همە بخش‌های کە جغرافیای آن بە اقلیم کردستان وابستە باشد، بە مبارزات مسلحانە خویش ادامە خواهد داد. شایعاتی کە ناشی از کمک کردها بە داعش باشد، تنها یک شایعە بی‌اساس است و هیچ اثباتی برای آن وجود ندارد. زیرا این دولت مرکزی عراق بود کە رسما دو سال قبل، برای تضعیف حکومت اقلیم کردستان در زمان نخست وزیری مالکی شهر بزرگ دوم عراق موصل را با بودن ارتشی بزرگ و مجهز بدون هیچ مقاومت و جنگی، دو دستی تقدیم نیروهای داعش کردند تا اقلیم کردستان عراق را تضعیف کنند و شرایط نزدیک شدنشان برای رسیدن بە خودکفائی و دولتی مستقل امری محال نمایند.»
او نیز مانند بسیاری کردها بر این باور است که «تشکیل دولت کردستان خیلی نزدیک است.» این خبرنگار تاکید می‌کند که «آمریکا و ناتو و همە کشورهای اروپای اهمیتی ویژەای برای کردستان قائل» هستند و این اهمیت را به حساب موافقت آنها با جدایی کردستان از دولت مرکزی می‌گذارد. این نظر اما مورد مجادله جدی در میان تحلیلگران اوضاع منطقه است.
اگرچه جو بایدن، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا در سال ۲۰۰۶ طرح تقسیم عراق میان سنی‌ها، شیعه‌ها و کردها را مطرح کرد، اما جدایی کردها بعید است که با استقبال قدرت‌های منطقه از جمله ایران، ترکیه، و یا آمریکا و ناتو روبرو شود. منتقدان همچنین می‌گویند که کردهای عراق همین حالا هم از استقلال بسیار بالایی در سیاست و اقتصاد برخوردارند و روشن نیست گام بعدی چه مزایایی برای آنها به همراه خواهد داشت.