دریای خزر: آلودگی دریا و انقراض نسل ماهیان
۱۳۸۷ مهر ۲۱, یکشنبه
مسئولین تحقیقات اكولوژی دریای خزر در ساری نیز آلودگی رودخانه‌ها و صید بی‌رویه ماهیان و قاچاق خاویار را دلایل اصلی کاهش خاویار ذکر کرده‌اند. ولی لاینحل ماندن وضعیت حقوقی این دریا نیز مانع اقدامات مشترک کشورهای ساحلی برای پیشگیری از انقراض نسل ماهیان خاویاری و دیگر گونه‌های دریائی شده است. در "اجلاس اقتصادی کشورهای ساحلی دریای خزر" که اوایل اکتبر امسال در آستراخان روسیه برگزار شد نیز به مسئله آلودگی و کاهش خاویار اشاره نشد.
گونه‌های در حال انقراض
اهمیت یافتن نفت و گاز دریای خزر سبب شده است که مشکلات عمده این دریا، یعنی آلودگی، کاهش خاویار و انقراض نسل برخی از ماهیان، مورد بحث جدی کشورهای حوزه دریای خزر قرار نگیرد. در آخرین اجلاس مقامات کشورها ساحلی در آستاراخان به مشکلات زیست محیطی و نابودی آبزیان این دریا کمتر اشاره شد. و این درحالی است که مقامات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده‌اند که برخی از گونه‌های نادر جانوران دریای خزر از جمله ماهیان خاویاری شیب، سوف ماهی، ماهی آزاد، فک خزری در حال انقراض است.
خاویار که به آن مروارید سیاه نیز می‌گویند هم اکنون به کمترین میزان تولید خود رسیده و گفته می‌شود که هر سال ۲۰ تا ۳۰ درصد از حجم ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر كاسته می‌شود.
پیامدهای منفی اقتصادی
بنظر کارشناسان نابودی ماهیان خاویاری و کاهش خاویار، در سال‌های آینده سبب بیکاری بیشتر مردم سواحل دریای خزر خواهد شد. بیش از ۶ ملیون نفر در سواحل ایران یعنی در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان زندگی می‌کنند. تعداد ساحل‌نشینان ایرانی برابر است با مجموعه افراد ساحل نشین دیگر کشورهای حوزه دریای خزر. بسیاری از کشورهای ساحلی اجرای طرح‌های تحقیق و تكثیر و بازسازی ذخایر برخی از گونه‌های نادر جانوری در دریای خزر را بصورت جدی اجرا نمی‌کنند. به گفته‌ی سازمانهای بین‌المللی، در این خصوص بیشترین اقدام از سوی ایران انجام گرفته است.
مسئولین تحقیقات اكولوژی دریای خزر در ساری می‌گویند، برای جلوگیری از انقراض نسل ماهیان خاویاری سالیانه بیش از ۱۵۰ میلیون بچه ماهی سفید، ۷ میلیون بچه ماهی خاویاری و دومیلیون بچه ماهی آزاد و كپور را تولید و در سواحل ایران رها کرده‌اند.
راه‌حل مقابله با آلودگی و کاهش خاویار
ماهیان خاویاری یکی از مهمترین ذخایر آبزی دریای خزر است که به علت عمق زیاد دریا زیستگاه عمده آن در سواحل ایران است. کارشناسان محلی می‌گویند، در رابطه با مسائل دریای خزر، دولت ایران بایستی طرح‌ها و اقدامات درازمدت و مشترک با دیگر کشورهای ساحلی انجام دهد.
احمد مرادی یک کارشناس ایرانی ترکمن، که در خصوص امور شیلات و تولید خاویار در ایران تحقیق کرده در گفت‌وگو با دویچه وله توضیح می‌دهد که در کاهش ماهیان خاویاری همه کشورهای ساحلی مقصرند و این کشورها بایستی مشترکا طرح‌هایی را برای مقابله با کاهش ماهیان خاویاری و خاویار انجام دهند. وی می‌گوید: «تلاش جمهوری اسلامی ایران یک سویه است. متاسفانه دیگر شرکای دریای خزر مثل آذربایجان، ترکمنستان، روسیه و قزاقستان فاقد پروژه‌هایی در این سطح هستند و این هم یکی از مشکلات عمده‌ای هست که متاسفانه در حال حاضر دریای خزر و ماهیان خاویاری با آن مواجه هستند.»
احمد مرادی، در ادامه صحبت‌هایش ضمن اشاره به آلودگی دریا می‌گوید، پنج کشور حوزه دریای خزر سیاست واحدی را بایستی اتخاذ کنند: «پدیده آلودگی دریا یک پدیده جهانی است و صرفا فقط در رابطه با دریای خزر نیست. آلودگی دریای خزر عمدتا در بخش شرقی آن زیاد نیست، چون تعداد کارخانجات و موسسات تولیدی در شرق دریای خزر کمتر است. آلودگی دریای خزر عمدتا از طریق استان‌های مازندران و گیلان انجام می‌گیرد که نقش مهمی در آلودگی دریای خزر دارند.»
"صندوق جهانی طبیعت" که بزرگترین تشکل غیردولتی فعال در زمینه بقای حیات وحش در جهان است هشدار داده که طی چند دهه گذشته شمار ماهیان سه گونه اصلی استورژن، هفتاد درصد کاهش پیدا کرده است.
با توجه به وضعیت کنونی، "سازمان فدرال شیلات روسیه" پیشنهاد منع پنج ساله صید ماهی خاویار را به منظور جلوگیری از انقراض نسل ماهیان خاویاری مطرح کرده است ولی این پیشنهاد از سوی قزاقستان پذیرفته نشد.
کارشناسان محلی به این مسئله هم اشاره می‌کنند با توجه به این که دریای خزر توسط پنج کشور احاطه شده، اجرای هر گونه طرح مربوط این دریا، بایستی با نظر مساعد همه کشورهای ساحلی انجام گیرد.
دویچه وله / طاهر شیرمحمدی