«خودکفایی در تولید بنزین» ؛ از ادعا تا واقعیت

یک روز پس از سخنان وزیر نفت، مسعود میرکاظمی در مورد "خنثی کردن تهدیدهای خارجی" و "تولید ضربتی بنزین" مورد نیاز کشور در داخل، اداره گمرک با انتشار گزارشی نشان داد واردات سوخت در پنج ماهه‌ی نخست سال جاری نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۳۵ درصد افزایش داشته است.

"بمب خبری"؛ پر صدا، کم اثر

وزیر نفت دولت محمود احمدی‌نژاد روز سه شنبه، ۱۶ شهریور در جمع خبرنگاران مدعی شد تولید بنزین در ایران با بیش از پنجاه درصد افزایش

به ۵ / ۶۶میلیون لیتر در روز رسیده است. او گفت با این افزایش ایران به خودکفایی رسیده و نیازی به ادامه‌ی واردات بنزین ندارد.

خبرگزاری نفت و گاز، شانا، یک روز پس از اظهارات وزیر نفت نوشت «اجرای طرح ضربتی تولید بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی که در ابتدا آن را طرح خودکفایی ۴۸ ساعته بنزین می‌خواندند، طرحی است که پس از تصویب تحریم‌های بیشتر بر ضد ایران و منع شرکت‌های خارجی به فروش بنزین مورد توجه قرار گرفت.» این خبرگزاری می‌نویسد خبر "خودکفایی ایران در تولید بنزین" در رسانه‌های خارجی "مانند بمب عمل کرد." همزمان خبرگزاری اقتصادی ایران نیز زیر عنوان «حیرت رسانه‌های خارجی از خودکفایی بنزین» به انتشار گزارشی از آنچه بازتاب این خبر در رسانه‌های بین‌المللی عنوان شده پرداخت که عینا در دیگر منابع خبری رسمی و نیمه رسمی کشور نیز منتشر شد.

ادعاهای مسئولان و"حیرت رسانه‌های خارجی"

به زغم تبلیغات گسترده ی داخلی در مورد بی‌نیازی از واردات بنزین و "حنثی شدن یک تهدید خارجی" کارشناسان بین‌المللی امور نفت این خبر را چندان جدی نگرفته‌اند. خبرگزاری رویترز از قول یک تحلیگر نفتی با اشاره به کندی روند توسغه پالایشگاه‌های ایران نوشت «درمورد خودکفایی تولید بنزین ایران تا سال‌ ۲۰۱۴ هم تردید وجود دارد.»

چنین تردیدهایی از سوی برخی دیگر از کارشناسان از جمله متخصصان ژاپنی نیز ابراز شده است. به گمان این افراد فرسوده بودن تاسیسات استخراج و پالایش نفت در ایران افزایش پنجاه درصدی تولید بنزین در چند هفته را به لحاظ فنی ناممکن می‌کند. به گفته‌ی وزیر نفت این افزایش تولید با تغییر کاربری مجتمع‌های پتروشیمی حاصل شده است. او وعده می‌دهد با بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود و راه‌اندازی واحدهای جدید ۲۶ میلیون لیتر دیگر به تولید روزانه افزوده شود، اما برای عملی شدن این وعده تاریخ دقیقی اعلام نمی‌کتد.

خودکفایی، شاید وقتی دیگر

تبلیغاتی بودن خبر "خودکفایی در تولید بنزین" از اظهارات دیگر مقام‌ها و نهادهای رسمی جمهوری اسلامی نیز آشکار می‌شود. علیرضا ضیغمی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، دو روز پیش از اظهارات وزیر نفت گفته بود رسیدن به خودکفایی در تولید بنزین تا پایان سال آینده طول خواهد کشید و شرط ان نیز تامین منابع مالی مورد نیاز است.

به گفته‌ی ضیغمی "برای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی و توسعه پالایشگاه‌های موجود" ۵ / ۱۱میلیارد دلار هزینه پیش بینی شده که ایران تا کنون قادر به تامین چهار میلیارد دلار آن شده است. مجموعه‌ی سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ساخت پالایشگاه‌های جدید و بهبود کیفیت تاسیسات موجود، در حدی که بتواند خودکفایی را تضمین کند بین ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

بنزین، یک چهارم کل واردات مردادماه

تازه‌ترین آمار گمرک ایران نیز نشان می‌دهد که ادعای بی‌نیازی کشور از واردات بنزین چندان قابل اعتماد نیست. مطابق گفته‌های وزیر نفت طرح تولید اضطراری بنزین که سال گذشته به طور موقت آزمایش شد از چهار هفته پیش به شکل مستمر در حال اجراست. مطابق گزارش‌های رسمی حدود دو هفته‌ی از پایان مرداد ماه جزو دوران "خودکفایی" در تولید بنزین بوده است.

خبرگزاری ایسنا، ۱۷ شهریور، به نقل از گمرک ایران گزارش می‌دهد «میزان واردات بنزین در ماه مرداد سال جاری از نظر وزن در مقایسه با مدت مشابه سال ۸۸ به میزان هزار و ۶۶۲ درصد رشد داشته است.» بنابر این گزارش در برابر ۶۰ هزار تن بنزینی که مرداد ماه سال ۸۸ وارد کشور شده، میزان واردات این محصول در ماه مشابه سال جاری به یک میلیون و ۷۱ هزار تن رسیده است. میزان بنزینی که ماه گذشته وارد ایران شده، به لحاظ وزنی معادل یک چهارم کل واردات کشور بوده است.

بهای سنگین تولید بنزین در داخل

به اعتقاد کارشناسان مجموعه عواملی دست به دست هم داده‌اند که رسیدن ایران به خودکفایی واقعی در تولید بنزین را دشوار می‌کنند. در کنار ضعف‌های مدیریتی و سیاست‌های اقتصادی که برخی تحلیلگران آنها را نادرست ارزیابی می‌کنند، تشدید تحریم‌های غرب این دشواری را دوچندان کرده است. ایران اکنون روزانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه از نفت خام تولیدی خود را صرف تغذیه‌ی پالایشگاه‌ها می‌کند. برای تامین بنزین مورد نیاز کشور در داخل لازم است این میزان به سه میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد.

به گفته‌ی مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی "برای اجرای طرح‌های حفظ و نگهداشت توان تولید در پالایشگاه‌ها" در حد ظرفیت کنونی ۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری لازم است. از این میزان تنها دو میلیارد دلار هزینه شده و باقی ان به پایان برنامه پنجم موکول شده است.

افزون بر این، آنچه به عنوان "طرح ضربتی تولید بنزین" مطرح شده حذف بخشی از تولیدات مجتمع‌های پتروشیمی و جایگزین کردن آنها با بنزین بوده است. این اقدام گذشته از تردیدهایی که در مورد اقتصادی بودن این کار و کیفیت بنزین تولید شده وجود دارد به معنای از دست رفتن محصولاتی است که کشور از طریق فروش آنها بخشی از ارز مورد نیاز خود را تامین می‌کند. به این ترتیب تولید بنزین مورد نیاز کشور در داخل، اگر عملی هم باشد، در شرایط کنونی کاری پرهزینه و غیراقتصادی به نظر می‌رسد.

یارانه‌ها و تکلیف نامشخص بنزین

سردرگمی مسئولان در مورد وضعیت بنزین در بحث‌هایی که در روزهای گذشته در مورد بهای سوخت پس از اجرایی شدن طرح موسوم به هدفمند کردن یارانه‌ها درگرفته نیز آشکار است. در آستانه‌ی اجرای این طرح مسئولان همچنان از اعلام بهای قطعی بنزین طفره می‌روند. پیش از این گفته می‌شد با حذف یارانه‌ها بنزین به بهای تمام شده به شهروندان فروخته خواهد شد.

قانون "هدفمند کردن یارانه‌ها" بر آزادسازی بهای بنزین و گازوئیل برای پنج سال تاکید دارد. در همین حال مسئولان در مورد قیمت تمام شده‌ی بنزین ارقام متفاوتی اعلام می‌کنند. علیرضا ضیغمی این رقم را حدود ۷۰۰ تومان برای هر لیتر برآورد می‌کند. برخی از کارشناسان با احتساب هزینه‌ی نگهداری، انتقال و دیگر هزینه‌های معمول، به بهای لیتری ۸۰۰ تا ۹۰۰ تومان می‌رسند.

بنزین سهمیه‌ای اکنون هر لیتری ۱۰۰ تومان و بنزین "آزاد" یا نیمه‌یارانه‌ای لیتری ۴۰۰ تومان به فروش می‌رسد. رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت معتقد است ادامه‌ی عرضه بنزین لیتری ۴۰۰ تومان کاری منطقی است. همچنین هنوز تکلیف ادامه ارائه بنزین سهمیه‌ای یا قطع کامل آن نیز به طور قطعی مشخص نشده. این بحث‌‌ها در حالی ادامه دارد که قرار است از نیمه‌ی دوم سال جاری طرح "هدفمند کردن یارانه‌ها" به اجرا درآید.

BK/FW