درباره الی، یک درام اجتماعی

فیلم «درباره الی» داستانی ساده و گیرا دارد و دستکم قسمت اول آن سخت به فیلم حادثه (یا ماجرا) ساخته میکل آنجلو آنتونیونی شبیه است. زن جوانی در اول فیلم در دریا غرق می‌شود و سایر شخصیت‌ها تا پایان فیلم به دنبال او می‌گردند تا سرانجام جسد او را پیدا می‌کنند. در فیلم کلاسیک آنتونیونی این دستمایه برای طرح پرسش های فلسفی در جستجوی حقیقت مورد استفاده قرار گرفته است و فیلمساز ایرانی از آن برای تولید فیلمی جذاب و با رنگمایه های اجتماعی بهره برده است.

فیلم در فضایی شاد و پرشور شروع می‌شود. چهار زوج جوان به همراه سه بچه برای استراحت و تفریح به شمال (مازندران) می‌روند تا سه روز از تعطیلات خود را کنار دریا بگذرانند. فردای ورود آنها پسربچه‌ای در دریا غرق می‌شود که با تلاش همگان زنده می‌ماند. اما از این مصیبت چیزی نگذشته که جمع از فاجعه ای تازه با خبر می‌شود. زن جوانی به نام الی که گویا به همراه دیگران به نجات پسرک شتافته، به اعماق دریا فرو رفته و از او خبری نیست. از این دم فیلم لحنی تراژیک می‌گیرد و در فضایی تیره تر ادامه پیدا می‌کند.

الی تنها به این دلیل با جمع به این سفر آمده تا با جوانی به نام احمد آشنا شود و احتمالا با او ازدواج کند. احمد در آلمان (هامبورگ) زندگی می‌کند. او از همسر آلمانی خود جدا شده و حالا در سفر به ایران قصد دارد با دختری شایسته برای ازدواج آشنا شود. نخستین برخورد الی و احمد می‌تواند بنیاد مناسبی برای رابطه آنها در آینده باشد، اما این الفت تازه با فاجعه ای که برای الی پیش می‌آید، نافرجام می‌ماند.

گرفتار در شبکه دروغ

زن گمشده برای جمع سیمایی غریبه و ناشناخته است و آنها حتی نام واقعی او را نمی‌دانند. تنها پس از ناپدید شدن اوست که دیگران راجع به او کنجکاوی می‌کنند و می‌کوشند همه چیز را «درباره الی» بدانند. اما هرچه بیشتر می‌کاوند به آگاهی های کمتر و مشکوک تری دست می‌یابند. الی برخلاف ظاهر ساده اش، شخصیتی بغرنج و تا حدی مرموز پیدا می‌کند. جمع درباره او جز مجموعه ای از دروغ ها و نیمه حقیقت ها چیزی نمی‌داند. به نظر می‌رسد که او قصد داشته زندگی خود را از دیگران پنهان نگه دارد. او به دلایلی نه چندان معقول به نزدیک ترین کسان خود مانند خانواده و نامزدش دروغ گفته است.

کندوکاو در سرگذشت و زندگی الی برای «کشف حقیقت»، به ویژه در بخش دوم فیلم به مضمون اصلی فیلم بدل می‌شود. اما این خمیرمایه، برخلاف معمول در سینما، در ساختن شالوده ای جنایی یا «کارآگاهی» به کار نمی‌رود، بلکه با کاوش روانی شخصیت ها همراه می‌شود و معضلات اخلاقی آنها را به نمایش می‌گذارد. فیلم نشان می‌دهد که نه تنها الی، بلکه همه شخصیت ها، نزدیک ترین و صمیمانه ترین روابط خود را با دروغ و فریب آمیخته اند.

فیلم روی هم از ساختی درست برخوردار است و با وجود شخصیت های گوناگون و گفتارهای فراوان، خط روایتی روشنی دارد که بر محور شخصیت الی تا نهایت به خوبی پیش می‌رود. الی هرچند غایب، همچنان مرکز توجه درام باقی می‌ماند. تأکید فیلم کمتر بر مناسبات اجتماعی و بیشتر بر روابط شخصی و هنجارهای اخلاقی است. مشکلات چهار زن جوان فیلم، دغدغه های روحی و گرفتاری های شخصی آنها نیز بر بستر چنین شرایطی شکل گرفته است. فیلمساز غرق شدن الی را تا پایان فیلم مبهم نگاه می‌دارد و با این شگرد به دو هدف می‌رسد، از سویی کنجکاوی تماشاگر نسبت به سرنوشت زن را تقویت می‌کند و از سوی دیگر بن بست اخلاقی سایر شخصیت های فیلم را شدت می‌دهد.

فیلم با نمایش ناراستی‌ها و دورویی‌هایی که به رفتاری عادی بدل شده و کمابیش به همه شخصیت‌ها سرایت کرده، صحنه‌ای گسترده از بحران اخلاقی یک جامعه را در برابر چشم قرار می‌دهد. نظامی ظالمانه با تحمیل ساختارهای کهنه و سنتی، افراد جامعه به ویژه زنان را به رفتاری غیرحقیقی و دوگانه محکوم کرده، تا آنجا که بی صداقتی را «مذهب مختار» و حتی شرط ادامه زندگی قرار داده است. فیلم در عرصه روابط ناسالم زن و مرد با زبانی الکن و به شیوه کجدار و مریز حرف می‌زند و تماشاگر ایرانی البته دلیل آن را به خوبی می‌داند.

پس از نمایش فیلم درباره الی کارگردان به همراه چهار نفر از بازیگران فیلم گلشیفته فراهانی، رعنا آزادی فر، مریلا زارعی و پیمان معادی در جلسه مطبوعاتی شرکت کردند و به پرسش‌های علاقه مندان و خبرنگاران مطبوعات پاسخ گفتند. کارگردان توضیح داد که فیلم در ایران در جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمده و برای نمایش عمومی هیچ اشکالی ندارد. گلشیفته فراهانی که همکاری او با سینمای هالیوود شایعاتی مبنی بر ترک ایران را بر سر زبان‌ها انداخته بود تاکید کرد که مانعی بر سر بازگشت او به کشور وجود ندارد و او به همکاری با سینمای ایران ادامه خواهد داد.