خشونت آنلاین علیه زنان؛ کلیک‌هایی که زنان را هدف می‌گیرند
۱۳۹۳ اسفند ۱۷, یکشنبه
شیما که خود دستی در ادبیات دارد، مرد شاعر را که برای خود اسم‌ورسمی داشت در یک همایش ادبی در تهران دید. بعد از گپی کوتاه در همایش، چندباری باهم قرار گذاشتند و یک‌دیگر را دیدند. شیما اما خیلی زود به این نتیجه رسید که با مرد اشتراک زیادی ندارد و تنها نقطه‌ی اتصال آنها به‌هم علاقه مشترک به ادبیات است و بس.
مرد شاعر اما وقتی در پاسخ دعوت به قرار بعدی جواب منفی شنید، آزار و اذیت آنلاین را شروع کرد. پایین نوشته‌های وبلاگی شیما فحش‌های رکیک می‌نوشت، اتهام‌های جنسی می‌زد، نشانی آدرس ایمیل دوست‌پسر تازه شیما را پیدا کرد و به او ایمیل می‌زد و می‌گفت که دوست‌دخترش با او رابطه جنسی دارد. هر مردی که زیر نوشته‌های وبلاگی شیما پیغام می‌گذاشت، ایمیلی از مرد دریافت می‌کرد که تاکید می‌کرد نویسنده این وبلاگ "فاحشه" است و دروغ‌پردازی‌های خود را ادامه می‌داد.
مرد به وبلاگ‌های دوستان شیما هم سر می‌زد و برای آنها هم کامنت می‌گذاشت که دوست‌شان با او رابطه دارد. با جعل ایمیلی مشابه ایمیل شیما ، از طرف او برای خودش کامنت‌های عاشقانه می‌نوشت، عکس‌های او را با فتوشاپ دست‌کاری می‌کرد و تهدید می‌کرد که آنها را منتشر می‌کند.
شیما در گفتوگو با دویچه‌وله گفت:« شماره تماس من را هم پیدا کرد و مزاحمت‌هایش را تلفنی هم ادامه می‌داد. دست‌آخر مجبور شدم شماره‌ام را هم عوض کنم و به هیچ دوست و آشنایی شماره تازه‌ام را ندهم. از ترس مواجهه با این مرد ۸ سال پایم را در هیچ محفل و جلسه ادبی نگذاشتم، تا حالا ۳ بار صفحات جعلی که با نام من در فیس‌بوک درست کرده، گزارش و پیگیری کردم تا مسدود شوند.»
"خشونت آنلاین علیه زنان" به یکی از رایج‌ترین انواع خشونتی تبدیل شده که زنان تجربه می‌کنند. در سال جاری میلادی و سال گذشته (۲۰۱۴) بخش مهمی از تلاش‌ها، کارزارهای گروهی و نوشتار فمینیستی، متمرکز بر این نوع خشونت بود.
بعضی از چهره‌های شناخته‌شده فمینیست مثل رکسانه گی، استاد ادبیات فمینیستی در دانشگاه پرودو، اولویت فعلی خود را تمرکز و مبارزه با این خشونت فراگیر و جهانی علیه زنان اعلام کرده و می‌گویند آرزو دارند که دست‌کم "جهان آنلاین" برای زنان برابرتر و ایمن‌تر شود.
شیما یکی از صدها هزار زنی است که خشونت آنلاین را تجربه کرده است. بختک این نوع خشونت، زندگی آنها در بیرون از فضای اینترنت را نیز ناامن ساخته است.
وقتی هر کلیک، خشونت را بازتولید می‌کند
خشونت آنلاین اگرچه ساختاری مشابه خشونت در جهان آفلاین دارد، اما امکانات دنیای فن‌آوری، شدت و لایه‌های این نوع خشونت و اثرش را شدیدتر کرده است.
آمار سال ۲۰۱۴ موسسه نظرسنجی معتبر "پیو" در آمریکا نشان داد که دست‌کم ۶۰ درصد کاربران دست‌کم یک‌بار شاهد آزار کاربر زنی در اینترنت از سوی دیگری بودند. در این میان ۲۴ درصد کاربران تایید کردند که شاهد تداوم این آزار و اذیت‌های آنلاین بودند.
بیشتر قربانیان خشونت آنلاین نیز همچون جهان بیرون، زنان‌اند. نتیجه‌ی تحقیق دانشگاه مریلند آمریکا نشان داد که کاربران زن به طور متوسط ۲۵ برابر بیشتر از کاربران مرد، با پیغام‌های تهدیدگر، فحاشی، پیغام‌های با کلمات رکیک و جنسیت‌زده و خشونت کلامی مواجه‌اند.
بنا به این تحقیق دست‌کم ۸۷ درصد کاربران زن با کامنت‌های جنسیت‌زده مواجه شده‌اند و ۸۱ درصد دست‌کم یک‌بار کامنت‌های حاوی فحش و تهدید جنسی دریافت کردند. بیشتر قربانیان نیز زنان بین ۱۸ تا ۳۰ ساله‌اند.
نیاز زرین‌بخش، کارشناس مطالعات فرهنگی اینترنت به دویچه‌وله گفت: «هزینه خشونت در فضای دیجیتال، برای شخص آزارگر معمولا کمتر است. اینجا شخص آزارگر ممکن است هرگز شناخته نشود و بتواند با مهارت از پیگیری قانونی مصون بماند. نظام انتشار شبکه‌ای هم که به‌سرعت محتوای مجرمانه را حتی از دست خود آزارگر خارج می‌کند، خشونت را در فضای آنلاین بارها بازنشر و بازتولید می‌کند و قربانی نمی‌تواند مثل جهان آفلاین خود را از این چرخه تکرارشونده خشونت بیرون بکشد.»
زرین‌بخش معتقد است "حذف ضرورت حضور در محل" که ویژگی جذایی‌ناپذیر اینترنت است، به آزارگر این امکان را داده که از هر نقطه جهان، زن یا مردی را در نقطه دیگری از جهان هدف قرار دهد.
قضاوت دسته‌جمعی قربانی خشونت
آمار دقیقی در دسترس نیست که چه تعداد از زنان در فضای اینترنت با خشونت و تهدید و آزار مواجه‌اند یا چنین تجربه‌ای گریبان‌گیر آنها نیز شده است. در بسیاری از موارد، آزار و تهدید و خشونت دور از چشم دیگران، در پیغام و ایمیل ادامه می‌یابد و زنان اینجا نیز به دلایل متعدد، بیشتر راه سکوت و تحمل و زندگی در سایه هراس تهدید را ادامه می‌دهند.
مینا، رقصنده ساکن آلمان نیز که چندی پیش هدف خشونت آنلاین از سوی مردی قرلر گرفت، اما به سکوت تن نداد. او تصاویر متن پیغام‌های ردوبدل‌شده را به شکل عمومی منتشر کرد. مینا به دویچه‌وله گفت: «در فضایی که این خشونت‌ها روزمره و عادی شدند، زنان زیادی در برابر این نوع خشونت سکوت می‌کنند چون بیان خشونت به صدای بلند، شما را که جرات کردی و سکوت را شکستی در وضعیت قضاوت شدن مجدد قرار می‌دهد.»
مینا می‌گوید بیشتر از انتظارش، بازخوردهای مثبت در محکومیت اقدام توهین‌آمیز و خشونت‌بار مرد دریافت کرد. با این‌حال تاکید می‌کند: «دوستان زیادی هم که خود را روشنفکر معرفی می‌کنند، به من انگ‌های مختلفی زدند. مثلا من را متهم کردند که "حریم شخصی" ایشان را با انتشار متن پیام‌ها مخدوش کردم. من سکوت بسیاری از زنان در برابر این خشونت را می‌فهم، اما سکوت فضای آنلاین را برای چنین حمله‌هایی امن‌تر کرده است.»
نیاز زرین‌بخش تاکید دارد که در خشونت آنلاین "حضور اشخاص دیگر"، تجربه خشونت را برای قربانی پیچیده‌تر کرده و قربانی را در لایه‌های پیچیده‌تری با آسیب مواجه می‌کنند.
او به دویچه‌وله گفت:« ساختار دنیای دیجیتال در این موارد درست مثل یک آمپلی‌فایر برخورد می‌کند. هر اتفاق در این فضا می‌تواند با شدت بزرگ‌تر و بیشتری منتشر شود و بارها بازنشر شود. کاربران دیگر با هربار انتشار محتوای خشونت‌آمیز انگار کمک بلاعوض به خشونت‌گر می‌کنند و او را به شیوه‌ای تصاعدی قوی‌تر می‌کنند.»
این کارشناس فرهنگ اینترنت البته تاکید دارد که این ویژگی، می‌تواند سویه مثبتی هم برای فردی که خشونت‌دیده داشته باشد: «همین نظام شبکه‌ای گاهی هم می‌تواند به قربانی کمک کند که صدای خود را راحت‌تر، فراگیرتر و ساده‌تر به گوش فعالان مدنی و مبارزان خشونت علیه زنان برساند.به خصوص اگر خشونت، مصداقی از خشونت جنسی باشد. برای مثال انتشار اینترنتی ویدئوی فردی که به او تجاوز جنسی شده، می‌تواند به حمایت‌های مالی و روانی و قانونی و دستگیری مجرم منتهی شود. این البته به بافت جوامع هم بستگی دارد. در جوامع سنتی گاهی همین هم موجب آزاردیدن و تهدید بیشتر قربانی می‌شود.»
وقتی تجربه خشونت آنلاین، کاربر را محتاط می‌کند
در شب نامزدی المیرا اتفاق عجیبی افتاد. تلفن‌های خانه، تلفن همراه خودش و نامزدش مدام زنگ می‌خورد و مردان متعدد سراغ او را می‌گرفتند و می‌گفتند مگر این شماره تماس با "فاحشه‌خانه" نیست؟
المیرا خیلی زود فهمید هدف آزار مرد نوازنده‌ای قرار گرفته که با او در شبکه اجتماعی "گوگل‌‌ریدر" آشنا شده بود و بعد از مدتی، رابطه را به پایان رسانده بود. مرد شمارههای تماس و ایمیل او را در وبلاگی قرار داده بود که برای تبلیغ هم‌خوابگی با زنان کارگرجنسی است، و کمی بعد از طریق دوستان مجازی مشترک تهدیدهایش را به گوش المیرا رساند.
پدر و مادر المیرا هر دو وکیل‌اند. آنها به‌اتفاق دخترشان به سراغ پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران) رفتند و شکایتی را علیه مرد تنظیم کردند.
پیگیری قضائی اما نتوانست ثابت کند که شمارههای تماس را این مرد در وبلاگ قرار داده است. پیگیری آی‌پی نشان داد که آزارگر شماره را با حضور در یک کافی‌نت در این وبلاگ منتشر کرده و هنوز در ایران این قانون تصویب نشده بود که کافی‌نت‌ها موظف شوند از مشتریان کارت شناسایی خواسته و مشخصات او را ثبت کنند.
پژوهش‌گران فرهنگ دیجیتال، در نوشته‌های خود بارها بر این امر تاکید کرده‌‌اند که در فضای اینترنت "فراموش‌شدگی" وجود ندارد و "حافظه" یک تفاوت مهم این فضا با جهان بیرون است. هیچ‌چیز اینجا از بین نمی‌رود و حتی با مسدود کردن محتوای مجرمانه، هم‌چنان هرچه ردوبدل شده در حافظه‌ی اینترنت باقی مانده است.
تجربه مواجهه با خشونت در فضایی که چیزی را فراموش نمی‌کند، زنان را محتاط‌تر نیز می‌کند. امکان رهایی از تجربه خشونت در فضای آنلاین معمولا دشوارتر است.
المیرا می‌گوید بعد این تجربه تلخ دیگر در فضای مجازی هم تنها با کسانی معاشرت و دوستی دارد که در عالم بیرون هم آنها را می‌شناسد. شیما می‌گوید سال‌ها تعقیب و آزار و تهمت‌زنی مرد در عالم مجازی باعث شده که او هرگز هیچ مطلبی را در شبکه‌های اجتماعی به شکل عمومی منتشر نکند، سال‌ها تن به سکوت دهد، تنها درخواست دوستی کسانی را بپذیرد که آنها را می‌شناسد و از دوستی در فضای مجازی با آشنایان مشترک میان او و مرد نیز سرباز زند.
تداوم رفتار خشونت‌بار و تهدیدآمیز علیه زنان در فضای اینترنت آن‌قدر جدی شده که مبارزه با آن یکی از محورهای اصلی بسیاری از کمپین‌های علیه خشونت و سازمان‌های مدافع حقوق زنان تبدیل شده است. هشتگ «Mencallmethings«
در توئیتر تاکنون صدها هزار توئیت از تجربه خشونتی که زنان تجربه کردند، ثبت کرده است.
شبکه اجتماعی توئیتر خود اعتراف می‌کند که میزان "گفتوگو" و ردوبدل پیغام در این شبکه‌ی اجتماعی در سه سال اخیر نزدیک به ۱۰ درصد کاهش داشته و مهم‌ترین دلیل این کاهش این است که زنان به دلیل توهین‌ها و تهدیدها و آزارها در این شبکه اجتماعی "راه سکوت" را در پیش گرفته‌اند.