تهران؛ شش دهه آلودگی روزافزون
۱۳۹۰ تیر ۱۱, شنبه
میانگین استاندارد فضای سبز برای هر فرد شهرنشین، طبق استاندارد جهانی ۱۵ تا ۲۵ مترمربع است. در حالیکه این میانگین در ایران برای هر فرد ۷ تا ۱۲ مترمربع تعریف شده، مدیر عامل "سازمان پارک و فضای سبز تهران" گفته است: «هر شهروند تهرانی از ۵/ ۱۳مترمربع فضای سبز بهره‌مند است.» محمد علی مختاری اردیبشهت ماه سال ۱۳۹۰ اعلام کرد که این رقم تا پایان سال، به ۱۵ متر مربع می‌رسد.
مدیر عامل سازمان پارک و فضای سبز تهران، البته مشخص نکرد که چند کیلومتر مربع فضای سبز را بر چه عددی به عنوان جمعیت تهران تقسیم کرده است. این ادعا در شرایطی مطرح شده که دفتر "سلامت محیط و کار در وزارت بهداشت" رسمأ اعلام کرده است که هوای تهران در ۱۲ ماه گذشته "هیچ روزی" با کیفیت بالا نبوده است!
۴ میلیون نفر جمعیت و آغاز آلودگی شدید هوا
دکتر مه‌لقا ملاح، یکی از پرسابقه‌ترین فعالان محیط‌زیست در ایران به دویچه‌وله می‌گوید: «حدود ۶۰ سال پیش و پس از ساخت فرودگاه مهرآباد در تهران مسئولان متوجه افزایش آلودگی شهر شدند. تهران از نظر جغرافیایی در یک چاله قرار گرفت. هوای شهر چرخش آزاد ندارد. آن زمان مهندسان منابع طبیعی ایجاد فضای سبز در محدوده شهر را مطرح کردند و این طرح با درخت‌کاری در منطقه چیتگر و لویزان آغاز شد.»
افزایش آلودگی هوا در شهر تهران آن‌هم در دهه ۳۰ خورشیدی، همزمان با دورانی بود که جمعیت این شهر بر اساس نخستین سرشماری کشور در۵ ۱۳۳ اندکی بیش از یک و نیم میلیون نفر بود.
باغ‌های شمیران در شمال شهر با رودخانه‌های بزرگی مانند رودهایی که در فرحزاد، درکه، دربند و دارآباد جریان داشتند هم برای تنفس پایتخت کافی به نظر نمی‌رسید.
دکتر ملاح به خاطر می‌آورد که سال ۵۴ آلودگی هوا شدت گرفت.
این فعال محیط‌زیست توضیح می‌دهد: «جمعیت تهران به ۴ میلیون نفر رسیده بود. شمار آپارتمان‌ها و اتومیبل‌ها هم ناگهان بسیار زیاد شده بود. به همین علت طرح فضای سبز تهران کمی گسترده‌تر شد.»
ناتوانی نهادهای مستقل حفاظت از محیط‌زیست در برابر "پول و قدرت"
تهران در سال ۵۴ خورشیدی هنوز ۴۰۰ قنات و رودخانه‌های پرآبی در شمیران داشت. طرح درخت‌کاری در محدود خارج از شهر از تپه‌های سوهانک و گردنه قوچک شروع شد. این طرح البته پس از انقلاب نیمه‌کاره رها شد و نهال‌های کاشته شده هرگز به مرحله جنگل‌های لویزان و چیتگر نرسیدند.
پس از انقلاب، در دو دهه نخست برنامه‌های زیست محیطی و فضای سبز به حاشیه رانده شدند. میانه دهه ۷۰ بحث فضای سبز بار دیگر آن هم در شرایطی دویاره جان گرفت که تهران با رشدی بی‌رویه، شهرستان شمیرانات را بلعیده بود و باغ‌ها رفته‌رفته جای خود را به مجتمع‌‌های مسکونی می‌د‌‌ادند.
نهادهای مستقل مختلفی از این زمان برای حفاظت از محیط زیست شکل گرفتند. البته هیچ‌کدام از آنها در موقعیتی نبودند که بتوانند این روند را متوقف کنند و یا تغییر دهند. دکتر مه‌لقا ملاح در سال ۱۳۷۳ بامشارکت چند استاد دانشگاهی علاقه‌مند به محیط زیست، سازمان زیست‌محیطی "جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست" را بنیاد گذاشت.
دکتر ملاح خود می‌گوید: «شرایط اقتصادی به گونه‌ای بود که سرمایه‌داران به خانه‌سازی روی آورده بودند. خوب؛ زمین و خانه جلوی چشمشان بود و از بین نمی‌رفت. این بود که تخریب باغ‌های شمیران با درختان کهن، شدت گرفت.»
قطع ۲۵۰ اصله درخت در مدت چند هفته از بهار ۹۰
تخریب باغ‌ها بدون هیچ برنامه‌ای برای جایگزین کردن فضای سبز شهری تا امروز ادامه داشته است.
مقامات مسئول هر از گاهی بوستانی چند صد متری را در گوشه و کنار تهران افتتاح می‌کنند، در فضای چمن‌کاری شده زیر نور چراغ برق بوستان از گسترش فضای سبز شهری می‌گویند. هوای پایتخت اما در هر چهار فصل سال، نامطلوب تا بسیار نامطلوب است.
با وجود تمامی اقداماتی که "برنامه توسعه فضای سبز" نامیده می‌شوند باز هم هیچ اقدام موثری در حفظ اندک درختان کهنسال باقی مانده کلا‌ن‌شهر تهران نمی‌‌شود.
به نقل از خبرگزاری‌های داخل ایران از جمله سایت "الف" تنها در خرداد ماه سال جاری «بيش از ۲۵۰ اصله درخت كه عمر برخی از آنها بالغ بر ۲۰ سال بوده در تهران قطع شدند و تا کنون توضیح قانع كننده‌ای از هیچ یک از مقامات مسئول نشنیده‌ایم.»
دکتر ملاح در انتها می‌گوید: «هیچ‌کس! هیچ کس، خود را در مورد قطع یا خشک کردن درختان مسئول نمی‌داند.»
شبنم نوریان
تحریریه: علی امینی