جنبش اعتراضی بلاروس؛ انقلابی زنانه

در بیشتر تصاویری که از اعتراض مخالفان بلاروس به جهان مخابره می‌شود، حضور پررنگ زنان چشمگیر است. یکی از این تصاویر پزشکان و پرستاران زن را نشان می‌دهد که با روپوش‌ سفید به خیابان آمدند و خواستار پایان دادن به خشونت شدند. این زنان پس از آن به خیابان‌ها آمدند که گروه زیادی از زخمی‌های ناشی سرکوب خشن ماموران دولتی را در بیمارستان‌ها تیمار کرده بودند.

"تاگس شاو"، وبسایت شبکه یک تلویزیون آلمان در گزارشی تحلیلی با عنوان "انقلاب زنان" می‌نویسد که تاریخ اعتراض‌های این دور در بلاروس زنانه است و این امری اتفاقی نیست. نامزدی سوتلانا تیخانوفسکایا در مقابل آلکساندر لوکاشنکو که ۲۶ سال بر این کشور مستبدانه حکم رانده، جامعه را عمیقا دگرگون کرده است. 

اولگا دریندووا، پژوهشگر مسایل سیاسی در مرکز تحقیقاتی حوزه کشورهای شرق اروپا وابسته به دانشگاه برمن، در این رابطه می‌گوید جامعه بلاروس هنوز بسیار مردسالار است: «با این حال وقتی مثلا در کارخانه‌‌ای بپرسید چه کسی به تیخانوفسکایا رای داده، همه کارگران دست‌شان را بلند می‌کنند». به باور او «اکثریت مردم دیگر ابایی ندارند اذعان کنند به یک زن که پیش از این خانه‌دار بوده، رای داده‌اند و این نشان می‌دهد که نارضایتی از لوکاشنکو چگونه طرز فکر مردم را تغییر داده است».

تبدیل شعارهای جنسیتی حکومت به نقطه قوت اپوزیسیون

تفکر جنسیت زده لوکاشنکو بر کسی پوشیده نیست. او بی تعارف گفته است «وظیفه زن تزیین جهان است»، یا «حالا زن‌ها هم شلوار می‌پوشند، اما این برازنده آنها نیست». لوکاشنکو از زنان بلاروس خواستار آوردن سه تا چهار فرزند است؛ و با همین نگاه بود که او ظرفیت رقیب زن خود در مبارزات انتخاباتی را برای بسیج مردم دستکم گرفت. لوکاشنکو پیش از شروع انتخابات گفته بود: «مگر می‌شود درباره مسایل سیاسی با یک زن حرف زد، او تازه غذای بچه‌هایش را داده».

تیخانوفسکایا درست همین جملات سکسیستی را به محور تبلیغات خود بر ضد لوکاشنکو تبدیل کرد و در واکنش به این سخنان گفته بود: «ابدا قصد ندارد به قدرت برسد، بلکه فقط می‌خواهد پیش شوهر و بچه‌هایش برگردد و برای آنها کتلت سرخ کند.»

حتی فرار او به لیتوانی و نشان دادن چهره‌ «یک زن ضعیف» که تحمل پیامدهای احتمالی فشار را ندارد از محبوبیت او نکاست. اولگا دریندووا می‌گوید: «این زن حالا به یک سمبل برای مردم بلاروس تبدیل شده است؛ سمبل صلح و تغییرات مسالمت‌آمیز».

حضور زنان در اعتراضات از شدت سرکوب کاست

به دنبال سرکوب شدید معترضان و سه شب خشونت بی‌سابقه علیه تظاهرکنندگان، حضور زنان در خیابان به شکل چشمگیری افزایش یافت. در این شب‌ها خشونت نیروهای امنیتی عمدتا متوجه مردان بود زیرا آنها شبانه به خیابان می‌آمدند تا بهتر بتوانند با ماموران گارد ویژه مقابله کنند. زنان روزها «با لباس سفید، گل در دست به خیابان آمدند و زنجیره‌ انسانی به علامت حمایت از معترضان تشکیل دادند». 

از این تاکتیک به سرعت در سراسر بلاروس استقبال شد. زنان نقش منادیان صلح را بر عهده گرفتند. به گفته اولگا دریندووا «در ابتدا تصور می‌شد مردم از شدت سرکوب می‌ترسند، دیگر کسی به خیابان نمی‌آید و اعتراض‌ها به سرعت جمع می‌شود. اما آمدن زنان به میدان، به کلی وضع را تغییر داد». این زنان با آگاهی از تاثیر حضور خود، از سمبل‌های بسیار زنانه نیز به خوبی در مبارزات استفاده کردند. 

زنان بیشترین بهره را از تحول می‌برند

با همه وابستگی که مردم بلاروس به سنت‌ دارند، اما زنان از یک تحول دمکراتیک بیشترین سود را می‌برند. داده‌های اداره ملی آمار بلاروس (Belstat) در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد گرچه زنان سهم عمده‌تری در آموزش عالی و دانشگاه‌ها دارند، اما درآمد آنها به طور متوسط فقط سه چهارم درآمد یک مرد است. هم زمان زنان دو برابر بیشتر از مردان وقت خود را صرف انجام کارهای خانه و رسیدگی به کودکان و افراد سالخورده خانواده می‌كنند و خود باید دوران سالخوردگی را با حقوق بازنشستگی پایینی سر کنند.  

زنان کمتر از یک سوم اعضای دو مجلس بلاروس، مجلس ملی جمهوری بلاروس و مجمع ملی (مجلس عوام و سنا) را تشکیل می‌دهند و تنها ۳۵ درصد مناصب مهم دولتی دارند. در حالی که دستگاه‌های امنیتی تقریباً ۱۰۰درصد در اختیار مردان است و آنها بندرت در بخش‌های آموزش و پزشکی بلاروس حضور دارند، این زنان هستند که در جریان اعتراضات به داد زخمی‌ها رسیدند و از میزان پیامدهای خشونت کاستند.

انتقاد به نگاه‌ رمانتیک به نقش زنان در جامعه

حضور زنان در تظاهرات نه تنها یک لحظه تاریخی در تحولات سیاسی این کشور است، بلکه در حوزه اجتماعی نیز یک سنگ بنا محسوب می‌شود. ویکا بیران، از فعالان حقوق زن می‌گوید: «این اولین بار است که زنان دیگر ابژه نیستند بلکه خود سوژه‌اند، روی آنها حساب می‌شود، حرفی برای زدن دارند، تصمیم‌گیرنده‌اند و مردم احترام زیادی برای آنها قائل‌اند».

او در عین حال نقش بسیار "زنانه" زنان در اعتراضات را با دیده تردید می‌نگرد و می‌گوید: «تصاویر رمانتیک از زنان در لباس‌های سفید بلند که گل‌های سفید در آغوش گرفته‌اند و پیام عشق و صلح می‌دهند، بسیار جالب‌اند و به شدت مورد علاقه رسانه‌های غربی. اما این تنها یک روی سکه انقلاب فمینیستی است.»

او می‌افزاید: «به عنوان مثال بسیاری از فمینیست‌ها از این واقعیت استقبال نکردند که زنان افسران نیروی زرهی پلیس که تظاهرکنندگان را مورد ضرب و شتم قرار دادند را در آغوش بکشند.» او همچنین از این‌که فضای کمی برای «سایر اشکال زنانگی» وجود دارد انتقاد کرد. با این وجود ویکا بیران معتقد است: «اکنون زمان این گونه انتقادها نیست زیرا می‌تواند به سرعت تعبیر نادرستی از آن شود و هر آنچه بدست آورده‌ایم را نابود کند.»