تهران؛ شهری برای حداکثر سه میلیون جمعیت

محمدباقر قالیباف شهردار تهران در جلسه شورای عالی نظارت بر توسعه شهری تهران در روز ۲۲ دی (۱۲ ژانویه) اعلام کرد که جمعیت پایتخت تا سال ۱۴۰۰ به ۲۲ میلیون نفر می‌رسد.

قالیباف این سخن را با استناد به آمار رشد جمعیت پایتخت بیان کرده است. به گفته او نرخ رشد جمعیت تهران در حال حاضر یک و نیم درصد است اما در مناطق پیرامونی شهر تهران این رقم، ۴ و ۷ دهم درصد است. بر این اساس تا سال ۱۴۰۰ جمعیت مجموعه شهر تهران و حومه به ۲۲ میلیون نفر خواهد رسید.

آیا تهران گنجایش این جمعیت را دارد؟

محمد درویش کارشناس محیط زیست و مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران، معتقد است که تهران نه تنها گنجایش ۲۲ میلیون جمعیت بلکه ظرفیت جمعیت ۱۰ میلیونی کنونی را هم ندارد. به نظر وی تهران در بهترین حالت می‌تواند شهری با ۳ میلیون نفر جمعیت باشد.

این کارشناس در گفت‌وگو با دویچه‌وله (فارسی) مشکلات کنونی شهر تهران را از لحاظ زیست‌محیطی بسیار زیاد می‌داند که در راس آنها مشکل آلودگی هوای تهران قرار دارد.

وی البته تاکید دارد که با بهبود کیفیت بنزین، وضعیت آلودگی از نظر مونوکسید کربن بسیار بهتر از قبل شده و در حال حاضر دیگر کمتر روزی است که مونوکسید کربن به عنوان مهمترین آلوده‌کننده‌ی هوای تهران اعلام شود.

با وجود این، محمد درویش ذرات معلق کوچکتر از ۲/۵ میکرون را عامل اصلی آلودگی هوای تهران می‌داند که در اغلب روزها اولین عامل آلوده‌کننده‌ی شهر تهران است.

وجود ذرات معلق یا ریزگردها در هوای تهران دو دلیل اصلی دارد: اول ساختمان‌سازی‌های بی‌رویه که به گفته‌ی درویش "تهران را به یک کارگاه بزرگ ساختمان‌سازی" تبدیل کرده و سبب شده که این ذرات به طور مرتب به هوای تهران تزریق شوند چرا که مصالح ساختمانی بیشترین میزان این ذرات را صادر می‌کنند.

دومین عامل وجود ریزگردها در هوای تهران، خشکسالی پیش‌رونده‌ی اطراف این شهر است. محمد درویش می‌گوید: «از منطقه حوزه آبخیز رودخانه خررود در قزوین تا قره‌سو در همدان و قم‌رود در استان قم و همچنین پایاب رودخانه​های کرج و جاجرود، سدهای متعدد احداث شده و دیگر آب به پایین‌دست نمی​رسد و در نتیجه منطقه به شدت خشک شده و با اندک نسیمی توفان به پا می​شود و این توفان​​ها و ریزگردها دمار از روزگار تهرانی​ها درآورده است».

بحران آب؛ دومین معضل شهر تهران

مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، بحران آب را دومین مشکل بزرگ شهر تهران می‌داند و می‌گوید: «الان منابع آبی تهران جوابگوی این جمعیت نیست و به همین خاطر مجبور شده​اند از سرشاخه​هایی که به سمت دریای مازندران حرکت می​کنند، آب برای تهران فراهم کنند و بازهم مدام در فکر این هستند که طرح​های انتقال آب دیگری اجرا بشود تنها برای اینکه آب شرب شهر تهران تامین شود».

کاهش آب‌های زیرزمینی نیز مسئله دیگری است که تهران در حوزه آب با آن روبروست. به گفته آقای درویش حتی در منطقه ۲۲ تهران که اصطلاحا از آن با عنوان "شهر سالم" یاد می‌شود، سطح آب‌های زیرزمینی از حوالی دریاچه استادیوم آزادی تا ورداورد در طول ۱۰ سال گذشته بین ۷ تا ۱۷ متر افت کرده و دو تا از چاه​های آب "باغ اکولوژی پیکان شهر" نیز خشک شده است.

استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی باعث پدیده نشست زمین در اطراف تهران شده است. به گفته محمد درویش در حال حاضر ۳۶ سانتی​متر نشست سالانه‌ی زمین در تهران گزارش شده که ۹۰ برابر حالت بحرانی​ست و باید هرچه زودتر برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.

نشست زمین باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر جریان‌های زیرزمینی و سطحی تاثیر منفی می‌گذارد همچنین باعث تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل‌خیزی منطقه می‌شود.

سیستم حمل و نقل؛ مشکل بعدی تهران

کارشناسان شهرسازی و نیز جامعه‌شناسی شهری مدتی است که سیستم حمل و نقل تهران را از این نظر که به جای محوریت وسایل حمل و نقل عمومی بر خودروهای شخصی استوار است، مورد نقد قرار می‌دهند.

محمد درویش، کارشناس محیط زیست نیز همین انتقاد را به سیستم حمل و نقل تهران دارد و می‌گوید: «مدیریت کلان‌شهر تهران به جای این که اتوبان​ها را دو طبقه کند یا پل‌های بیشتری برای تسهیل رفت و آمد خودروهای شخصی بسازد، باید به سمت تسهیل رفت و آمد عمومی برود. باید هزینه استفاده از خودروی شخصی را در تهران افزایش بدهیم. اصولا راهکار درازمدت این است که حاکمیت به سمت توزیع عادلانه امکانات برود تا جاذبه کوچ کردن به تهران به تدریج در بین ایرانی​ها کاهش پیدا کند».

انتقال پایتخت و تقویت بنیادهای مردم‌نهاد

محمد درویش به عنوان راه‌حلی پایدار و درازمدت برای حل مشکلات شهر تهران، طرح انتقال پایتخت سیاسی را بهترین راه می‌داند و معتقد است که باید مانند اکثر کشورهای اروپایی، ادارات و مراکز دولتی، فرهنگی و سیاسی در تمامی شهرها تقسیم شوند تا مردم تنها به سمت تهران کوچ نکنند.

تقویت موسسات غیر دولتی یا NGOها نیز راهکار دیگری است که این کارشناس برای حل مشکلات تهران پیشنهاد می‌کند. البته وی تصریح می‌کند که با کمرنگ شدن فضای امنیتی و تسهیل ثبت NGOهای محیط زیستی تعداد این نهادها در تهران افزایش یافته است.

محمد درویش امیدوار است که مردم از طریق نهادهای غیردولتی بتوانند مطالبات زیست محیطی خود را بهتر شناخته و نیز حاکمیت را وادار کنند تا برای تحکیم مبانی محیط زیستی در مدیریت شهری بیش از پیش بودجه و وقت اختصاص دهد.